Παναγία των Παρισίων: Ναΐτες, αλχημιστές και άλλα δαιμόνια

Ο συγκεκριμένος ναός ασκεί έναν πνευματικό μαγνητισμό που συμπεριλαμβάνει κάθε είδους μεταφυσική πίστη πολύ πέρα από τον χριστιανισμό. Η αλχημεία, ο ερμητισμός, οι παγανιστικές δοξασίες, η καθαρή δεισιδαιμονία είναι όλα αποτυπωμένα στον ανάγλυφο και ζωγραφικό διάκοσμο ενός μνημείου-ομφαλού όχι μόνο για τον καθολικισμό, αλλά και για κάθε παραφυάδα του εσωτερισμού. Η πυρκαγιά που παραλίγο να την αφανίσει έδωσε το έναυσμα τόσο για την εντρύφηση στους κρυφούς συμβολισμούς και την ιστορική πορεία της Notre Dame ως αρχέτυπου καθεδρικού ναού των Παρισίων όσο και για ένα συνωμοσιολογικό ντελίριο: ενώ η φωτιά κατέκαιγε ανελέητα τη στέγη, τον πύργο-βέλος και απειλούσε την ίδια την ύπαρξη της εμβληματικής εκκλησίας, οι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας πλημμύριζαν το Διαδίκτυο με παραληρηματικές εξηγήσεις.

Προφητείες, κατάρες, εξωφρενικές μοιραίες χρονικές συμπτώσεις - η εργαλειοθήκη των συνωμοσιολόγων απέδειξε τη χρησιμότητά της και στην περίπτωση της φλεγόμενης Παναγίας των Παρισίων. Ως πιο δημοφιλής ανάμεσα στις απιθανολογίες αναδείχθηκε η θεωρία της εκδίκησης των Ναϊτών Ιπποτών για την καύση του αρχηγού τους. Το βράδυ της 15ης Απριλίου, όταν ξέσπασε η πυρκαγιά, συμπληρώνονταν 605 χρόνια και μερικές ημέρες από τότε που ρίχτηκε στην πυρά ο Ζακ ντε Μολέ. Το θανάσιμο, κατά τον Πάπα και τον βασιλιά της Γαλλίας, ασυγχώρητο αμάρτημά του ήταν ότι επέμενε να αρνείται πως ήταν αιρεσιάρχης, αποκήρυττε τον δαίμονα Βαφομέθ κ.ο.κ. Στο πρόσωπο του Ντε Μολέ η παπική εξουσία και η γαλλική μοναρχία έκαιγαν συμβολικά όλους τους ιππότες που ανήκαν στο τάγμα των Ναϊτών. Η δίκη του Ντε Μολέ έγινε στο προαύλιο της Notre Dame, με τα δεκάδες αγάλματα της πρόσοψης, όλες αυτές τις αλλόκοτες αγγελικές και δαιμονικές μορφές, σαν σιωπηλούς μάρτυρες. Υποτίθεται λοιπόν ότι αυτή ήταν μία από τις κατάρες που βάραιναν εδώ και έξι αιώνες τουλάχιστον την Παναγία των Παρισίων. Μια κατάρα η οποία εκπληρώθηκε με την πύρινη εκδίκηση που πήρε το πνεύμα των Ναϊτών από τον ναό.

Οι Ναΐτες και η σχέση τους με τα σκοτεινά υπόγεια των γοτθικών ναών των Παρισίων ενέπνευσαν ορισμένα αξιομνημόνευτα σύγχρονα λογοτεχνικά έργα. Προηγήθηκε ο Ουμπέρτο Εκο με το «Εκκρεμές του Φουκώ», ο οποίος επέστησε την προσοχή του παγκόσμιου κοινού στον υπόγειο, μυστικό και μυστηριώδη κόσμο των ταγμάτων και αδελφοτήτων όπως οι Ναΐτες. Ακολούθησε η μαζική αποθέωση των Ναϊτών μέσα από τον «Κώδικα Da Vinci» του Νταν Μπράουν, ένα από τα μεγαλύτερα μπεστ σέλερ όλων των εποχών. Παραδόξως ο Μπράουν δεν είχε πολλά να πει για τη Notre Dame - εκτός ίσως από μια εντελώς εσφαλμένη αναφορά στις «θεσπέσιες νωπογραφίες» του ναού. Δυστυχώς για την αληθοφάνεια του «Κώδικα», στην Παναγία των Παρισίων δεν υπάρχει ούτε μία νωπογραφία.

