Οι πειρατές της Γουινέας: Η κατάρα του μαύρου μαργαριταριού

Η πρόσφατη απαγωγή του νεαρού Ελληνα μηχανικού και των τριών συναδέλφων του από το υπό ελληνική σημαία τάνκερ «ΕΛΚΑ Αριστοτέλης» ενώ ήταν αγκυροβολημένο αρόδο στη Λομέ, πρωτεύουσα του Τόγκο, ξύπνησε τις -έτσι κι αλλιώς νωπές- μνήμες της πειρατείας ανοιχτά της Αφρικής. Μόνο που αυτή τη φορά δεν μιλάμε για Σομαλούς πειρατές, αλλά για τις ακτές της δυτικής Αφρικής, στον κόλπο της Γουινέας. Η σοβαρότητα της κατάστασης προκάλεσε την παρέμβαση της Ενωσης Ευρωπαίων Εφοπλιστών (ECSA) που ζητά μεταξύ άλλων και παρουσία του Πολεμικού Ναυτικού στην περιοχή.

Βρόμικοι, κουρασμένοι, ψυχολογικά κουρέλια, στα βάθη της ζούγκλας, στη μέση του πουθενά, κάπου στη Νιγηρία, φυλακισμένοι σε μια παράγκα τέσσερις ναυτικοί, ανάμεσά τους και δύο Ελληνες, χωρίς να ξέρουν αν θα ζήσουν. Περιτριγυρισμένοι από ένοπλους πειρατές με πρόσωπα ανέκφραστα που τους έδιναν νερό και μια χούφτα ρύζι απλά για να μην πεθάνουν. Οχι, δεν τους χτυπούσαν. Οσο για τις μέρες, αυτές κυλούσαν χωρίς να συμβαίνει κάτι. Ωρα με την ώρα, μέρα με τη μέρα, λοιπόν, η αίσθηση του χρόνου χάθηκε. Τέσσερις ναυτικοί όμηροι, οι οποίοι όταν ήταν πάνω στο πλοίο είχαν δει έναν συνάδελφό τους να πέφτει νεκρός από ανταλλαγή πυρών μεταξύ των πειρατών και των ιδιωτικών ένοπλων φρουρών στη διάρκεια του ρεσάλτου.

Στα γραφεία της ελληνικών συμφερόντων πλοιοκτήτριας εταιρείας εγκαταστάθηκε ομάδα ειδικά εκπαιδευμένων Αμερικανών διαπραγματευτών, οι οποίοι ανέλαβαν να δώσουν τέλος στην ομηρία. Ενας από αυτούς μάλιστα ταξίδεψε στη χώρα της δυτικής Αφρικής για να έχει καλύτερη εικόνα της κατάστασης και να δράσει άμεσα. Ενα πρωινό οι απαγωγείς επιβίβασαν τους τέσσερις ναυτικούς σε ένα αυτοκίνητο και τους πήγαν ακόμα πιο βαθιά στη ζούγκλα. Εκεί τους κατέβασαν και τους είπαν να περιμένουν γιατί θα ερχόταν να τους παραλάβει άλλο αυτοκίνητο. Ηταν ελεύθεροι. Οι διαπραγματεύσεις είχαν αίσιο τέλος. Τα λύτρα, γύρω στα 6 εκατ. δολάρια. Ακόμη αντηχούν στα αυτιά των ναυτικών τα λόγια του επικεφαλής των δεσμωτών τους: «Μην κουνηθείτε από δω γιατί θα χαθείτε στη ζούγκλα και δεν θα σας βρουν ποτέ!».

