«Πιο βαθιά κι απ΄την άβυσσο» από τον Μανές Σπέρμπερ

Γόνος εύπορης εβραϊκής οικογένειας, που γεννήθηκε το 1905 στα εδάφη της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, στο χωριό Ζαμπλότοφ της σημερινής Ουκρανίας, αλλά έζησε και μεγάλωσε στη Βιέννη (πέθανε το 1984 στο Παρίσι), ο Μανές Σπέρμπερ είναι ένας μυθιστοριογράφος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και της σκοτεινής πορείας την οποία διέγραψε η ευρωπαϊκή Αριστερά στα χρόνια του. Ο Σπέρμπερ, που υπήρξε προπολεμικά ένθερμος μαρξιστής και συνεργάτης του θεμελιωτή της Ατομικής Ψυχολογίας Άλφρεντ Άντλερ (οι μαρξιστικές του ιδέες τον οδήγησαν γρήγορα σε σύγκρουση με τον δάσκαλό του), έγινε γνωστός στην Ελλάδα μόλις πέρσι, όταν κυκλοφόρησε το έργο του Η καμένη βάτος (εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση Έμη Βαϊκούση), πρώτο μέρος της τριλογίας Δάκρυ στον ωκεανό, η οποία μεταφέρθηκε με μεγάλη επιτυχία στη γερμανική τηλεόραση και στον γαλλικό κινηματογράφο.

Πρωταγωνιστής στην Καμένη βάτο είναι ο Ντόινο Φάμπερ, ένας εβραίος ιστορικός και ηγετικό στέλεχος των γερμανών κομμουνιστών, που θα γίνει μάρτυρας κατά τη δεκαετία του 1930 της φρίκης την οποία θα προκαλέσουν οι πολιτικές διώξεις του σταλινισμού τόσο στο εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης όσο και έξω από αυτήν. Σε μιαν εποχή που τα πάντα είναι έτοιμα να οδηγήσουν στο ξέσπασμα του πολέμου, ο Ντόινο θα αναγκαστεί να συνειδητοποιήσει πικρά τι κρύβεται πίσω από το κυνήγι μαγισσών το οποίο έχουν επιβάλει οι δίκες της Μόσχας και θα βρεθεί πάραυτα σε συνθήκες άγριας πολιτικής απομόνωσης. Ο Σπέρμπερ θα ακολουθήσει εδώ τη γραμμή που θα ακολουθήσουν και άλλοι συγγραφείς που κατήγγειλαν τον σταλινισμό έχοντας προηγουμένως πιστέψει από τα βάθη της καρδιάς τους στην Αριστερά (αρκεί να θυμίσουμε τον συνομήλικό του Άρθουρ Καίστλερ και τον αρκετά μεγαλύτερο Βικτόρ Σερζ). Εκείνο, ωστόσο, το οποίο ενδιαφέρει πρωτίστως τον Σπέρμπερ είναι να υποδείξει τις συνέπειες που είχαν τα όσα συνέβησαν στη Μόσχα μακριά από τη στενή πολιτική επικράτεια του σταλινισμού: το πώς δηλαδή επηρεάστηκαν από τη γέννηση και την άνδρωση του σταλινικού φαινομένου οι συνειδήσεις και η ζωή των ανθρώπων που αγωνίστηκαν για τα ιδεώδη του σοσιαλισμού στην Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια.

Ο δεύτερος τόμος της τριλογίας, που έχει τίτλο Πιο βαθιά κι απ΄την άβυσσο και κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό (και πάλι από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Ε. Βαϊκούση), μπαίνει στην καρδιά της πολεμικής προετοιμασίας, με τον Ντόινο να αυτοεξορίζεται στο Παρίσι, παίρνοντας μαζί του τον παλαιό καθηγητή και νυν στενό του φίλο βαρόνο Στέτεν (ήρωα τον οποίο θα συναντήσουμε από πολύ νωρίς στην Καμένη βάτο). Ο Ντόινο θα απομονωθεί τώρα ακόμα περισσότερο, αποκαλύπτοντας έναν συναρπαστικό μυθιστορηματικό χαρακτήρα: ένας κατά κράτος διαψευσμένος κομμουνιστής, που θα δει τον φίλο του να πεθαίνει αβοήθητος και θα συγκρουστεί κατ΄επανάληψη με τους παλαιούς του συντρόφους, από τη μια θυμώνοντας για τις πολιτικές τους ψευδαισθήσεις κι από την άλλη πέφτοντας σε βαριά κατάθλιψη τόσο για το δικό τους όσο και για το δικό του υπαρξιακό αδιέξοδο. Κι όλα αυτά ενώ τα τύμπανα του πολέμου ηχούν εκκωφαντικά πάνω από το κοσμοπολίτικο Παρίσι, όπου θα συρρεύσουν άνθρωποι από τα πιο διαφορετικά σημεία της ευρωπαϊκής ηπείρου για να μοιραστούν τις τύχες τους ενώπιον των Ναζί οι οποίοι έχουν ξεκινήσει ήδη την πολιτική, ηθική αλλά και φυσική εξόντωση των εχθρών τους.

Τίποτε δεν είναι ικανό να βοηθήσει τον Ντόινο να αναθαρρήσει μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον: ο έρωτας θα του προσφέρει μόνο μια στιγμιαία ανακούφιση, οι θεωρητικές συζητήσεις θα δείξουν απλώς την πνευματική του απόγνωση, για την οποία δεν θα του δοθεί καμία παρηγοριά, και η επιστημονική του κατάρτιση θα σπαταληθεί στον αγώνα της καθημερινής επιβίωσης. Ο Ντόινο δεν θα χάσει παρόλα αυτά το σημαντικότερο: την ανθρωπιά του, που θα τον φέρει, ύστερα από τη συμμετοχή του στην Ισπανική Λεγεώνα των Ξένων και την ήττα των Δημοκρατικών από τις δυνάμεις του Φράνκο, στο πλάι όσων έχουν ανάγκη, ενεργοποιώντας την αλληλεγγύη και την αυτοθυσία του σε έναν κόσμο ο οποίος κατά τα άλλα καταρρέει με εξωφρενική ταχύτητα.
Proto Thema