Γ. Ι. Πατσόπουλος

Ποιος είναι τότε ο ρόλος του δημοψηφίσματος; Για κρίσιμα εθνικά θέματα, αναφέρουν οι περισσότεροι συνταγματικοί χάρτες. Οταν όμως η διάταξη αυτή χρησιμοποιείται με υπερβολή, πρόκειται για πασιφανή μετάθεση της πολιτικής ευθύνης από τους ανεύθυνους πολιτικούς στον λαό.

Σε πρώτη φάση, η ανευθυνότητα αυτή φαίνεται απόλυτα δημοκρατική. «Οι πολίτες αποφάσισαν για το μέλλον». Από τους ίδιους, όμως, ανθρώπους στερήθηκε το δικαίωμα σε τέσσερα χρόνια να αλλάξουν γνώμη με ένα νέο δημοψήφισμα, όπως γίνεται με την εκλογή κυβέρνησης. Καταρχήν φαίνεται σαν εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας. Πόση όμως δημοκρατία περικλείει η απόφαση της πλειοψηφίας των πολιτών σε μεγάλη ηλικία με μικρό σχετικά προσδόκιμο να αποφασίζουν αρνητικά και να εγκλωβίζουν με την απόφασή τους αυτή τις νεότερες γενιές για τα επόμενα χρόνια όπου οι ίδιοι δεν θα υπάρχουν!

Βλέπε το παράδοξο του βρετανικού δημοψηφίσματος. Τι ερωτήθηκε ο προβληματισμένος λαός; Αν συμφωνεί ή όχι με τη Γεωγραφία και την Ιστορία; Οι διαδικασίες αυτές, ακριβώς για να είναι δημοκρατικές, πρέπει να ανανεώνονται. Εκλογική αναμέτρηση που δεν επαναλαμβάνεται σε εύλογο χρονικό διάστημα δημιουργεί ένα είδος ιδιότυπου ολοκληρωτισμού. Κάθε άλλο παρά δημοκρατία είναι η τυραννία μιας τυχαίας πλειοψηφίας μιας συγκεκριμένης ιστορικής συγκυρίας. Βλέπε Ιστορία του πρώτου μισού του 20ού αιώνα: όπου η επικράτηση κάποιων τυραννικών καθεστώτων καταρχήν είχε την έγκριση της πλειοψηφίας.

Αφού γίνονται δημοψηφίσματα, τότε οι κυβερνήσεις σε τι χρειάζονται; Ο ρόλος τους είναι μόνο διακοσμητικός; Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία μετατρέπεται σε λαϊκή ετυμηγορία για να καλύψει την ανευθυνότητα του ονομαζόμενου ηγέτη, ο οποίος δεν είναι σε θέση να πάρει τις κατά τη γνώμη του (εκλεγμένος είναι!) σωστές αποφάσεις. Ας μην επηρεαζόμαστε από το ότι η ανάδειξη κυβέρνησης, όπως και τα δημοψηφίσματα, γίνονται με την εκλογική διαδικασία. Ας σκεφτούμε τις διαφορές:

Οι βουλευτικές εκλογές επαναλαμβάνονται και δίνεται η ευκαιρία στον λαό να αλλάξει γνώμη βελτιώνοντας τις αποφάσεις του.
Οι πολίτες έχουν πολλαπλότητα επιλογών σε κόμματα και αντιπροσώπους.
Τα δημοψηφίσματα δεσμεύουν τη χώρα για απαράδεκτα πολλά χρόνια, ίσως για όλη τη μετέπειτα πορεία της.
Τα δημοψηφίσματα διχάζουν τους ανθρώπους αφού η συνήθης απάντηση είναι «ΝΑΙ» ή «ΟΧΙ». Οι πολίτες εξωθούνται σε ένα είδος ακήρυκτου εμφυλίου.