Δεν πρόκειται για σενάριο ταινίας, αλλά για ένα τραγικό περιστατικό που συνέβη πριν από λίγα χρόνια. Στο λιμάνι του Πειραιά πολλοί το θυμήθηκαν μόλις μαθεύτηκε η απαγωγή του νεαρού Ελληνα μηχανικού και τριών συναδέλφων του από το υπό ελληνική σημαία δεξαμενόπλοιο «ΕΛΚΑ Αριστοτέλης» ενώ ήταν αγκυροβολημένο αρόδο στη Λομέ, την πρωτεύουσα του Τόγκο. Ετσι η πειρατεία βρέθηκε και πάλι στα φώτα της δημοσιότητας μετά από αρκετά χρόνια. Μια απειλή για τους ναυτικούς και τα πλοία που απασχόλησε έντονα τη διεθνή κοινή γνώμη την περασμένη δεκαετία, για την οποία γυρίστηκε και ταινία στο Χόλιγουντ με πρωταγωνιστή τον Τομ Χανκς, άσχετα αν μετά περιορίστηκε σε λίγα μονόστηλα. Στο επίκεντρο τότε ήταν τα νερά της Σομαλίας, στην ανατολική Αφρική, όπου οι επιθέσεις είχαν γίνει συχνό φαινόμενο, με αποτέλεσμα να κάνουν περιπολίες πλοία του ΝΑΤΟ, με τις ναυτιλιακές εταιρείες να έχουν προσλάβει μέχρι και ένοπλους φρουρούς.

Δικηγόροι και πλωτά φρούρια

Περιδιαβαίνοντας τα στέκια της Ακτής Μιαούλη μάθαμε πολλά. Ολοι είχαν μια ιστορία να διηγηθούν. Αλλοι ως αυτόπτες μάρτυρες και άλλοι ως στελέχη εταιρειών που πλοία τους έπεσαν θύματα πειρατών και χρειάστηκε να ξαγρυπνήσουν ουκ ολίγες μέρες μέχρι να ελευθερωθούν πλήρωμα και σκάφος.

Οσον αφορά στην καταβολή λύτρων, εφαρμόζεται μία, σε γενικές γραμμές, συγκεκριμένη πολιτική. Οι απαγωγείς κάποια στιγμή, είτε άμεσα είτε μετά από λίγες ημέρες, επικοινωνούν με τη ναυτιλιακή εταιρεία. Τότε μπαίνει στο παιχνίδι ο ενδιάμεσος, που συνήθως είναι δικηγορικά γραφεία από το Λονδίνο ή το Ντουμπάι, ενώ υπάρχουν φορές που εμπλέκονται ειδικοί ιδιώτες διαπραγματευτές.

Οταν συμφωνηθεί το ποσό των λύτρων, ορίζεται το σημείο παράδοσης. Συνήθως ναυλώνεται ένα μικρό αεροπλάνο, το οποίο ρίχνει τα λεφτά μέσα σε ειδική κάψουλα στο σημείο παραλαβής. Αφού τα μετρήσουν οι πειρατές και βεβαιωθούν ότι όλα είναι σωστά, απελευθερώνουν τους απαχθέντες.

Ελληνας πλοίαρχος επισήμανε στο «ΘΕΜΑ» ότι πλέον στα περισσότερα πλοία υπάρχει ειδικά διαμορφωμένος χώρος, στο πίσω μέρος, στο «τιμονάκι», όπου καταφεύγουν οι ναυτικοί μόλις αντιληφθούν ότι οι πειρατές κατάφεραν να ανέβουν στο κατάστρωμα: «Ο στόχος των ειδικά οπλισμένων φρουρών και του πληρώματος είναι να αποτρέψουν το ρεσάλτο στο πλοίο. Αν ανέβουν πάνω οι πειρατές, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Στα περισσότερα πλοία υπάρχει πλέον διαμορφωμένος χώρος που ονομάζεται “Citadel”, δηλαδή κάστρο, ο οποίος κλειδώνει μόνο από μέσα. Είναι σιδερένιος και καλά προστατευμένος. Το πλήρωμα κλειδώνεται εκεί αφού προηγουμένως έχει σβήσει τις μηχανές και έχει εκπέμψει σήμα κινδύνου. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι πειρατές παίρνουν ό,τι βρουν μπροστά τους και φεύγουν μέσα σε 5-6 ώρες πριν φτάσει η βοήθεια».


Νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο συνεργασίας

Το περιστατικό με την απαγωγή των τεσσάρων μελών του ελληνικού πλοίου στη Λομέ, την πρωτεύουσα του Τόγκο, αιφνιδίασε τη ναυτιλιακή κοινότητα. Και αυτό γιατί τη θεωρούσαν ασφαλή περιοχή. Τα πειρατικά χτυπήματα γίνονταν συνήθως πιο νότια, στη Νιγηρία. Αρχιπλοίαρχος εταιρείας ελληνικών συμφερόντων της οποίας πλοία πλέουν στην περιοχή είπε στο «ΘΕΜΑ»: «Αιφνιδιαστήκαμε όλοι. Εξω από το Λομέ δεν υπάρχουν τέτοια συμβάντα. Τη θεωρούσαμε ήσυχη περιοχή. Είχαμε πλοία εκεί. Κάναμε αλλαγή πληρωμάτων, παίρναμε τρόφιμα, πετρελεύσεις. Ολα καλά και ήρεμα. Σε αυτή την περιοχή δεν βάζουμε φρουρούς στα πλοία. Ούτε σε υποχρεώνουν οι ασφαλιστικές να κάνεις ασφάλιση για απαγωγή και λύτρα όπως κάνουν όταν πας στη Νιγηρία. Στη θαλάσσια περιοχή του κόλπου της Γουινέας τα παράκτια κράτη δεν επιτρέπουν ιδιωτική ένοπλη φρουρά στα πλοία. Πρέπει να μισθώνεις φρουρούς από τις δικές τους Ενοπλες Δυνάμεις.

Πηγαίνοντας προς τη Νιγηρία, που είναι μετά το Τόγκο και το Μπελίν, οι νιγηριανές αρχές σε αναγκάζουν να βάλεις στο πλοίο δύο κομάντο του Πολεμικού Ναυτικού τους, βάσει του ναυλοσυμφώνου που υπογράφεις. Ταυτόχρονα περιπολεί μια πυραυλάκατος του Νιγηριανού Ναυτικού. Ακούγεται στην πιάτσα ότι οι απαγωγείς με τους ομήρους κατευθύνθηκαν προς τη Νιγηρία για να μπουν στη ζούγκλα. Μετά το πρόσφατο συμβάν θα αναθεωρήσουν όλοι την ασφαλιστική πολιτική τους, αφού θα πρέπει να ενεργοποιήσουν το ασφαλιστήριο για απαγωγές και σε θαλάσσιες περιοχές όπως του Τόγκο».

Η ECSA, πρόεδρος της οποίας είναι ο κ. Πάνος Λασκαρίδης, κάλεσε τις κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης να αναπτύξουν ακόμη και πλοία του Πολεμικού Ναυτικού στην περιοχή προκειμένου να ενισχυθεί η ασφάλεια. Επίσης, κατέθεσε προτάσεις στην Ε.Ε. ζητώντας από τις κυβερνήσεις να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Μεταξύ αυτών πρότειναν:

■ Συνεργασία της Ε.Ε. με τα κράτη του κόλπου της Γουινέας.
■ Παρουσία πολεμικών πλοίων στη θαλάσσια περιοχή.
■ Συντονισμό των επιχειρήσεων και των περιπολιών από τη Νιγηρία και τα κράτη στον κόλπο της Γουινέας.
■ Αύξηση της ροής πληροφοριών που ανταλλάσσονται μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών.

Ο νεαρός δόκιμος μηχανικός Δημήτρης Γκιάτης που έπεσε θύμα απαγωγής μετά από πειρατεία σε ελληνόκτητο δεξαμενόπλοιο

Πλιάτσικο με χαντζάρες

Η πειρατεία είναι το αρχαιότερο οργανωμένο έγκλημα. Στη σύγχρονη εποχή η Κινεζική Θάλασσα (Κίνα, Φιλιππίνες, Ινδονησία, Σιγκαπούρη) ήταν και παραμένει άντρο των πειρατών. Χτυπάνε συνήθως μικρά πλοία και κλέβουν φορτία και ό,τι άλλο βρουν μπροστά τους, όπως χρήματα, τηλεοράσεις, τιμαλφή. Αυτό είναι το ένα από τα τρία μοντέλα πειρατείας.

