Νοέμβριος: Ο μήνας "Βροχάρης" που δικαιώνει το όνομά του

Μπήκαμε ήδη στο Νοέμβριο, με γενικά ήπιες καιρικές συνθήκες. Βέβαια, οι μετεωρολογικές προβλέψεις κάνουν λόγο για ένα βροχερό Σαββατοκύριακο, κάτι καθόλου ασυνήθιστο για την εποχή που διανύουμε. Ασυνήθιστη και ανησυχητική είναι μάλλον η παρατεταμένη ανομβρία σε πολλές περιοχές της χώρας μας.

Ο Νοέμβριος ονομάζεται από τον λαό και "Βροχάρης" λόγω των πολλών και έντονων βροχοπτώσεων που σημειώνονται στη διάρκειά του. Και αν σε πολλές περιπτώσεις οι βροχές αυτές είναι ευεργετικές για τον υδροφόρο ορίζοντα, τη γεωργία κλπ., υπάρχουν και άλλες που είναι καταστροφικές. Ιδιαίτερα, όταν άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους, άλλοι μένουν άστεγοι και προκαλούνται γενικά μεγάλες καταστροφές, έχουμε να κάνουμε με τραγωδίες.
Με μερικές από τις φονικότερες πλημμύρες που σημειώθηκαν στην Αττική, στη συντριπτική τους πλειοψηφία τον Νοέμβριο, τα τελευταία 130 χρόνια, θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Μετεωρολογική Ανάλυση

Όπως γράφει ο κορυφαίος μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος στο βιβλίο του "ΚΑΙΡΟΣ – Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ" (Τόμος ΙΙ – "η πρόγνωση"), "…στις χώρες της Μεσογείου η εποχική κατανομή των ισχυρών καταιγίδων, οι οποίες μπορούν να δώσουν ύψη βροχής της τάξης των 100 ή ακόμα και των 200 χιλιοστών σε λίγες ώρες και να προκαλέσουν ξαφνικές πλημμύρες, παρουσιάζει ένα μέγιστο κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου. Η περιοχή μας δεν αποτελεί εξαίρεση του παραπάνω κανόνα αν και ισχυρές βροχοπτώσεις μπορεί να παρατηρηθούν όλο το χρόνο".

Και παρακάτω: "… τα βαρομετρικά χαμηλά που πλησιάζουν την περιοχή μας από δυτικά, νοτιοδυτικά ή νότια είναι πιο επικίνδυνα για την πρόκληση πλημμυρών σε σχέση με τα χαμηλά που επηρεάζουν τη χώρα κινούμενα από βορρά προς νότο". Και συνεχίζει: "Στην Αττική, οι ειδικές συνθήκες του Λεκανοπεδίου με την πυκνή δόμηση και τους ασφαλτοστρωμένους δρόμους συντελούν στην πολύ μεγάλη αύξηση της επιφανειακής απορροής με αποτέλεσμα να παρατηρούνται πιο συχνά έντονα πλημμυρικά φαινόμενα".

19ος αιώνας

Η πρώτη μεγάλη πλημμύρα της Αττικής για την οποία βρήκαμε στοιχεία είναι αυτή του 1887 (22-24 Οκτωβρίου). Έβρεχε καταρρακτωδώς για δύο ημέρες και ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του.
Στις 14 Νοεμβρίου 1896 (παλαιό ημερολόγιο), ένα βαρομετρικό χαμηλό προερχόμενο από τα νοτιοδυτικά, προκάλεσε σφοδρές βροχοπτώσεις. Ο Ιλισός (η κοίτη του οποίου δεν ήταν σκεπασμένη τότε) και ο Κηφισός ξεχείλισαν. Πολλές περιοχές του Λεκανοπεδίου πλημμύρισαν. Τα μεγαλύτερα προβλήματα παρουσιάστηκαν στο Μοσχάτο και του Ρέντη. Η θεομηνία αυτή, γνωστή ως "πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου", επειδή η 14η Νοέμβρη είναι η μέρα εορτής του Αγίου Φιλίππου, στοίχισε τη ζωή σε 61 ανθρώπους. Προκλήθηκαν τεράστιες καταστροφές ενώ υπήρξε σφοδρή κριτική προς την κυβέρνηση Δηλιγιάννη από την τότε αντιπολίτευση. Μην ξεχνάμε ότι λίγους μήνες πριν η Αθήνα είχε φιλοξενήσει τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες των νεότερων χρόνων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Αστεροσκοπείου Αθηνών, εκείνη τη μέρα έπεσαν συνολικά 150,2 mm νερού σε 11 ώρες και 40 λεπτά!

