Πάνος Κούτρας: Ο δικός μας Αλμοδόβαρ πάει Κάννες

Ο σκηνοθέτης Πάνος Κούτρας είναι αυτός που θα ήθελες να πρωταγωνιστεί σε ένα διεθνές φεστιβάλ και να κουβαλάει αμέτρητα βραβεία στο σπίτι του για έναν μόνο λόγο: γιατί ξέρεις ότι ποτέ δεν τον ενδιέφεραν. Το πιθανότερο είναι τα κρύψει κάτω από τον νεροχύτη, να τα βάλει κάπου ανάμεσα σε πεταμένα μπουκάλια (κατά προτίμηση βότκας) και σε αναμνηστικά από απομακρυσμένα μπαρ του Παρισιού - να τα αφήσει τέλος πάντων να αφηγούνται τη δική τους ιστορία χωρίς να χρειαστεί να τα σχολιάσει κάπως περισπούδαστα. Με δυσκολία τον φαντάζεσαι να τα δείχνει στους φίλους του ή έστω να αφηγείται τις αναμνήσεις του από τις περίφημες γιορτινές τελετές που θα συνοδεύουν την απονομή τους. Το έχει άλλωστε αποδείξει στην πράξη ο πιο αλλόκοτος και δημιουργικός σκηνοθέτης του νέου ελληνικού σινεμά πως ό,τι έχει να πει το λέει μέσα από τις ταινίες του: αυτές που είτε θέτουν στη θέση ενός απειλητικού Κινγκ Κονγκ ένα... γιγάντιο κομμάτι μουσακά, είτε βάζουν στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ενός ρομαντικού λαβ στόρι μια τραβεστί κι έναν πρώην κατάδικο. Οπως έγραφε πολύ πετυχημένα σε ένα κείμενό του ο καθηγητής της Οξφόρδης Δημήτρης Παπανικολάου, «ο Πάνος Κούτρας κάνει ταινίες για όλη την ελληνική οικογένεια». Και η αλήθεια είναι ότι το εννοεί. 


Οι Γάλλοι ενθουσιάστηκαν με την ικανότητα του Κούτρα να διεισδύει χωρίς φόβο και με επίμονη γοητευτική ακρίβεια στα έγκατα της Ελλάδας της κρίσης, την οποία ζει κι ο ίδιος 
στο πετσί του

Στην πραγματικότητα, παρότι το σινεμά του Πάνου Κούτρα θα μπορούσε εύλογα να χαρακτηριστεί παράξενο, γκέι ή queer με την πιο διεθνοποιημένη έννοια του όρου, δεν απευθύνεται στους ολίγους. Παρότι οι ιστορίες του είναι αλλόκοτες, δεν μοιάζουν να βγαίνουν από ένα παράξενο σύμπαν και τελικά αφορούν στον καθένα από εμάς - σε αντίθεση με τον εντελώς εξωπραγματικό «Κυνόδοντα». Ακόμη και την ώρα που ο γιγάντιος Μουσακάς επιτίθεται στα ανυπεράσπιστα ελληνικά πλήθη ξέρεις ότι πρόκειται για ένα σουρεαλιστικό αφήγημα που θα μπορούσε να εξιστορεί μια σαλεμένη θεία στα ανίψια της, ή μια ιστορία σαν αυτές που φανταζόμασταν παιδιά. Η χαμένη αθωότητα επιστρέφει πάντα στις ταινίες του Κούτρα έστω και με τη μορφή νοσταλγίας για τις στιγμές που η Ελλάδα τραγουδούσε τις αθώες μπαλάντες του συνονόματού του Γιάννη Κούτρα ή που διάβαζε φτηνά μυθιστορήματα τσέπης. Φτιαγμένες από εξίσου φτηνά υλικά (με μπάτζετ που δεν ξεπερνούν τις 300.000 ευρώ - τόσο κόστισε η «Στρέλλα»), οι ταινίες του Κούτρα έχουν μια αθωότητα και μια συνέπεια που διαθέτει μόνο όποιος ζει και ονειρεύεται διαρκώς τον κινηματογράφο όπως ο ίδιος. Ακόμη και οι ηθοποιοί του είναι εσκεμμένα πάντα ερασιτέχνες ή εντελώς ετερόκλητοι μεταξύ τους - για παράδειγμα, στην παλαιότερη ταινία του «Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά» έβρισκε κανείς ονόματα όπως της Μπαλατσινού ή του Μάντακα, ενώ στη «Στρέλλα» παρήλαυναν όλες οι τραβεστί που έχουν γράψει ιστορία, όπως η περίφημη Μπέττυ. Στη «Στρέλλα» είναι άλλωστε που ανακάλυψε ο γνωστός Ελληνας σκηνοθέτης την άγνωστη μέχρι τότε Μίνα Ορφανού και τον Γιάννη Κοκιασμένο. Αυτούς ένωσε μέσα από ένα ερωτικό στόρι που σκλάβωσε τους πάντες για τον πρωτόγονο ρομαντισμό του, αντίστοιχο με εκείνον που επικρατούσε κάποτε στις ελληνικές ταινίες - ακόμη κι αν έθιγε το δύσκολο θέμα της πορνείας, της παρενδυσίας κι ακόμη χειρότερα της αιμομιξίας. 