Ελληνας πλοίαρχος διηγήθηκε στο «ΘΕΜΑ» περιστατικό κατά τη διάρκεια του οποίου η κατάσταση ξέφυγε και σημειώθηκε σοβαρός τραυματισμός. Ηταν η εποχή που το φαινόμενο είχε αρχίσει να γίνεται πιο έντονο: στο πλοίο ανέβηκαν πειρατές κραδαίνοντας χαντζάρες. Μπήκαν στις καμπίνες και πήραν ό,τι βρήκαν. Σε μία από αυτές άρπαξαν κάποια τιμαλφή, τα οποία όμως είχαν και συναισθηματική αξία για τον ναυτικό ιδιοκτήτη τους. Ετσι, λοιπόν, τους πήρε στο κυνήγι μέσα στους διαδρόμους για να τα πάρει πίσω. Τότε ένας από τους πειρατές γύρισε απότομα και τον χτύπησε κόβοντάς του το χέρι!

Στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή σημειώθηκε και η μεγαλύτερη σε διάρκεια ομηρία. Αφορούσε πλήρωμα αλιευτικού το οποίο ήταν σε ομηρία για δυόμισι χρόνια, αφού η πλοιοκτήτρια εταιρεία δεν είχε χρήματα, με αποτέλεσμα να αφήσει τους άμοιρους ναυτικούς στην τύχη τους.


Παίρνουν και το πετρέλαιο από τα δεξαμενόπλοια

Πλέον οι επιθέσεις έχουν μεταφερθεί στη δυτική Αφρική και πιο συγκεκριμένα στον Κόλπο της Γουινέας. Εκεί εφαρμόζεται το τρίτο μοντέλο πειρατείας. Η απαγωγή πληρωμάτων για λύτρα ή η κλοπή του φορτίου, αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Οπως επισήμαναν στο «ΘΕΜΑ» έμπειροι καπετάνιοι, οι πειρατές καταλαμβάνουν τα πλοία, κυρίως δεξαμενόπλοια, και φέρνουν δίπλα τους άλλα μικρότερα στα οποία γίνεται η μεταφόρτωση είτε μέρους του φορτίου είτε όλου.

Οταν απάγουν ναυτικούς τούς πάνε στη ζούγκλα έως ότου καταβληθούν τα λύτρα.

Επιθέσεις γίνονται πλέον όχι μόνο κοντά στις ακτές και σε πλοία που βρίσκονται στο αγκυροβόλιο, αλλά και σε απόσταση 100 μιλίων μακριά.

Σομαλία: με ρουκέτες, μπαζούκας - λύτρα

Την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα η Σομαλία ήρθε στο επίκεντρο. Οι Σομαλοί πειρατές έγιναν ο φόβος και ο τρόμος, αφού χτυπούσαν σε ένα πέρασμα από όπου διακινούνταν το 20% του παγκόσμιου εμπορίου. Εδώ εφαρμόστηκε το δεύτερο μοντέλο πειρατείας. Καταλάμβαναν το πλοίο και ζητούσαν λύτρα για να το αφήσουν.

Να σημειωθεί ότι οι Σομαλοί ως λαός δεν είχαν μεγάλη σχέση με τη θάλασσα. Στέλεχος της ελληνικής ναυτιλίας με εμπειρία σε επιχειρήσεις ιδιωτικής φύλαξης πλοίων επισημαίνει: «Ολα ξεκίνησαν από τον εμφύλιο στη Σομαλία το 1992 που δημιούργησε ένα κοινωνικό-οικονομικό-πολεμικό κενό στην κοινωνία. Η θάλασσα της Σομαλίας έγινε πεδίο δράσης για αλιευτικά που ψάρευαν παράνομα, κυρίως δυτικών συμφερόντων, και στη συνέχεια από εταιρείες -και πάλι δυτικών συμφερόντων- που έριχναν τοξικά απόβλητα».

Οι Σομαλοί δημιούργησαν Ακτοφυλακή για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση αυτή κι έτσι άρχισαν να έχουν μεγαλύτερη επαφή με τη θάλασσα. Στην πορεία έγινε μια μετάλλαξη. Στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή εμφανίστηκαν πειρατές που χτυπούσαν εμπορικά πλοία.

