Βασ. Αναστασόπουλος

Μια Χίλαρι Κλίντον, την οποία κορυφαίοι δημοσκόποι, όπως αυτοί της Ipsos για λογαριασμό του Reuters, έδιναν, ακόμα και λίγες ώρες πριν από το άνοιγμα της κάλπης, ως επικρατέστερη για τη νίκη και την προεδρία με ποσοστό πιθανοτήτων 90%! Τι συνέβη, ωστόσο, και καταποντίστηκαν, εν τέλει, τόσο η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, όσο και -πολύ περισσότερο- τα ΜΜΕ και οι δημοσκόποι;

Λίγο-πολύ, ό,τι και στην περίπτωση του Brexit, είναι η απάντηση. Για μια ακόμα φορά, ΜΜΕ και δημοσκόποι διαψεύστηκαν και απέτυχαν να αντιληφθούν και να απεικονίσουν τις μυστικές διεργασίες που πραγματικά λαμβάνουν χώρα μέσα στο σώμα, όπως της βρετανικής, έτσι και της αμερικανικής κοινωνίας. Και η απρόσμενη νίκη του Τραμπ είναι το αποκορύφωμα της διαρκώς περιοριζόμενης επιρροής που έχουν πλέον τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης ως διαμορφωτές της κοινής γνώμης.

Στην εποχή των social media, οι δημοσιογράφοι και οι ελίτ δεν έχουν πια τη δύναμη που διέθεταν παλαιότερα, προκειμένου να διαμορφώνουν σε καθοριστικό βαθμό την κοινή γνώμη. Η πληθώρα των πηγών ενημέρωσης αποδυναμώνει τα παραδοσιακά ΜΜΕ, καθώς τους στερεί το μονοπώλιο της πληροφόρησης. Συνεπεία αυτού, η σφαίρα της επιρροής τους συρρικνώνεται διαρκώς. Έτσι, μολονότι ιστορικά δημοσιογραφικά συγκροτήματα, όπως οι New York Times και η Washington Post, «πολεμούσαν» λυσσαλέα τον Τραμπ καθ' όλη τη διάρκεια της προεκλογικής του καμπάνιας, στην πραγματικότητα και όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, ελάχιστα έπληξαν την υποψηφιότητά του. Αντίθετα, θα μπορούσαμε να πούμε, η εχθρική στάση αυτών και άλλων μέσων ενημέρωσης απέναντί του, περισσότερο καλό του έκαναν, καθώς ενίσχυσαν στην πραγματικότητα το προφίλ που ο ίδιος ο Τραμπ επέλεξε για τον εαυτό του ως υποψηφίου προέδρου των ΗΠΑ: αυτό του αουτσάιντερ, του «επαναστάτη» ενάντια στο κατεστημένο των διεφθαρμένων πολιτικών και μιντιακών ελίτ. 

Ας μην γελιόμαστε, ωστόσο: προϊόντος του χρόνου, ο Τραμπ θα δείξει το πραγματικό του πρόσωπο και ο κόσμος θα καταλάβει ότι και ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ κάθε άλλο παρά... απόβλητο του συστήματος είναι. Ενδεικτικά συγκρατήστε τα στοιχεία του βιογραφικού του: επιχειρηματίας, κτηματομεσίτης, τηλεοπτική προσωπικότητα, συγγραφέας, πρόεδρος του The Trump Organization και ιδρυτής της αλυσίδας ξενοδοχείων-καζίνο Trump Entertainment Resorts. Πόσο... αντισυστημικά, άραγε, ακούγονται όλα αυτά; Όταν καθίσει ο κουρνιαχτός της επικράτησής του στις αμερικανικές εκλογές, οι ψηφοφόροι του θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια μάλλον δυσάρεστη πραγματικότητα. Και θα τολμούσαμε στο σημείο αυτό να πούμε ότι, εάν ο Τραμπ είχε απέναντί του έναν αντίπαλο σαν τον Μπέρνι Σάντερς και όχι την Χίλαρι Κλίντον, τότε ενδεχομένως σήμερα να μην κάναμε καθόλου αυτή τη συζήτηση.

Η νίκη του Τραμπ είναι επίσης ένα γεγονός ενδεικτικό του διχασμού ανάμεσα σε δύο κόσμους, οι οποίοι στην ουσία αναγκάζονται να συνυπάρχουν μέσα στους κόλπους της αμερικανικής -και όχι μόνο- κοινωνίας. Λειτουργώντας με σχεδόν… στρουθοκαμηλικό πείσμα, ΜΜΕ και δημοσκόποι επέμειναν να εξάγουν συμπεράσματα, προερχόμενα από εικόνες και εμπειρίες του δικού τους μικρόκοσμου. Προεξοφλώντας νίκη της Χίλαρι Κλίντον μέχρι και την τελευταία στιγμή, οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και οι αναλυτές της πολιτικής σκέψης επιβεβαίωσαν ότι έχουν «μαύρα μεσάνυχτα» σε σχέση με τις πεποιθήσεις και τις επιθυμίες της κοινωνίας που εκτείνεται πέραν του ορίζοντα επιρροής τους και η οποία επιζητά ίσες ευκαιρίες οικονομικής ανέλιξης, τις οποίες δεν έχει. Και είναι για τον λόγο αυτό που ψηφίζει με κριτήρια εκδίκησης και θυμού ενάντια σε ένα σύστημα, για το οποίο είναι πεπεισμένη ότι δεν την υπηρετεί. Το αν θα την υπηρετήσει ο Τραμπ, βέβαια, και το αν θα είναι αυτός που θα ανατρέψει το σύστημα, σηκώνει πολλή συζήτηση, ωστόσο, τη δεδομένη χρονική στιγμή και ενώ ακόμα δρέπει τις δάφνες της νίκης, αυτό από ελάχιστη έως καθόλου σημασία έχει για τον κόσμο που τον ψήφισε.