Η «Στρέλλα»που ξελόγιασετους Γάλλους - και όχι μόνο 

Η «Στρέλλα» κατακτά τους Γάλλους 
Τελικά η «Στρέλλα» απέσπασε μια σειρά από βραβεία, προβλήθηκε σε διεθνή φεστιβάλ ενώ η άπειρη Μίνα Ορφανού, την οποία έπλασε υποκριτικά ο Κούτρας, φάνηκε παραπάνω από επιδέξια στο ξεδίπλωμα του αστικού αυτού δράματος (όπου ο μάτσο πρώην βαρυποινίτης ερωτεύεται την εκδιδόμενη τραβεστί). Ηταν δε τέτοια η σκηνοθετική επιδεξιότητα -και φυσικά η πειστικότητα- του Κούτρα που η ταινία δεν σόκαρε το ελληνικό κοινό παρά το θέμα της. Ειδικά οι Γάλλοι λάτρεψαν τη «Στρέλλα», όπως αντίστοιχα φαίνεται να έχουν αγαπήσει οτιδήποτε έχει κάνει ο ταλαντούχος σκηνοθέτης μέχρι τώρα. Αυτή τη φορά και με αφορμή τη νέα του ταινία «Xenia» όχι μόνο του αφιέρωσαν σελίδες στα σημαντικότερα έντυπά τους, αλλά ετοιμάζονται να τον υποδεχτούν με ανοιχτές αγκάλες στις Κάννες, στο ομώνυμο φεστιβάλ και συγκεκριμένα στο διαγωνιστικό τμήμα «Ενα κάποιο βλέμμα». Εκτός των άλλων, ο Ελληνας σκηνοθέτης μιλάει και τη γλώσσα τους αφού έχει κάνει τις σκηνοθετικές του σπουδές στη Σορβόννη και αντιλαμβάνεται τα μάλα τον ανθρωποκεντρικό σκοτεινό τους κόσμο. Εξ ου και το ότι η εφημερίδα «Liberation» ήταν από τις πρώτες που είχαν σπεύσει στο σημείο των γυρισμάτων της ταινίας του συνδέοντας το «Xenia» με τη σύγχρονη Ελλάδα, γράφοντας χαρακτηριστικά ότι πρόκειται για το «πιο εξωτικό και ανατρεπτικό στοιχείο της σεμνής σχολής του ελληνικού κινηματογράφου. Το σενάριο του “Xenia” συνιστά ένα χαρούμενο ανάγνωσμα που ρέει σαν το γάργαρο νερό, εμποτισμένο με μια χάρη που είναι δύσκολο να βρει κανείς σε αυτό το στάδιο επεξεργασίας μιας ταινίας. Αφηγείται τα κατορθώματα δύο αδελφών 16 και 18 ετών, γεννημένων στην Κρήτη από Αλβανή μάνα και Ελληνα πατέρα, ο οποίος δεν τα έχει αναγνωρίσει και τον οποίον δεν γνωρίζουν καν. Οταν πεθαίνει η μητέρα τους, ο νεότερος από τα αδέλφια φεύγει με σκοπό να εντοπίσει τον πατέρα τους. Εκπληρώνοντας το καθήκον του, ο αδελφός ανακαλύπτει ότι η χώρα τους αρνείται την ταυτότητα και την επίσημη αναγνώριση - όπως αντίστοιχα έκανε ο πατέρας του». 