Οποιος αποφασίζει τη διενέργεια δημοψηφίσματος εξωθεί το εκλογικό σώμα στην προτίμηση του «ΟΧΙ», γιατί και μόνο με την προκήρυξή του αμφισβητεί την υπάρχουσα κατάσταση.
Δημοψηφίσματα αντί για εκλογές είναι και η αγαπημένη φιλολαϊκή συνήθεια σε πολλά δικτατορικά καθεστώτα που λειτουργεί σαν κακόγουστο υποκατάστατο δημοκρατικής διαδικασίας.
Ο κοινοβουλευτισμός έχει ισορροπίες και προστατευτικές διαδικασίες. Τα δημοψηφίσματα συνήθως λειτουργούν ως συναισθηματική εκτόνωση.
Με το «ΝΑΙ» και το «ΟΧΙ» ο λαός περιορίζεται σε δύο μόνο ακραίες θέσεις με πλήρη αντιδημοκρατικό αποκλεισμό του από τις ενδιάμεσες και ποικιλόμορφες επιλογές που δεν επιλύονται με μία μονολεκτική προτίμηση.

Συγχαρητήρια, κύριοι σοφοί εκπρόσωποι του λαού που σας εξέλεξε. Οταν δεν μπορείτε να αποφασίσετε εσείς για το συμφέρον του, που κατά τεκμήριο είστε πιο μορφωμένοι, πιο ειδικοί, πιο εκπαιδευμένοι, πιο αρμόδιοι, πιο ειδήμονες και όλα τα σχετικά, τι περιμένετε με την προσφυγή στις κάλπες; Να αποφασίσει ο λαός για ένα θέμα που δεν γνωρίζει όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες και επιπτώσεις και όχι οι εκπρόσωποί του που οφείλουν να γνωρίζουν τα πάντα;
Τα αποτελέσματα από τα περισσότερα δημοψηφίσματα έβλαψαν την πορεία των λαών. Δημιούργησαν, όμως, άλλοθι και εξιλέωση για την ανικανότητα της ηγεσίας που ένιπτε τα χέρια της στην κολυμπήθρα της ανευθυνότητας. Συμπίπτουν απόλυτα με την απουσία ή τη μικρότητα της ηγεσίας. Αρκετοί σκεπτόμενοι μακιαβελικά τα προκήρυξαν για να ντύσουν στην ουσία με δημοκρατικό μανδύα δικές τους αποφάσεις.

Είμαστε στην εποχή της απουσίας ηγετών. Ηγετών με όραμα, με λογική, σύνεση και όλα τα γνωστά προσόντα που καθοδηγούν τους συμπατριώτες τους ή τον λαό, αν προτιμάτε, στους σωστούς δρόμους της προόδου και δεν επηρεάζονται από το θυμικό τους ή τις ροπές της επικοινωνιακής πολιτικής. Ηγέτες που δεν καλλιεργούν, ούτε ποντάρουν στα ελαττώματα του λαού, αλλά προσπαθούν να αυξήσουν και να καλλιεργήσουν τις αρετές του. Ηγέτες υπεύθυνοι, που αναλαμβάνουν το πολιτικό κόστος της αναγκαίας απόφασής τους. Στην εποχή μας δεν υπάρχουν. Απλούστατα γιατί οι εκλεγμένοι πολιτικοί είναι συνήθως κατώτεροι από τον λαό που τους ψηφίζει. Μας κυβερνούν οι χειρότεροί μας αντί οι καλύτεροί μας, και αυτό είναι το μεγάλο μας πρόβλημα!

Ετσι φτάσαμε στο σημείο ένα συνταγματικό δικαίωμα των ψηφοφόρων για κρίσιμες ιστορικές στιγμές να γίνει καταφύγιο της κάθε ανεύθυνης κυβέρνησης που επιμένει να κυβερνά μόνο όταν όλα είναι εύκολα. Που δεν είναι προετοιμασμένη για κάθε αποτέλεσμα. Που δεν έχει δική της γνώμη και θέσεις, αλλά προσαρμόζεται υπερβολικά συχνά με τις δημοσκοπήσεις.
Αναμενόμενη κατάληξη! Ομως τι καλύτερο μπορούσαμε να περιμένουμε από πολιτικούς όταν ο αγώνας τους δεν είναι πώς θα κυβερνήσουν για το καλό της χώρας τους, αλλά μοναδική τους έγνοια είναι πώς να επανεκλεγούν. Πολύ καλοί για τα εύκολα. Πολύ εύκολα αποφεύγουν τα δύσκολα!