Οι εραστές των θεωριών συνωμοσίας αποπειράθηκαν να εξηγήσουν την πρόσφατη πυρκαγιά στη Notre Dame επικαλούμενοι μια αρχαία κατάρα των Ναϊτών. Ηταν όμως ένας αληθινός αλχημιστής εκείνος που αποκάλυψε ευρύτερα το κρυπτογραφημένο νόημα πολλών από τα γλυπτά στοιχεία της Παναγίας των Παρισίων. Το 1926 ο θρυλικός μεταξύ των οπαδών του εσωτερισμού Φουλκανελί δημοσίευσε τη μελέτη του «Τα Μυστήρια των Καθεδρικών». Επρόκειτο για ένα σύγγραμμα-σταθμό, προϊόν ενδελεχούς και μακροχρόνιας έρευνας που είχε κάνει ο Φουλκανελί, ένας «μάγιστρος της αλχημείας», όπως ήταν ο τιμητικός του τίτλος. Το Φουλκανελί ήταν ψευδώνυμο που είχε επινοήσει ο ίδιος, ενώ τα πραγματικά στοιχεία της ταυτότητάς του δεν έγιναν ποτέ γνωστά. Επρόκειτο, φυσικά, για μια μυστήρια και μυθιστορηματική φιγούρα. Οντας μελετητής του αποκρυφισμού ή μάλλον ένα απομεινάρι πολύ παλαιότερων εποχών, εφόσον παρέμενε πιστός στις παραδοσιακές επιδιώξεις της αλχημείας: τιμώντας την ιδιότητα και τη φήμη του ως του τελευταίου μεγάλου αλχημιστή, ο Φουλκανελί πάσχιζε να ανακαλύψει τη φιλοσοφική λίθο, να παραγάγει χρυσό στο εργαστήριό του, να βρει το ελιξίριο της ζωής κ.λπ. Και όλα αυτά σε πείσμα του ημερολογίου, το οποίο είχε προ πολλού περάσει στον 20ό αιώνα.

Τα αλχημιστικά σύμβολα

Ο Φουλκανελί αφιερώνει το πρώτο κεφάλαιο από τα «Μυστήρια των Καθεδρικών» αποκλειστικά στη Notre Dame. Αναλύει, σχεδόν με το μικροσκόπιο, τα αγάλματα και τις ανάγλυφες παραστάσεις στο εξωτερικό του ναού. Για τον ίδιο, εκκλησίες όπως η Παναγία των Παρισίων είναι «πέτρινα βιβλία», τα οποία θα πρέπει κανείς να διαβάζει με τη μέγιστη προσοχή, να αποκωδικοποιεί τα κρυφά τους μηνύματα με γνήσια ευλάβεια. «Οι μεγάλοι μας καθεδρικοί», αναφέρει στο πόνημά του, «έχουν χτιστεί από τους Ελευθεροτέκτονες του Μεσαίωνα. Ο στόχος τους ήταν να διασφαλίσουν τη μεταλαμπάδευση των αρχών και των συμβόλων του ερμητισμού». Για τους μη δαήμονες περί τα αποκρυφιστικά, ο ερμητισμός είναι ένα ρεύμα σκέψης και πρακτικής σχεδόν ταυτόσημο με τον αλχημισμό.