Road trip στην Ελλάδα της κρίσης και της ξενοφοβίας 

Τελικά τα δύο αδέλφια μαθαίνουν ότι ο πατέρας τους βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη και κατευθύνονται προς τον Βορρά δίνοντας την αφορμή στον σκηνοθέτη να ξεδιπλώσει το δικό του road trip στα βάθη της νεοελληνικής πραγματικότητας. Παρά τρίχα δεν θα βρεθούν λιντσαρισμένοι από τους νεοναζί, ενώ θα δουν την πιο παρηκμασμένη και σάπια πλευρά της εγκαταλειμμένης Ελλάδας μέσα από τα ρημαγμένα δωμάτια ενός ξενοδοχείου που φέρει το χαρακτηριστικό και συμβολικό όνομα «Xenia». Ενα όνομα που αντικατοπτρίζει το αίσθημα του ξένου που αποκομίζει οποιοσδήποτε κατοικεί σήμερα στην Ελλάδα. Οι Γάλλοι ενθουσιάστηκαν με την ικανότητα του Κούτρα να διεισδύει χωρίς φόβο και με επίμονη γοητευτική ακρίβεια στα έγκατα της Ελλάδας της κρίσης, την οποία ζει και ο ίδιος στο πετσί του. Δεν πάει πολύ καιρός, άλλωστε, από τότε που ο γνωστός σκηνοθέτης απέστειλε μια πολύ σκληρή επιστολή στο υπουργείο Πολιτισμού όταν το κλείσιμο της ΕΡΤ και το κόψιμο κάθε επιχορήγησης κινδύνεψαν να τινάξουν στον αέρα τα γυρίσματα της ταινίας. «Ως συνέπεια όλων των παραπάνω αδυνατούμε να ολοκληρώσουμε την ταινία. Aδυνατούμε να την καταθέσουμε σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Αδυνατούμε να αποφύγουμε τον διασυρμό εντός και εκτός συνόρων. Πάνω και πέρα απ’ όλα αυτά, είμαστε ασυνεπείς στις πληρωμές μας απέναντι στους συντελεστές - συνεργάτες - τεχνικούς - προμηθευτές που έχουν εργαστεί ή έχουν προσφέρει τις υπηρεσίες τους στην παραγωγή της ταινίας. Είμαστε επίσης οφειλέτες προς φυσικά και νομικά πρόσωπα αλλά και υπόχρεοι σε βεβαιωμένες οφειλές Δημοσίου», έγραφε τότε ο σκηνοθέτης. Γι’ αυτό και καλούσε τους ιθύνοντες «να αναλάβουν τις ευθύνες τους έναντι όλων των Ελλήνων κινηματογραφιστών που βρίσκονται χρεωμένοι και εκτεθειμένοι από την εκκρεμή κατάσταση του εθνικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα, να ανταποκριθούν στην κρισιμότητα της κατάστασης, να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να επιτελέσουν αυτό που οφείλουν. Να στηρίξουν επιτέλους ανοιχτά και απερίφραστα τον ελληνικό κινηματογράφο που αυτή τη δύσκολη στιγμή για τη χώρα συνεχίζει να αποτελεί τη μοναδική γέφυρα ουσιαστικής και δημιουργικής επικοινωνίας με τον υπόλοιπο πλανήτη και το αύριο». 

Mε τη «Xenia» πάει στην Κρουαζέτ! «Το πιο εξωτικό και ανατρεπτικό στοιχείο της σεμνής σχολής του ελληνικού κινηματογράφου», έγραψε η «Liberation» 


Μπορεί λοιπόν ο Πάνος Κούτρας να είναι ένας αμετανόητος Εξαρχειώτης που ποτέ δεν έκρυψε την παλιά του εμμονή με το περιθώριο και τα ναρκωτικά -εξ ου και η βαθιά αλήθεια που βγάζουν οι ταινίες του- αλλά ξέρει την ηθική υποχρέωση που έχει ο καλλιτέχνης προς την τέχνη του και τους ανθρώπους που τη στελεχώνουν. Το έγραφε και ο Οσκαρ Ουάιλντ από τη φυλακή όταν μιλούσε για την αισθητική υποχρέωση των καλλιτεχνών προς το έργο τους, το νιώθει ακόμη και ο πιο ανένταχτος δημιουργός του ελληνικού σινεμά σήμερα. Το κόκκινο χαλί τού ταιριάζει απόλυτα ίσως γιατί ξέρει ότι μπορεί να το λατρεύει ενώ βαθύτατα το σνομπάρει - όπως κάνουν οι ήρωες της τέχνης του και οι πραγματικοί καλλιτέχνες.

Αλμοδοβαρικές περσόνες στην ταινία «Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά»με την ΤζένηΜπαλατσινού (δεύτερη από δεξιά)