Στην αρχή θύμιζαν «κινηματογραφικούς ιθαγενείς», όμως στην πορεία εξελίχθηκαν σε ιδιωτικούς στρατούς. Ξεκίνησαν τη δράση τους κλέβοντας πολύτιμα αντικείμενα του πληρώματος, χρήματα, ακόμη και εξαρτήματα του πλοίου, από ασυρμάτους μέχρι κάβους. Στη συνέχεια ανέβηκαν επίπεδο και έκλεβαν όλο το πλοίο, το οποίο πήγαιναν σε μυστικούς κόλπους. Το 2012 έγινε ομηρία πλοίου για την οποία δόθηκε το πρωτοφανές ποσό των 13 εκατ. δολαρίων. Εριχναν ακόμη και ρουκέτες με μπαζούκας στα πλοία προκειμένου να τα αναγκάσουν να κόψουν ταχύτητα και να καταφέρουν να ανέβουν σε αυτά.

Ελληνας αρχιπλοίαρχος θυμάται: «Μια μέρα με καλεί ο καπετάνιος του πλοίου μας και μου λέει ταραγμένος: “Μας ρίχνουν ρουκέτες”. Δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Δεν μας είχε ξανασυμβεί».

Οι Σομαλοί έφτασαν σε επίπεδο να αποκτήσουν γνώσεις ναυσιπλοΐας, φέρνοντας μαζί τους δικά τους πληρώματα, τα οποία έπαιρναν τον έλεγχο του πλοίου και ταξίδευαν ακόμη και δύο ημέρες προκειμένου να το πάνε σε δικό τους ασφαλές καταφύγιο έως ότου πάρουν τα λύτρα.

Ανάμεσα στα πολλά κατορθώματα των Σομαλών ήταν και η κατάληψη ενός ελληνικών συμφερόντων δεξαμενόπλοιου τύπου VLCC, από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, με χωρητικότητα πάνω από 300.000 τόνους, το οποίο μετέτρεψαν σε ναυαρχίδα τους. Το φόρτωναν με παραδοσιακά σκάφη, τα λεγόμενα Dhow, τα οποία άπλωναν κατά μήκος της ρότας του πλοίου που κινούνταν από τον Κόλπο του Αντεν μέχρι τον Περσικό. Εφάρμοζαν την τακτική που έμεινε γνωστή ως «η επίθεση του σμήνους». Είκοσι και περισσότερα πλοιάρια περικύκλωναν το πλοίο-στόχο και άρχιζαν να το παρενοχλούν ενώ γινόταν ταυτόχρονα ρεσάλτο από διάφορα σημεία.

Στην επιστροφή το VLCC μάζευε πάλι τα σκάφη μαζί με τη λεία τους. Μέχρι που η πλοιοκτήτρια εταιρεία κατέβαλε τα λύτρα και έπαψε η δράση του «πειρατικού δεξαμενόπλοιου».

Οσο περνούσε ο χρόνος, οι Σομαλοί αποθρασύνονταν. Εφτασαν σε σημείο να καταλάβουν δεξαμενόπλοιο του Γιάννη Αγγελικούση που έπλεε σε απόσταση 1.000 μιλίων από τις ακτές, καταμεσής του Ινδικού Ωκεανού. Θύμα είχε πέσει και πλοίο εταιρείας της Αγγελικής Φράγκου, το οποίο κρατήθηκε για έξι μήνες.

Οι πειρατικές επιθέσεις σε ένα σημαντικότατο θαλάσσιο εμπορικό κόμβο, όπως αυτός του Αντεν, προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα στη ροή του εμπορίου, ταρακουνώντας την παγκόσμια οικονομία.

Για τον λόγο αυτό κινητοποιήθηκαν δυνάμεις του ΝΑΤΟ με πλοία που περιπολούσαν στην περιοχή, ενώ οι ναυτιλιακές εταιρείες προσέλαβαν ιδιωτικούς φρουρούς, οι περισσότεροι εκ των οποίων είχαν υπηρετήσει στις Ειδικές Δυνάμεις, με τα πληρώματα να είναι εκπαιδευμένα για την αντιμετώπιση επιθέσεων. Μάλιστα σε εξομοιωτές μεγάλων ελληνικών ναυτιλιακών εταιρειών υπάρχουν ακόμη και σήμερα προγράμματα, με τους ναυτικούς της εταιρείας να παίζουν τον ρόλο των πειρατών.