Η ονομασία προέρχεται από την πίστη στον Ερμή τον Τρισμέγιστο. Και συνεχίζει ο Φουλκανελί γράφοντας: «Η Παναγία των Παρισίων εξ ολοκλήρου είναι ένας σιωπηλός μάρτυρας της αρχαίας ερμητικής επιστήμης. Και μάλιστα είναι ένας ναός που έχει κατορθώσει να απαθανατίσει μία από τις αρχαίες αυθεντίες του ερμητισμού. Η Notre Dame πραγματικά έχει διατηρήσει τον αλχημιστή της». Στο μυαλό του έχει τη διάσημη μορφή του Στρύγα, αυτού του γκροτέσκου βαμπίρ με τις πέτρινες φτερούγες που ατενίζει σκεπτικό τον ορίζοντα της γαλλικής πρωτεύουσας από την κορυφή του βορεινού πύργου, ισορροπώντας σε ύψος περίπου 50 μέτρων από το έδαφος. Ο Φουλκανελί, βέβαια, δεν γελιέται. Ξέρει ότι ο Στρύγας, καθώς και τα περισσότερα από τα φανταστικά τέρατα είναι σύγχρονες προσθήκες. Είναι εφιαλτικές μορφές που ξεπήδησαν από το κεφάλι του καλλιτέχνη Σαρλ Μεϊρόν και ενσωματώθηκαν στη Notre Dame κατά την εκ βάθρων ανακαίνιση την περίοδο 1843-64.

Κατά την άποψη του αλχημιστή ερευνητή, τα σύγχρονα αγάλματα τόνισαν ακόμη περισσότερο τον παγανιστικό και αποκρυφιστικό πυρήνα της Παναγίας των Παρισίων. Και πραγματικά, διαβάζοντας το βιβλίο του Φουλκανελί παρασύρεται κάποιος εύκολα στην αλχημιστική ερμηνεία, ακόμη και των φαινομενικά πιο αθώων διακοσμητικών παραστάσεων. Εκεί που ο ανύποπτος παρατηρητής βλέπει χονδροειδή, τόσο επιτηδευμένα και υπερβολικά κακάσχημα αγάλματα ώστε να καταντούν σχεδόν αστεία, ο Φουλκανελί -και βέβαια οι ομοϊδεάτες του- διαβάζει τον μυστικό κώδικα του αλχημισμού. Ενας πίδακας νερού, λόγου χάρη, δεν απεικονίζει μια συνηθισμένη πηγή. Είναι σύμβολο του υδραργύρου, του υγρού μετάλλου, αγαπημένου στοιχείου στα αλχημικά πειράματα. Με την ενέργεια που προσπαθούσαν να εξάγουν από τον υδράργυρο οι αλχημιστές θα έφταναν στο ελιξίριο της ζωής και στην κατάργηση του θανάτου.

Σε κάποιο άλλο σημείο της πρόσοψης του ναού, ο Φουλκανελί διακρίνει τη μορφή μιας γυναίκας. Δεν έχει καμία αμφιβολία ότι συμβολίζει «την ίδια την αλχημεία. Το κεφάλι της ακουμπά τα σύννεφα και κάθεται σε θρόνο. Στο αριστερό της χέρι έχει ένα σκήπτρο ως σύμβολο κυριαρχίας και στο δεξί κρατά δύο βιβλία. Το ένα ανοιχτό, το άλλο κλειστό. Το κλειστό είναι ο ερμητισμός, το ανοιχτό η επίσημη θρησκευτική πίστη. Οσο για τη σκάλα με τα 9 σκαλοπάτια που έχει ανάμεσα στα γόνατά της, αυτή είναι η Φιλοσοφική Κλίμακα».

Στη μαγική διήγησή του, η Notre Dame γίνεται ένα πολυδαίδαλο σύστημα με αόρατες αρτηρίες και φλέβες που συνδέουν τα αγάλματά της με τα πλέον στοιχειώδη σύμβολα. Ακόμη και η ίδια η Παναγία, στην οποία είναι αφιερωμένος ο ναός, για τον αλχημιστή είναι «η προσωποποίηση της αρχέγονης ύλης, αυτής που χρησιμοποίησε η Δημιουργός Αρχή για να φτιάξει τον κόσμο. Το μήνυμα της αμώμου συλλήψεως και της Παρθένου είναι ακριβώς αυτή η δημιουργία».

