Χάπενινγκ, πάρτι και τρελοί τραπεζίτες στη Στέγη

«Το χρήμα τα ’παιξε. Την έκανε γι’ αλλού», θα τραγουδήσουν οι δεκατρείς ηθοποιοί και μουσικοί από την Κολωνία και το Αμβούργο, κολλώντας πάνω τους χαρτονομίσματα των 100 ευρώ λίγο προτού τα σκίσουν ή τα κάψουν στο τετράωρο σκηνικό όργιο που θα στηθεί όχι μόνο στην κεντρική σκηνή αλλά και στους υπόλοιπους χώρους της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών σε λίγες μέρες. Τουλάχιστον αυτή είναι μια λεπτομέρεια που μαθαίνουμε γι’ αυτό το σκηνοθετικό και πρωτοποριακό «πάρτι» που θα οργανωθεί στα άδυτα της Στέγης με ιθύνοντα νου το enfant terrible της γερμανικής σκηνής αλλά και του Φεστιβάλ της Αβινιόν, τον Νίκολας Στέμαν. Περισσότερο από μια παράσταση, «Τα συμβόλαια του εμπόρου» ανεβαίνουν ως ένα δυναμικό χάπενινγκ όπου τα πάντα θα είναι δυνατά. Για παράδειγμα, οι θεατές θα μπορούν να μπαινοβγαίνουν στους χώρους, αν και δύσκολα κανείς θα θελήσει να χάσει έστω και μια στιγμή από αυτό το εκθαμβωτικό, αναρχικό και απόλυτα σαρκαστικό «πανκ ορατόριο του χρήματος», σε μια εποχή όπου το χρήμα κινεί τα πάντα και δείχνει ικανό να ορίσει ακόμη και τις αχαλίνωτες συνθήκες της κωμωδίας ή του δράματος. Τα πάντα είναι, άλλωστε, αδύνατα ή δυνατά σε έναν κόσμο όπου φαίνεται να ενσκήπτει η κρίση αλλάζοντας: συναισθήματα, καθημερινότητα και ανθρώπινες ψυχές.




Οταν πρωτοανέβηκε η παράσταση, τον Απρίλιο του 2009, στο Schauspielhaus της Κολωνίας και λίγο αργότερα στο περίφημο Thalia Theater, άλλοι έμειναν έκπληκτοι ή και αμήχανοι από το πρωτοποριακό εγχείρημα, ενώ κάποιοι μίλησαν για μία από τις πιο ευφυείς σύγχρονες προσεγγίσεις στον χώρο του θεάτρου. Στην πορεία της μέχρι σήμερα, η παράσταση «Τα συμβόλαια του εμπόρου» θεωρείται ήδη επιδραστική και τείνει πλέον να καθιερωθεί ως φαινόμενο. Πέρυσι μάλιστα ανέβηκε στο Φεστιβάλ της Αβινιόν αναδεικνύοντας τον Στέμαν σε έναν από τους σημαντικότερους γερμανόφωνους σκηνοθέτες των τελευταίων ετών, γεγονός που ανάγκασε το φεστιβάλ να επιδιώξει την πρόσφατη επιστροφή του με έναν δυναμικό και αξεπέραστο οχτάωρο «Φάουστ». Στο πλευρό του στην πρωτοποριακή ανασύνθεση που επιχειρεί στα «Συμβόλαια του εμπόρου», ο Στέμαν έχει ανακαλύψει έναν ιδανικό συνοδοιπόρο: τη βραβευμένη με Νόμπελ Αυστριακή λογοτέχνη Ελφρίντε Γέλινεκ. Γνωρίζοντας καλά το παιχνίδι της εξουσίας και του πλούτου, η έντονα πολιτικοποιημένη και με σημαντικό έργο στον αντιφασιστικό αγώνα -η κόντρα της με τον Γιοργκ Χάιντερ έχει αφήσει εποχή- Γέλινεκ αντιλήφθηκε με διορατικό τρόπο τα συμβόλαια που υπογράφουν οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου εμπνευσμένη από την περιπέτεια της αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers. Πρόκειται για ένα κείμενο που αποδομεί με τη γνωστή βαθιά οπτική της Γέλινεκ την εικόνα της εξουσίας, με τη χαρακτηριστική λογοτεχνική της γλώσσα που κόβει σαν λεπίδι χωρίς να φοβηθεί να σατιρίσει όπου χρειάζεται και να γίνει έως και ενοχλητικά καυστική. Η Αυστριακή νομπελίστρια δεν φοβήθηκε, άλλωστε, ποτέ να ασκήσει κριτική στους επίσημους εκπροσώπους της χώρας της και να γίνει ακόμη και δυσάρεστη στους επίμονους πολιτικούς της αγώνες. Εχει υπάρξει ταυτόχρονα κομμουνίστρια, αναρχική αλλά και φεμινίστρια, ενσαρκώνοντας διαφορετικούς ρόλους με την ίδια πάντα δριμύτητα από διαφορετικές θέσεις της πολιτικής σκακιέρας. Εχει επίσης ομολογήσει ότι η ροπή της προς τον ριζοσπαστισμό και τη δημιουργική έκφραση είναι αντιστρόφως ανάλογη της συντηρητικής ρωμαιοκαθολικής ανατροφής της, η οποία αναφαίνεται στην πλέον σκληρή της εκδοχή στο δημοφιλές βιβλίο της στην Ελλάδα «Η Πιανίστρια».

Ποτέ, όμως, η Γέλινεκ δεν κατάφερε να βρει την ιδανική ισορροπία ανάμεσα στην ασφυχτική καταπίεση και την κοινωνική εξωστρέφεια που απαιτούσαν οι πολιτικοί της ρόλοι ζητώντας διαρκές καταφύγιο στις λέξεις. Αυτές ήταν πάντα η προστασία και το καταφύγιό της. Μέσα από τις λέξεις, αλλά και τις νότες, καθώς είναι ολοκληρωμένη μουσικός με δίπλωμα από το Ωδείο της Βιέννης και πτυχίο στην Ιστορία της Τέχνης από το πανεπιστήμιο της ίδιας πόλης, κατάφερε να βρει ιδανική έκφραση, να νικήσει τις αμφιβο­λίες, τους φόβους και τις αγχώδεις διαταραχές της μονάχα στο γράψιμο. Εχει ήδη τιμηθεί με τα βραβεία Georg Büchner, Müllheim Dramatists και Φραντς Κάφκα, αλλά και το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Σίγουρα πρόκειται για μια γυναίκα που μπορεί να κινηθεί πιο γρήγορα από τη γλώσσα, ανακαλύπτοντας τη μοναδική δύναμη των λέξεων, συμπαρασύροντάς τις στα πιο εξωφρενικά παιχνίδια επί σκηνής.