Την εποχή εκείνη, ο Ιλισός δεν είχε εκβολές στον Φαληρικό όρμο αλλά συνέβαλε με τον Κηφισό στην περιοχή του Ελαιώνα. Έτσι, στην περίπτωση μεγάλων νεροποντών οι περιοχές γύρω από τον Ελαιώνα μετατρέπονταν σε τέλμα και οι κάτοικοί τους δεινοπαθούσαν. Μετά τη φοβερή πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου, ξεκίνησε μια συζήτηση για την εκτροπή του Ιλισού, τη δημιουργία μιας νέας κοίτης δηλαδή.

Το δύσκολο αυτό έργο ξεκίνησε γύρω στο 1905. Ο άνθρωπος στον οποίο οφείλεται η μελέτη και υλοποίησή του ήταν ο πολιτικός μηχανικός, καθηγητής του Ε.Μ.Π. και, μετέπειτα, ακαδημαϊκός Άγγελος Γκίνης (1859-1928). Το όνομά του έχει το κεντρικό κτίριο του Ε.Μ.Π. ("Κτίριο Γκίνη"), το οποίο κατασκευάστηκε μεταξύ 1930 και 1935.

Η νέα κοίτη του Ιλισού ξεκινάει από την οδό Ευαγγελίστριας στη διασταύρωση με την οδό Χαμοστέρνας, 260 μέτρα περίπου πριν τη γέφυρα της οδού Χαροκόπου και 200 μέτρα περίπου πριν την τρίτοξη γέφυρα των Η.Σ.Α.Π. Ο Ιλισός από τότε ως σήμερα, εκβάλλει στον Φαληρικό Όρμο.

Στο σημείο που αρχίζει η εκτροπή του Ιλισού υπάρχει σήμερα σταθμός παρακολούθησης της ΕΥΔΑΠ. Μέσω κλιμάκων, οι αρμόδιοι υπάλληλοι μπορούν να κατέβουν στην υπόγεια κοίτη του Ιλισού! Εννοείται ότι ο χώρος είναι περιφραγμένος, πολύ καλά φυλασσόμενος και απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος σ' αυτόν.

Περισσότερα στοιχεία για την εκτροπή του Ιλισού θα βρείτε στο εξαιρετικό άρθρο του Δημήτρη Θεοδοσόπουλου στο geomythiki.blogspot.gr, "Το τρίγωνο της εκτροπής του Ιλισού" (Α).
Ο 19ος αιώνας έκλεισε δυστυχώς με μία ακόμα πλημμύρα (18 Νοεμβρίου 1899), για την οποία ενώ στις εφημερίδες της εποχής αναφέρεται ότι ήταν πρωτόγνωρη για την Αθήνα και χειρότερη από την πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου και υπήρξαν πολλά θύματα και ζημιές, δεν μπορέσαμε να βρούμε πόσα ήταν αυτά.

Όπως αναφέρει ο Δ. Ζιακόπουλος στο ziakopoulos.blogspot.gr (6 Δεκεμβρίου 2014), η εφημερίδα "Εμπρός" στις 20 Νοεμβρίου 1899, έγραφε τα εξής:
"Η τρομερά καταστροφή ήτις ειρήσθω υπήρξεν ανωτέρα της προ τριετίας συμβάσης κατά τη νύκτα του Αγίου Φιλίππου συντελέσθη εντός τριών ωρών… Αι Αθήναι δεν ενθυμούνται τοσαύτης διάρκειας… Όλαι οι συνοικίαι των Αθηνών εφέροντο ως κατεστραμμέναι. Η φήμη όμως επέμενε να παριστά τρομεράν την καταστροφήν των προαστείων της Κολοκυνθούς και των Πατησίων".

Οι πλημμύρες του 1925 και του 1934
Στις 23/11/1925, μία τετράωρη καταιγίδα προκάλεσε τον θάνατο οχτώ ανθρώπων και την κατάρρευση 127 σπιτιών. Μεγάλα προβλήματα αντιμετώπισε ο Πειραιάς και οι συνοικίες του (Καμίνια, Λεύκα, Κάτω Κοκκινιά κ.ά.) (Ιωάννης Φλώρος, Μεταπτυχιακή Εργασία "Δημιουργία Βάσης Δεδομένων για την Καταγραφή Πλημμυρικών Γεγονότων, Ε.Μ.Π.: Επιβλέπων Ν. Μαμάσης, Αθήνα, Μάρτιος 2009).

Στις 22/11/1934, μια ακόμα έντονη βροχόπτωση διάρκειας 5 ωρών, είχε σαν αποτέλεσμα 6 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους, να διακοπεί η ηλεκτροδότηση και οι συγκοινωνίες ενώ το ύψος των νερών στο Νέο Φάληρο έφτασε το μέτρο και στο Μοσχάτο τα 2 μέτρα! Για την πλημμύρα αυτή έγραψε και σχετικό τραγούδι ο Μάρκος Βαμβακάρης!

