Χρ. Ι. Στεφανάδης

Οι όμηροι, ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, παρουσίασαν μια παράδοξη συμπεριφορά. Αν και απειλήθηκαν και κακοποιήθηκαν από τους ληστές, στις συνεντεύξεις που έδωσαν στα μέσα ενημέρωσης φαινόταν ότι υποστήριζαν τους κακοποιούς. Οι όμηροι δηλαδή είχαν αρχίσει να αισθάνονται ότι οι δύο ληστές στην πραγματικότητα τους προστάτευαν από την Αστυνομία!... Το πιο παράδοξο όμως για εκείνο το περιστατικό της Στοκχόλμης είναι ότι αργότερα μία από τους ομήρους αρραβωνιάστηκε τον έναν από τους δύο κακοποιούς και η δεύτερη δημιούργησε ένα ταμείο συλλογής χρημάτων που προοριζόταν για τα έξοδα υπεράσπισής τους!

Με αυτά τα δεδομένα, ο Σουηδός ψυχίατρος Nils Bejerot περιέγραψε το Σύνδρομο της Στοκχόλμης. Δηλαδή μια ταύτιση του θύματος με τον θύτη, που βασίζεται στην ασυνείδητη πεποίθηση ότι ο κακοποιός δεν θα βλάψει το θύμα εάν αυτό είναι συνεργάσιμο. Το θύμα δηλαδή προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια του εγκληματία με παράδοξο τρόπο. Ετσι ο όμηρος αντιμετωπίζει τις προσπάθειες των διωκτικών αρχών που προσπαθούν να τον σώσουν ως ενέργειες που ενδεχομένως τον βλάψουν. Δηλαδή πρόκειται για μια στρατηγική επιβίωσης που βασίζεται σε στρέβλωση των πραγματικών δεδομένων. Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης συνοπτικά χαρακτηρίζεται από:

- θετικά συναισθήματα από το θύμα προς τον θύτη,
- αρνητικά συναισθήματα από το θύμα προς την οικογένειά του, τους φίλους ή τις Αρχές,
- θετικά συναισθήματα και από τον θύτη προς το θύμα,
- υποστηρικτική συμπεριφορά από το θύμα προς τον θύτη,
- αδυναμία του θύματος να καταστρέψει τη συναισθηματική σχέση του με τον θύτη.

Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης παρατηρείται, εκτός από τις περιπτώσεις απαγωγών και ομηρίας, και σε πολλές άλλες, όπως σε καταστάσεις ενδοοικογενειακής βίας, στις οποίες το θύμα δέχεται παθητικά τις απειλές ή τις βιαιοπραγίες προκειμένου να επιβιώσει αλλά και να κερδίσει την εύνοια του θύτη, με τον οποίο ταυτίζεται συναισθηματικά και αρνείται κάθε βοήθεια από το περιβάλλον.

Αλλά εκτός από μεμονωμένες περιπτώσεις, όπως αυτή των ομήρων της ληστείας της Στοκχόλμης, το ομώνυμο σύνδρομο φαίνεται ότι παρατηρείται και σε ομαδικές κοινωνικές συμπεριφορές, όπως είναι η ανοχή ή ακόμα και η στήριξη μικρής ή μεγάλης μερίδας ενός λαού σε δικτατορικά και καταπιεστικά καθεστώτα.

Ενα παράδειγμα είναι η ανοχή ή και η στήριξη μεγάλου μέρους του γερμανικού λαού στο φασιστικό καθεστώς του προηγούμενου αιώνα, που τόσα δεινά προκάλεσε στη Γερμανία αλλά και σε όλο τον κόσμο. Επίσης, η ανοχή ή η στήριξη στυγνών κομμουνιστικών καθεστώτων του πρόσφατου παρελθόντος από λαϊκές μάζες που αντικειμενικά δεν είχαν κανένα όφελος από τα καθεστώτα εκείνα, απεναντίας δεινοπαθούσαν οικονομικά και κοινωνικά. Αλλά ίσως και η αντίδραση μερίδας του ελληνικού λαού απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς της επταετίας να οφείλεται στο ίδιο Σύνδρομο της Στοκχόλμης. Δηλαδή ένα τμήμα του λαού να ταυτίστηκε συναισθηματικά με το δικτατορικό καθεστώς των συνταγματαρχών αναπτύσσοντας θετικά συναισθήματα που βασίζονταν, όμως, όχι στη συμπεριφορά και τους καταπιεστικούς μηχανισμούς των δικτατόρων, αλλά ήταν μια ψυχολογική αντίδραση στο πλαίσιο μιας στρατηγικής επιβίωσης…

Αλλά και μετά τη Μεταπολίτευση, αναλύοντας κάποιος χωρίς προκατάληψη τα πολιτικά δρώμενα στην πατρίδα μας, μπορεί να επισημάνει την παρουσία του Συνδρόμου της Στοκχόλμης σε διάφορες χρονικές περιόδους. Ενδεχομένως αυτό το σύνδρομο να μπορεί να ερμηνεύσει τις μαζικές μετακινήσεις ψηφοφόρων από τον έναν πολιτικό σχηματισμό στον άλλον, μετακινήσεις που δεν δικαιολογούνταν από τα πραγματικά δεδομένα… Ή το ίδιο σύνδρομο μπορεί να ερμηνεύσει την εμμονή του εκλογικού σώματος στη στήριξη κυβερνήσεων που όχι μόνο δεν είπαν την αλήθεια στον λαό, αλλά έδωσαν απίστευτες υποσχέσεις, τις οποίες όχι μόνο δεν πραγματοποίησαν αλλά, απεναντίας, έκαναν ακριβώς τα αντίθετα.

Οι χαλεποί καιροί, όμως, που ζούμε δεν αφήνουν περιθώρια για τέτοιου είδους ψυχολογικές αντιδράσεις του εκλογικού σώματος, όπως συμβαίνει στο Σύνδρομο της Στοκχόλμης.

Χρειάζεται όσο ποτέ άλλοτε αντικειμενική επίγνωση και ανάλυση της πραγματικότητας.

Και η ψήφος των πολιτών να μην επηρεάζεται από το υποσυνείδητο που δημιουργεί το Σύνδρομο της Στοκχόλμης, αλλά από τη συνείδηση και τη λογική…