Βασίλης Τσακίρογλου

Πρωτοποριακή για την εποχή προσέγγιση, αντισυμβατική παράδοση των μαθημάτων, αντίστοιχης λογικής και η προτεινόμενη βιβλιογραφία. Στην οποίαν περιλαμβανόταν το μυθιστόρημα του Χάινριχ Μπελ «Η Χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ». Πολύ σχηματικά, το βιβλίο είναι ένα σφοδρό «κατηγορώ» ενάντια στον κίτρινο τύπο της Γερμανίας και τις φαύλες, ανθρωποφαγικές πρακτικές του.

Ελάχιστα κρυμμένη πίσω από το φύλλο συκής της μυθιστορηματικής αλληγορίας, στον πυρήνα του έργου βρίσκεται η δολιότητα ενός συγκεκριμένου ομίλου ΜΜΕ, ο οποίος σύμφωνα με τον συγγραφέα στήριξε την εμπορικότητα των εντύπων του στον κανιβαλισμό και την κατασυκοφάντηση προσώπων -κυρίως, φυσικά, των πλέον αναγνωρίσιμων.

«Η Χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ» θεωρείται ένα κλασικό βιβλίο για τον ρόλο, τη δύναμη αλλά και την κατάχρηση αυτής της δύναμης από τα ΜΜΕ. Ίσως, μάλιστα, όσοι δεν το έχουν διαβάσει να το συμπεριλάβουν στη φετεινή εκδοχή της πατροπαράδοτης λίστας με τα προς ανάγνωσιν συγγράμματα ξαπλώστρας-παραλίας.

Πέρα από το περιεχόμενο, «Η Χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ» φέρει τον εξής υπότιτλο: «Πώς γεννιέται η βία και πού μπορεί να οδηγήσει». Πρόκειται για μια φράση που προδίδει την ουσία του βιβλίου -αλλά και που, με έναν αλλόκοτο, πανούργο θα έλεγε κανείς τρόπο, αποδεικνύεται εύστοχη και επίκαιρη στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 2022.

Σε έναν χρόνο και σε έναν τόπο όπου δύο επιφανή στελέχη της κυβέρνησης (στην οποίαν ανήκουν εμμέσως ο Αλέξης Πατέλης, ως επικεφαλής του οικονομικού γραφείου του πρωθυπουργού και αμέσως ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, ως υφυπουργός Πολιτισμού) υποβάλλουν μήνυση εις βάρος ενός Μέσου Μαζικής Ενημέρωσης.

Οι κ.κ. Πατέλης και Γιατρομανωλάκης ακολουθούν τη νομική οδό, κατηγορώντας την εφημερίδα «Μακελειό» ότι διαπράττει εις βάρος τους το αδίκημα της συκοφαντικής δυσφήμισης. Τα καθέκαστα της υπόθεσης είναι λίγο-πολύ γνωστά, διότι ευτυχώς το διαδίκτυο -το οποίο, βεβαίως, δεν είχε εφευρεθεί ακόμη τo 1974, όταν ο Χάινριχ Μπελ δημοσίευσε την «Χαμένη τιμή»- χάρη στην άπλετη πρόσβαση στην πληροφορία, μας απαλλάσσει από τη, διόλου ευχάριστη, αναπαραγωγή των λεπτομερειών.

Εξυπακούεται πως πρόκειται για μια υπόθεση με πολλές προεκτάσεις, αναλόγως της οπτικής που κάθε φορά υιοθετείται. Η πλέον προφανής έχει να κάνει με την ηθική και δημοσιογραφική δεοντολογία, τα όρια της δημόσιας κριτικής των ΜΜΕ προς το πολιτικό προσωπικό, το κατά πόσον είναι θεμιτή και χρήσιμη για την κοινωνία η εμπέδωση μιας τακτικής στοχοποίησης προσώπων ad hominem.

Τι σημαίνει αυτό το λατινικό; Ότι η κριτική παρεκβαίνει από το έργο και τα αντικειμενικά πεπραγμένα του εκάστοτε ατόμου, εξετάζοντας όχι ό,τι κάνει, αλλά ό,τι είναι. Η συλλογιστική τύπου ad hominem συνιστά εξ ορισμού αδιάψευστο γνώρισμα του ηθικού εκτροχιασμού. Το αν αυτός ο εκτροχιασμός είναι συνειδητός ή όχι, προσχεδιασμένος και «εντεταλμένος» καθ' οιονδήποτε τρόπο ή παρορμητικός κ.λπ., δεν έχει καμία σημασία.

Σημασία έχει ότι σταυρώνονται και λιθοβολούνται -μεταφορικώς μιλώντας- άνθρωποι με βάση κάποιες ιδιότητές τους παντελώς άσχετες με το όποιο αξίωμα κατέχουν. Άσχετες με τα όποια καθήκοντα ασκούν και όπως τα ασκούν. Άσχετες με το έργο που παράγουν και κυρίως άσχετες με καθαυτήν την ηθική υπόσταση των ανθρώπων αυτών.

Όταν λοιπόν το κοινό διαπαιδαγωγείται από τα ΜΜΕ -σίγουρα όχι σύσσωμο το κοινό και σίγουρα όχι από όλα τα ΜΜΕ- να αξιολογεί, να κρίνει ή ακόμη και να κατακρίνει κυβερνητικά στελέχη εστιάζοντας αποκλειστικά πχ στις ερωτικές προτιμήσεις τους, τότε αυτή η «διαπαιδαγώγηση» προξενεί μια πολύ μεγαλύτερη, πολύ πιο δομική ζημιά στην ελληνική κοινωνία από τη διάδοση του ομοφοβικού ρατσισμού, όπως συμβαίνει εν προκειμένω.

Η κρίσιμη ζημιά είναι η ενθάρρυνση του ανορθολογισμού. Η κουλτούρα μίσους κατά των ομοφυλόφιλων, των γυναικών, των Εβραίων/Αμερικανών/Ρώσων κ.ο.κ., αποτελεί εκλεκτό τμήμα του ιδεολογικού οπλοστασίου που χρησιμοποιεί κατεξοχήν ο λαϊκισμός. Και δη η πιο επικίνδυνη εκδοχή του λαϊκισμού, αυτή που διεκδικεί με αξιώσεις την εξουσία, χειραγωγώντας τους εύπιστους και τους πρόθυμους να δουν το λογικό σαν παράλογο και το παράλογο σαν λογικό.

Άρα, δεν είναι μόνο τα άκρα -δεξιά κι αριστερά- που ικανοποιούνται από κόντρες τύπου Πατέλη-Γιατρομανωλάκη vs Μακελειό επειδή οσμίζονται αναταραχή και αίμα. Γι' αυτό και εν τέλει ίσως δεν χρειάζεται κάποιος να διαβάσει καν ολόκληρο το βιβλιαράκι του Χάινριχ Μπελ. Αρκεί να μην προσπεράσει, αλλά να σταθεί για μια στιγμή παραπάνω στον υπότιτλό του: «Πώς γεννιέται η βία και πού μπορεί να οδηγήσει».