Η θεομηνία του 1961
Η μεγαλύτερη καταστροφή από πλημμύρα στην Αττική έγινε τη νύχτα της 5ης προς 6η Νοεμβρίου 1961. Ήταν βράδυ Κυριακής 5 Νοεμβρίου 1961, όταν ξέσπασε μια σφοδρή βροχόπτωση, η οποία σύντομα μετατράπηκε σε χαλαζόπτωση. Η διάρκεια της ήταν περίπου 8 ώρες! Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΜΨ, στη Νέα Φιλαδέλφεια έπεσαν μέσα σε 8 ώρες 115,6 χιλιοστά βροχής! Σε φυσιολογικές συνθήκες, στη Νέα Φιλαδέλφεια σε ένα χρόνο, πέφτουν περίπου 450 χιλιοστά βροχής, δηλαδή εκείνο το βράδυ, σε 8 ώρες έπεσε το 1/3 της βροχής που πέφτει όλο το χρόνο! Δυστυχώς δεκάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Οι αριθμοί διαφέρουν. 47 νεκροί, γράφει ο Γιώργος Ι. Μελανίτης στο βιβλίο του "Ο Καιρός και τα Μυστικά του", 44 ο Δ. Ζιακόπουλος στο βιβλίο του «ΚΑΙΡΟΣ - Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ". Οι άστεγοι ήταν περισσότεροι από 4.000.

Οι περιοχές που χτυπήθηκαν περισσότερο από τη θεομηνία ήταν τα, αγαπημένα των φυσικών καταστροφών δυτικά προάστια: Περιστέρι (κυρίως το Μπουρνάζι αλλά και η πολύπαθη Ανθούπολη), Άγιοι Ανάργυροι, Ίλιον (τότε Νέα Λιόσια), και Αιγάλεω. Και ακόμα η Νέα Φιλαδέλφεια, ο Ταύρος, η Νέα Ιωνία, το Γαλάτσι και η Νέα Χαλκηδόνα.



Δυστυχώς, εκτός από τις γνωστές και αναμενόμενες αντιπαραθέσεις κυβέρνησης (της Ε.Ρ.Ε. υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή τότε)και αντιπολίτευσης, επιστημόνων (για το αν ήταν κυκλώνας ή όχι η θεομηνία που σάρωσε την Αττική), είχαμε και επεισόδια μεταξύ αστυνομικών και δημοσιογράφων! Στον Άγιο Αντώνιο του Περιστερίου, ξυλοκοπήθηκαν από πλημμυροπαθείς ο δημοσιογράφος της "Αυγής" Γ. Κουκάς και ο Ι. Γκίνης, φωτορεπόρτερ. Προηγουμένως, φέρεται να ξυλοκόπησαν τον αστυνομικό Αντώνιο Αρκούδα, τον ΙΖ’ Παραρτήματος Ασφαλείας, ο οποίος, ντυμένος με πολιτικά ρούχα, τους ρώτησε ποιοι είναι και τι θέλουν. Ακολούθησε φραστικό επεισόδιο μεταξύ των τριών, ο ξυλοδαρμός του αστυνομικού και το ξυλοκόπημα των δύο δημοσιογράφων, οι οποίοι τελικά συνελήφθησαν…



Προφορική μαρτυρία παλιού Περιστεριώτη, με πολύ καλή μνήμη, μας ενημερώνει ότι το πρωινό της 6ης Νοεμβρίου 1961, τα νερά του Κηφισού είχαν κατακλύσει όλες τις γύρω περιοχές. Ο Άγιος Αντώνιος, όπου σήμερα βρίσκεται ο σταθμός του μετρό, θύμιζε τέλμα και τα νερά έφταναν σε μεγάλο ύψος. Και μάλιστα, όπως μας είπε ο συγκεκριμένος κύριος που εκείνο το πρωινό κατευθυνόταν από την Ανθούπολη προς το κέντρο της Αθήνας όπου εργαζόταν , η κυκλοφορία είχε διακοπεί στην περιοχή του Αγίου Αντωνίου όχι μόνο για τα οχήματα αλλά και για τους πεζούς! Οι παράγκες και τα χαμόσπιτα γύρω από την εκκλησία είχαν καταστραφεί.
Οι εργατικές πολυκατοικίες της περιοχής του Αγίου Αντωνίου και εκείνες της Ευαγγελίστριας, στο κέντρο του Περιστερίου, χτίστηκαν μερικά χρόνια αργότερα, επί επταετίας.