Από το διαπεραστικό βλέμμα του εντός της Notre Dame δεν ξεφεύγει ούτε η γαλλική σημαία: «Στα βιτρό η Παρθένος Μαρία πάντοτε αποδίδεται με μπλε χρώμα. Ο Θεός είναι το λευκό και ο Χριστός το κόκκινο. Δεν είναι τυχαίο που αυτά τα χρώματα, όπως απαντώνται μέσα στην Παναγία των Παρισίων, έγιναν η σημαία της Γαλλίας. Την οποία, άλλωστε, επινόησε ο Λουί Νταβίντ, ένας μασόνος».

Διονυσιακά όργια

Πέρα από τις ερμηνείες και την αλχημιστική μυθοπλασία, ο Φουλκανελί είναι αρκετά χρήσιμος και ως ιστορικός. Διότι μεταφέρει πληροφορίες για τελετές ασυνήθιστες, προ πολλού ξεχασμένες, όπως «Το Συμπόσιο των Τρελών (ή των Σοφών)». Κατά τον Μεσαίωνα, η ίδια η Εκκλησία συναινούσε στη μετατροπή της Notre Dame σε μια απέραντη αίθουσα βακχικών οργίων. Οι κληρικοί πρωτοστατούσαν στο ξέφρενο παγανιστικό πανηγύρι, με γυμνούς κενταύρους να περιφέρονται δοξάζοντας τον Διόνυσο. Σε μια παλινδρόμηση προς την αρχαιοελληνική θρησκεία, το πλήθος των χριστιανών πιστών φώναζε, εν εκστάσει, «ευοί, ευάν» και οι ιερωμένοι απαντούσαν με χριστιανικά ρητά στα λατινικά. Αυτό το θρησκευτικό ανακάτεμα, ο συγκρητισμός των πίστεων, δεν ξένιζε κανέναν στην εποχή του. Η Notre Dame τότε δεν ήταν ναός αφιερωμένος αποκλειστικά στη λατρεία του Υψίστου, αλλά λειτουργούσε ως σημείο συνάθροισης πολλαπλών χρήσεων. «Ηταν το ιερό της παράδοσης, της επιστήμης και της τέχνης», γράφει χαρακτηριστικά ο Φουλκανελί, τονίζοντας περαιτέρω ότι «εκεί ελάμβανε χώρα μια ατελείωτη ζύμωση ιδεών, τάσεων και λαϊκών πεποιθήσεων, χωρίς φόβο και χωρίς κανέναν περιορισμό».

Κατόπιν όλων των προηγουμένων, δεν μοιάζει πλέον παράξενο ή δυσεξήγητο το γεγονός ότι μια ατελείωτη σειρά διανοουμένων καθηλώθηκε, μέχρι του σημείου της εμμονής, από τη Notre Dame. Ο Μαρσέλ Προυστ ζητούσε από τον οδηγό του να φωτίζει με τους προβολείς του αυτοκινήτου την πρόσοψη του ναού για να την παρατηρεί με τις ώρες, παρά το σκότος και το δριμύ κρύο. Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ έγραφε στη μνηστή του επιστολές από το Παρίσι υμνώντας το σκοτεινό κάλλος του καθεδρικού ναού. Ο Κώστας Βάρναλης βάφτισε «γκαργκούγιες» (από το gargoyles) τις γρυπόμορφες υδρορροές. Και ο Νίκος Καζαντζάκης θαυμάζοντας έγραφε ότι «όλα στην άγια ετούτη αρχιτεκτονική αποκορυφώνουνται και γίνουνται βέλος. Οχι πια η ισιόγραμμη, τετράγωνη λογική του ελληνικού ρυθμού, που βάζει ανθρώπινη τάξη στο χάος, τέλεια ισορροπώντας την ομορφιά με την ανάγκη κι εγκαινιάζοντας λογική συνεννόηση του ανθρώπου με το Θεό. Η Παναγία των Παρισίων είναι κάτι παράφορο, παράλογο, μια ένθεη αλλοφροσύνη που συνεπαίρνει ξάφνου τους ανθρώπους και τους σπρώχνει να επιχειρήσουν έφοδο στην επικίντυνη γαλάζια ερημία, για να κατεβάσουν στη γης το μέγα Κεραυνό, το Θεό».