Άννυ Ποδηματά

Είχε εμπνευστεί τον τίτλο του βιβλίου του από τον Γάλλο φιλόσοφο Πασκάλ, ο οποίος, τρεις αιώνες παλαιότερα, έκανε αντίστιξη ανάμεσα στις αυτοκρατορίες που στηρίζονται στην επιβολή και σε εκείνες που λαμβάνουν υπόψη τη γνώμη των πολιτών σήμερα, των υπηκόων τότε. Οι δεύτερες, πιο ήπιες και ευχάριστες, έγραφε ο Γάλλος φιλόσοφος, βασιλεύουν μόνο για μικρά διαστήματα ενώ οι πρώτες -εκείνες που στηρίζονται στην επιβολή- για πάντα.
Κάπως έτσι κατέληγε ο Πασκάλ στον αλληγορικό παραλληλισμό ότι «η γνώμη είναι σαν τη βασίλισσα του κόσμου».

Ο Ζυλιάρ επέλεξε τον τίτλο αυτό για το βιβλίο που έγραψε το 2008 με αφορμή ένα πρωτόγνωρο σε έκταση και ένταση φαινόμενο το οποίο παρατήρησε στη Γαλλία, τρία χρόνια νωρίτερα, την εποχή του δημοψηφίσματος για την ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη. Κατά τον Ζυλιάρ, το φαινόμενο αυτό, που προφητικά έγραφε ότι «θα αλλάξει για πάντα τη σχέση μας με την πολιτική», ήταν η δυναμική είσοδος στο πολιτικό προσκήνιο του «καθημερινού ανθρώπου», του απλού πολίτη που διεκδικεί λόγο πέρα και έξω από ιεραρχίες, ομάδες επιρροής, κόμματα, ό,τι δηλαδή συνιστά το οργανωμένο θεσμικό πλαίσιο μιας αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Δεν ήμαστε ακόμη στην εποχή της ψηφιακής φρενίτιδας, ούτε υπήρχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ωστόσο οι μηχανές αναζήτησης αναπτύσσονταν και επεκτείνονταν σταθερά, κυρίως στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ενώ το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο είχε εισέλθει για τα καλά στη ζωή μας.

Με αυτό κυρίως το εργαλείο, ανώνυμοι πολίτες άρχισαν να βομβαρδίζουν με χιλιάδες μηνύματα διαμαρτυρίας ή και οργής όχι μόνο τους πολιτικούς, αλλά και τους λεγόμενους «διαμορφωτές γνώμης» για τη σχεδόν ομόθυμη στήριξή τους στο ευρωπαϊκό σχέδιο Συντάγματος και την ανοιχτή προτροπή προς τους πολίτες να ψηφίσουν «Ναι».

Και όπως θυμόμαστε, ενώ όλο το πολιτικό κατεστημένο, ο Τύπος και οι κάθε είδους ελίτ υποστήριζαν την έγκριση της Συνταγματικής Συνθήκης, στο γαλλικό δημοψήφισμα του 2005 επικράτησε το «Οχι». Στο εξαιρετικό του βιβλίο ο Ζυλιάρ, αριστερός αλλά καθόλου μυωπικός διανοούμενος, περιγράφει γλαφυρά το υπόβαθρο των γεγονότων αυτών, που δεν είναι άλλο από την κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και του θεσμικού της οικοδομήματος.

Αυτή η κρίση, που έκτοτε έχει διαχυθεί και έχει λάβει ποικίλες μορφές και εκφάνσεις σε διάφορες χώρες, έχει παντρευτεί, στην εποχή της ψηφιοποίησης, με τη φρενήρη ανάπτυξη, εξάπλωση και επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έξω από κάθε οργανωμένο θεσμικό πλαίσιο κανόνων και εποπτείας.

Η κρίση των θεσμών εκπροσώπησης, μαζί με την απελπισία και τον θυμό ανθρώπων που αισθάνονται εγκαταλειμμένοι ή περιθωριοποιημένοι, διοχετεύεται στις ψηφιακές πλατφόρμες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και, απουσία ελέγχου και κανόνων, γίνεται ένα ποτάμι οργής που στο διάβα του μπορεί να σαρώσει.

Στην Ουάσινγκτον δεν είναι μόνο τα πρωτοφανή γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου που προκαλούν δέος. Σοκαριστικές και πρωτόγνωρες είναι και οι εικόνες που παρακολουθούμε και σήμερα, με τους πάνοπλους άνδρες της Εθνοφρουράς να κοιμούνται μέσα στο Καπιτώλιο, ώστε να είναι σε θέση να αποτρέψουν νέες ταραχές.

Σε λίγες ημέρες ο Ντόναλντ Τραμπ θα τα μαζέψει από τον Λευκό Οίκο. Αυτό είναι ένα καλό νέο όχι επειδή έτσι θα λυθεί το πρόβλημα, αλλά επειδή θα φύγει από το προσκήνιο ένας αδίστακτος εγωκεντρικός τυχοδιώκτης που έχτισε την πολιτική καριέρα του στη χειραγώγηση των ανθρώπων που αισθάνονται χωρίς εκπροσώπηση, με εργαλείο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Για να λυθεί το πρόβλημα, πρέπει να βρούμε τρόπους όχι απλώς να προστατέψουμε, αλλά να αναβαθμίσουμε και να αναβαπτίσουμε την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τους θεσμούς της, με τρόπο όσο το δυνατόν περισσότερο συμπεριληπτικό. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και είναι βέβαιο ότι ο δρόμος θα είναι μακρύς, αλλά μια καλή αφετηρία θα ήταν μια από κοινού προσπάθεια των δημοκρατιών της Ευρώπης και της Αμερικής να θέσουν ένα πλαίσιο δίκαιης, διαφανούς και διεπόμενης από κανόνες ψηφιακής αγοράς και ψηφιακών υπηρεσιών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συμπεριλαμβανομένων.