Οι πλημμύρες του 1977 και του 1994
Ιδιαίτερα καταστροφική, ήταν και η πλημμύρα της 2ας Νοεμβρίου 1977. Από τις 19.00 ως τις 23.00, έβρεχε καταρρακτωδώς και ασταμάτητα. Στη Νέα Φιλαδέλφεια, σε 12 ώρες έπεσαν 6 χιλιοστά βροχής ενώ στην Πλατεία Δημαρχείου της Αθήνας 165 χιλιοστά σε 16 ώρες περίπου! Δυστυχώς και πάλι θρηνήσαμε θύματα. 29 νεκρούς αναφέρει ο Γ. Μελανίτης και 24 ο Δ. Ζιακόπουλος. Στη μεταπτυχιακή εργασία του Ι. Φλώρου που αναφέραμε παραπάνω, γίνεται λόγος για 37 νεκρούς… Περισσότερα από 170 αυτοκίνητα παρασύρθηκαν από τα ορμητικά βροχόνερα, σχεδόν 2.000 σπίτια πλημμύρισαν και καταστράφηκε το 15% της οδοποιίας! Το Αιγάλεω και το Μοσχάτο κηρύχθηκαν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Εκτός από τα δυτικά προάστια, επλήγησαν ιδιαίτερα η Αργυρούπολη, η Νέα Ιωνία, τα Εξάρχεια, ο Κολωνός, το Πολύγωνο, το Γκάζι, τα Καμίνια, το Πέραμα, το Κερατσίνι κ.ά.



Στις 21/10/1994, πλημμύρισε ο Ποδονίφτης, στην περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας από σφοδρότατη βροχόπτωση που έπληξε το λεκανοπέδιο. 10 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ εκατοντάδες αυτοκίνητα παρασύρθηκαν από τα νερά και προκλήθηκαν τεράστιες υλικές καταστροφές. Στην περιοχή της Ν. Φιλαδέλφειας, έπεσαν 108,6 χιλιοστά βροχής σε λιγότερες από 12 ώρες! Την ημέρα εκείνη είχε πλημμυρίσει και το κτίριο του Κ.Κ.Ε. στον Περισσό. Τα ιστορικά και πολύτιμα αρχεία του κόμματος γλίτωσαν από θαύμα και αποκαταστάθηκαν μετά από μακροχρόνια εθελοντική εργασία χιλιάδων ανθρώπων.

Μεγάλες ζημιές είχαν υποστεί και οι εγκαταστάσεις του Ρ/Σ 902, όπως και της «Τυποεκδοτικής» η οποία στεγαζόταν τότε στον Περισσό.



21ος αιώνας
Τα αντιπλημμυρικά έργα που έγιναν στο λεκανοπέδιο, η ενημέρωση του κόσμου, η σαφής βελτίωση των κτιριακών υποδομών και κάποια στοιχειώδη προληπτικά μέτρα από την πλευρά της Πολιτείας, είχαν σαν αποτέλεσμα, στη νέα χιλιετία να μην έχουμε τους τραγικούς απολογισμούς των πλημμυρών του παρελθόντος.

Έτσι, στις 7 Νοεμβρίου 2002, είχαμε εκτεταμένες βροχές, κυρίως στα νότια της Αττικής (Αστεροσκοπείο 77 mm βροχής σε 6 ώρες, Πειραιάς 61 χιλιοστά σε 6 ώρες). Κανένα όμως θύμα.
Στις 22 – 25 Νοεμβρίου 2005, ήταν η σειρά της Ανατολικής Αττικής να «χτυπηθεί» από πλημμύρες.
Στην Πεντέλη, το τετραήμερο αυτό, έπεσαν 210 mm βροχής και στον Διόνυσο 200 mm! Δεν υπήρξαν, ευτυχώς θύματα.
Στις 20 και 21 Οκτωβρίου 2007, έντονες βροχοπτώσεις και θυελλώδεις άνεμοι έπληξαν όλη τη χώρα.



Στην Αττική, εκτός από τα δεκάδες πλημμυρισμένα σπίτια και καταστήματα και τα προσωρινά προβλήματα στην κυκλοφορία (Εθνική Οδός Αθηνών-Κορίνθου, στο ύψος της "Χαλυβουργικής", υπόγεια διάβαση της οδού Καλλιρρόης κλπ.), δεν είχαμε άλλες συνέπειες.
Τέλος, στην πλημμύρα της 22ας Φεβρουαρίου 2013, μια νεαρή κοπέλα, 24 χρονών, έχασε τη ζωή της. Τα πλημμυρισμένα οικήματα, το χάος στους δρόμους και όλα τα υπόλοιπα, ήταν μάλλον αναμενόμενα…

Κάπου εδώ κλείνει το αφιέρωμά μας για τις μεγάλες πλημμύρες της Αττικής τα τελευταία 130 χρόνια. Ας ελπίσουμε κι ας ευχηθούμε στο μέλλον, τουλάχιστον δεν θα θρηνήσουμε θύματα από βροχοπτώσεις όσο σφοδρές κι αν είναι και ότι οι υλικές καταστροφές θα είναι ελάχιστες…