Αντίθετα, αυτό που έχει σημασία, στην περίπτωση του Τραμπ, είναι ότι κατάφερε να συγκεντρώσει τις προτιμήσεις όλων όσων ήθελαν την αλλαγή. Αυτή η «ήδη μεγάλη» Αμερική, που περιέγραφε στις ομιλίες και στις συνεντεύξεις της η Χίλαρι Κλίντον, εμφανιζόμενη ως η φυσιολογική συνέχεια της διακυβέρνησης Ομπάμα, η Αμερική των «κοστουμαρισμένων» της Γουόλ Στριτ, των τραπεζιτών και των επιχειρήσεων-κολοσσών, είναι ένα όραμα, το οποίο ο αγρότης στην Ιντιάνα, για παράδειγμα, στην πραγματικότητα ουδέποτε μπόρεσε να «συλλάβει» και να συμμεριστεί. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι το 53% των ερωτηθέντων στις αστικές περιοχές, το 63% στις προαστιακές και το 71% στις αγροτικές περιοχές δήλωσαν ότι πίστευαν πως η οικονομία ήταν σε λάθος δρόμο -μια πεποίθηση, η οποία άρχισε να «ριζώνει» στους Αμερικανούς  ήδη από το 2008 και την κατάρρευση της Lehman Brothers, που έδειξε με τον πλέον περίτρανο τρόπο ότι τα θεμέλια του οικονομικού θαύματος των ΗΠΑ ήταν σαθρά.

Στην ουσία, τα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας έψαχναν την κατάλληλη στιγμή, για να στείλουν ένα μήνυμα απόρριψης προς την υψηλότερη βαθμίδα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Και ο Τραμπ, παρά τις όποιες ενστάσεις για τον χαρακτήρα του, ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος, την κατάλληλη στιγμή. Ένας αντισυστημικός, ο οποίος, παρά τα δισεκατομμύρια της περιουσίας του, πρόβαλε ως... παρίας από τα μεγάλα ΜΜΕ, την ώρα που η Χίλαρι Κλίντον αποτελούσε τον ορισμό του κατεστημένου. Επιχειρώντας να τον αποδομήσουν και να τον δαιμονοποιήσουν, παρουσιάζοντάς τον περίπου ως ένα υβρίδιο... Χίτλερ και κλόουν, αυτό που πετύχαιναν τελικά τα μέσα ενημέρωσης, ήταν να τον ενισχύουν, διευρύνοντας τον βαθμό αποδοχής του από τους παραδοσιακούς Αμερικανούς της μεσαίας και της λαϊκής τάξης, οι οποίοι ουδέποτε είδαν με καλό μάτι την παγκοσμιοποίηση, το άνοιγμα των συνόρων, τη μαζική μετανάστευση. Δεσμευόμενος να «επιστρέψει» την Αμερική στους Αμερικανούς, ο Ρεπουμπλικανός προεδρικός υποψήφιος «απαντούσε» στην ουσία σε μια κυρίαρχη ανάγκη του μέσου συμπατριώτη του: αυτήν της υπεράσπισης της εθνικής του ταυτότητας. 

Για να κατανοήσουμε τις αναλογίες με το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, που επίσης «σόκαρε» τους δημοσκόπους και τα συστημικά ΜΜΕ, ο Τραμπ ήταν ένας αντίστοιχος Νάιτζελ Φάρατζ ή ένας άλλος Μπόρις Τζόνσον: μια εκκεντρική προσωπικότητα, ένας «κλόουν διαμαρτυρίας», όπως έγραψε στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro ο Καναδός κοινωνιολόγος Mathieu Bock-Côté, καθηγητής στο Μόντρεαλ. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται το μεγάλο στοίχημα για τον ίδιο τον Τραμπ. Διότι, το πιο δύσκολο σε αυτό το περιβάλλον, δεν ήταν να αναδειχθεί στην προεδρία της χώρας. Το πιο δύσκολο θα είναι να κυβερνήσει μια διαιρεμένη όσο ποτέ Αμερική και να γίνει ο ενωτικός πρόεδρος, ο «πρόεδρος όλων των Αμερικανών», όπως ο ίδιος δεσμεύτηκε, κατά την επινίκια ομιλία του.

Όσο για το... μετέωρο βήμα των δημοσκόπων και των συστημικών, κυρίως, ΜΜΕ, που συγκεντρώνουν την απέχθεια της πλειοψηφίας των πολιτών; Αν συνεχίσουν να μην κάνουν την αυτοκριτική τους και αν δεν προσαρμοστούν στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον που διαμορφώνει η αυξανόμενη δυναμική των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τότε θα εξακολουθήσουν να... πέφτουν από τα σύννεφα, κάθε φορά που το εκλογικό αποτέλεσμα ξεπερνά τα στενά όρια της εικονικής τους πραγματικότητας. 

Κάπως έτσι, στην αμέσως επόμενη ανάλογη πολιτική εξέλιξη (π.χ. στο δημοψήφισμα στην Ιταλία, στις εθνικές εκλογές στην Γερμανία ή στις προεδρικές στην Γαλλία), το πολιτικό και μιντιακό κατεστημένο θα βρεθεί, ενδεχομένως, εκ νέου εκτεθειμένο και προ εκπλήξεως. Και αυτό, γιατί δεν θα έχει επιδείξει ίχνος αυτογνωσίας και δεν θα έχει προβεί στην -απαραίτητη- ομφαλοσκόπηση, προκειμένου να κατανοήσει την απόσταση που πραγματικά το χωρίζει από την κοινή γνώμη...