Δημοσθένης Δαββέτας

Από τη μία μεριά οι ως τώρα κυρίαρχοι του παιχνιδιού (Google, Apple, Facebook και Amazon). Πρόκειται για ακραία φιλελεύθερους, για τεχνολάτρες, γι’ αυτούς που ’χουν βρει τη λύση στην κρίση μέσα από την τεχνολογική αισιοδοξία και τον ηλεκτρονικό ενθουσιασμό, τους λεγόμενους solutionnistes (από τη γαλλική λέξη «solution», που σημαίνει λύση). Αυτοί δεν παύουν να σημειώνουν περίτρανα τα τόσα καλά που έχουν φέρει η τεχνολογική έρευνα και η καινοτομία: βελτίωση καθημερινή και ανοδική προβλημάτων. Για παράδειγμα, αυτοκινητικά δυστυχήματα, ποινικά αδικήματα, τρομοκρατία, υποσιτισμός, οικολογία, ιατρική βοήθεια, αθλητισμός κ.τ.λ.

Από την άλλη, στην αντίπαλη ιδεολογία -πολύ ισχυρή κι αυτή κι ας μην έχει προς το παρόν το πάνω χέρι, που λέει κι ο λαός- βρίσκονται όσοι είναι αντιφιλελεύθεροι, εθνοκυριαρχικοί, ευρωσκεπτικιστές και γενικώς με σκληρή κριτική στάση εναντίον της παγκοσμιοποίησης, ένα είδος δύσπιστων στην «τεχνοαισιοδοξία» μέχρι του ορίου του να γίνουν «απαισιοδοξολόγοι». Η απαισιοδοξία, αν ξεπεράσει την εποικοδομητική κριτική, μπορεί να γίνει (που κι αυτό είναι σίγουρα μειονέκτημα) ένα άλλοθι για βόλεμα μέσα σε μια πολιτική ατμόσφαιρα κλαυθμών και οδυρμών που ζούνε μόνο μέσα από τη δραματική αποσύνθεση, όπως πιστεύουν, των πραγμάτων και δεν είναι ικανοί να δουν τα όποια καλά της τεχνικής προόδου. Οι περισσότεροι παραδοσιακοί διανοούμενοι της Αριστεράς, αλλά και πολλοί της παραδοσιακής Δεξιάς, συναντώνται σε αυτή την πορεία που νοσταλγεί μια άλλη οικονομία, μια άλλη πατρίδα, μια άλλη αντινεωτερική ζωή, όπου οι παραδόσεις παραμένουν ζωντανές και δρώσες. Και εδώ τίθεται το επείγον ουσιαστικό ερώτημα: δεν υπάρχει άλλος δρόμος εκτός των ανωτέρω δύο, που όλο και πιο πολύ με τον χρόνο τραβούν ο καθένας προς τα άκρα του;

Ναι, υπάρχει, κατά την προσωπική μου άποψη. Πιστεύω ότι και οι δύο αντίπαλες ιδεολογίες, στο πλαίσιο της ακραίας αντιπαράθεσής τους, έχουν χάσει την επαφή τους με αυτό που ονομάζουμε πραγματικό. Η πραγματικότητα μας δίνει κάποια στοιχεία που δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε. Οι αριθμοί φανερώνουν, π.χ., ότι η ελπίδα ζωής, το επίπεδό της, η εκπαίδευση, το περιβάλλον, η θέση της γυναίκας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ισότητα, η πρόσβαση στην τροφή και γενικώς ο σημερινός κόσμος είναι καλύτερος σε αποτελέσματα απ’ αυτόν του πρώτου ημίσεως του 20ού αι. μέχρι ακόμα τη δεκαετία του ’50 (σας παραπέμπω στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του Γιόχαν Νόρμπεργκ με τίτλο «Οχι, δεν ήταν καλύτερα πριν», εκδόσεις Plon, όπου θα βρείτε όλα τα προαναφερθέντα στατιστικά τεκμήρια). Συνεπώς, μπορούμε να προχωρήσουμε σε μια σύνθεση των δύο αντίπαλων ιδεολογιών για να καλυτερεύσουμε τη ζωή μας. Να πάρουμε από τους πρώτους την αισιοδοξία της καινοτομίας και από τους δεύτερους τη διατήρηση κάποιων διαχρονικών πανανθρώπινων παραδοσιακών αξιών. 

Πιστεύω ότι είναι εφικτό. Αρκεί οι πολιτικοί να το δεχτούν και να το προγραμματίσουν εκπαιδευτικά. Π.χ., δεν χρειάζεται να πιστέψουμε (και είναι δόλιο λάθος) ότι δεν μπορούν να συνυπάρξουν ελληνική φιλοσοφία και σύγχρονη τεχνολογία. Ούτε ότι η οικονομία είναι το μόνο αίτημα. Οικονομία και πολιτισμός πάνε χέρι-χέρι, όπως μας διδάσκει ο Αριστοτέλης. Ας τον ακούσουμε.

Μπορούμε να αγαπάμε παραδοσιακές αξίες, όπως η οικογένεια και η πατρίδα (ως δέσμη πολιτισμικών πιστεύω και αρχών), να πιστεύουμε στον Θεό και ταυτόχρονα να υιοθετούμε την ελεύθερη διακίνηση των αγαθών παγκοσμίως ή να στηρίζουμε την τεχνολογική πρόοδο και κάθε δυνατότητα έρευνας και καινοτομίας. Στο σχολείο πρέπει να διδάσκουμε την κλασική ελληνική παιδεία και τα κείμενα, να ξέρουμε την Ιστορία μας (και όχι να αφαιρούμε κεφάλαια για τον Μέγα Αλέξανδρο ή να μειώνουμε τα αρχαία ελληνικά, όπως εγκληματικά κάνουν οι υπουργοί Παιδείας της σημερινής κυβέρνησης), αλλά και παράλληλα να διδάσκουμε τις πιο σύγχρονες τεχνικές παγκόσμιες επιδόσεις, ωθώντας τους νέους στην έρευνα. 

Η πατρίδα και ο Θεός δεν είναι εχθροί της προόδου. Ας πάψουν να το χρησιμοποιούν οι προοδευτικοί ως ενοχικό τέχνασμα που ενοχοποιεί και εμποδίζει την επαφή των ανθρώπων με τις ρίζες τους. Μέλλον δίχως ρίζες (και δεν το χρησιμοποιώ εδώ καθόλου νοσταλγικά) σημαίνει πολιτισμικό Αλτσχάιμερ και οικονομική δουλεία στους ισχυρούς του πλανήτη που γίνονται πλουσιότεροι και ισχυρότεροι, ενώ οι πολίτες αντίστοιχα γίνονται φτωχότεροι και αδυνατότεροι.

*Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης στο Παρίσι, ποιητής, εικαστικός