Οι τραυματίες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου: «Στο ψαχνό» οι μισοί πυροβολισμοί από Στρατό και Αστυνομία

Κάθε χρόνο στην επέτειο του Πολυτεχνείου, υπάρχουν διάφορα δημοσιεύματα, συζητήσεις, αφιερώματα κ.λπ. για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Και, όπως είναι φυσικό, υπάρχουν διαφωνίες για το πόσοι ήταν οι νεκροί των γεγονότων του Νοέμβρη του 1973. Υπάρχουν νηφάλιες φωνές, ανθρώπων που μιλούν με επιχειρήματα και ακούν τις απόψεις των άλλων και ακραίες απόψεις: κάποιοι θεωρούν ότι δεν υπήρχαν νεκροί και κάποιοι άλλοι ότι είχαμε εκατόμβες θυμάτων.

Επειδή εκείνες τις ημέρες είχαν «περάσει» από το Πολυτεχνείο δεκάδες χιλιάδες ανώνυμων πολιτών είτε για να παραμείνουν μέσα στο ΕΜΠ είτε για να δώσουν μια μικρή βοήθεια στους έγκλειστους του Ιδρύματος (π.χ. τρόφιμα και φάρμακα) βρίσκουν την ευκαιρία κάποιοι, που όχι μόνο δεν πέρασαν έξω από το Πολυτεχνείο, αλλά πιθανότατα δεν ξεμύτισαν από τα σπίτια τους εκείνες τις ημέρες, να εμφανιστούν ως αγωνιστές του Πολυτεχνείου. Αυτό είναι όμως ένα άλλο θέμα.

Ένας από τους ανθρώπους που έχουν ασχοληθεί όσο ελάχιστοι με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου είναι ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ τότε. Με αντιδικτατορική δράση και την ανάλογη αντιμετώπιση από τη χούντα, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Σορβόνη. Από το 1998 ως το 2020 εργάστηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (από το 2001 ως διευθυντής ερευνών).

Το 2023 κυκλοφόρησε από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΟ, το βιβλίο του «ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ» με τα πιο πρόσφατα στοιχεία των ερευνών για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Καθώς, όπως είδαμε, υπάρχουν και αυτούσιες αναπαραγωγές από το βιβλίο του Καλλιβρετάκη, για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου (πληροφοριακά, στον «προσωρινό κατάλογό» τους, καθώς θεωρεί ότι υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις θανάτων ατόμων που σχετίζονται με το ΕΜΠ, περιέχονται τα ονόματα 26 νεκρών, με λεπτομερείς πληροφορίες για το πώς σκοτώθηκαν και τις ακριβείς τοποθεσίες όπου πυροβολήθηκαν, ξυλοκοπήθηκαν ή δέχτηκαν δακρυγόνα), μελετώντας το βιβλίο βρήκαμε άκρως ενδιαφέροντα τα στοιχεία που υπάρχουν σε αυτό για τους τραυματίες του Πολυτεχνείου.

Καθώς έχει γίνει στατιστική επεξεργασία πολλών στοιχείων τους, ο Καλλιβρετάκης παραθέτει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το φύλο, την απασχόληση, τον τρόπο, τον τόπο τραυματισμού τους κ.ά. Οι επίσημα καταγεγραμμένοι τραυματίες ήταν 1.103 και , ίσως για πρώτη φορά, μπορούμε να βγάλουμε πολύτιμα συμπεράσματα για κάποιες πτυχές της εξέγερσης.

Πόσοι ήταν οι τραυματίες του Πολυτεχνείου; - Γιατί κάποιοι τραυματίες δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτούς;

Η προκαταρκτική δικαστική έρευνα που έγινε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση πιστοποίησε (εκτός από τους νεκρούς) άλλους 1.103 πολίτες που τραυματίστηκαν. Αυτός ο αριθμός προκύπτει από τα στοιχεία που έστειλαν νοσοκομεία, κλινικές και ορισμένοι ιδιώτες γιατροί στον αείμνηστο εισαγγελικό λειτουργό Δημήτριο Τσεβά, που είχε αναλάβει τις ανακρίσεις. Όπως παραδέχεται ο Τσεβάς, σε όλους αυτούς πρέπει να προστεθεί ανεξακρίβωτος αριθμός άλλων πολιτών που φυγαδεύονταν από τους γιατρούς, νοσηλεύονταν στα σπίτια τους ή δεν νοσηλεύτηκαν καθόλου, φοβούμενοι συνέπειες γι’ αυτούς και τις οικογένειές τους. Ενδεικτικό της τρομοκρατίας που επικρατούσε είναι η ρητή απαγόρευση από τον τότε Αρχηγό ΓΕΕΘΑ Στρατηγό Δημήτριο Ζαγοριανάκο της προσωρινής περίθαλψης κατ’ οίκον, προσώπων που δεν έμεναν μαζί με την οικογένεια που παρέχει την περίθαλψη, αν αυτό δεν δηλωθεί μέσα σε τρεις ώρες στην οικεία Αστυνομική Αρχή. Οι παραβάτες απειλούνταν με παραπομπή «ενώπιον Εκτάκτων Στρατοδικείων».

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο, γεννημένος στο Γύθειο το 1918, Δημήτριος Ζαγοριανάκος, ενώ αρχικά καταδικάστηκε σε 25 χρόνια φυλάκιση και επταετή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων, στη δεύτερη δίκη (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1977) στο Εφετείο αθωώθηκε με ψήφους 4-1 (όπως και οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι, πλην των Βαρνάβα και Χριστολουκά στους οποίους επιβλήθηκαν ποινές που είχαν ήδη εκτίσει και αποφυλακίστηκαν). Ο Ζαγοριανάκος, λίγους μήνες μετά την αποφυλάκισή του, σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα στο Σεν Κεντέν της Γαλλίας (21/9/1977) όταν το αυτοκίνητο που οδηγούσε προσέκρουσε στο κιγκλίδωμα γέφυρας. Στο αυτοκίνητο επέβαιναν η σύζυγός του και ο εικοσάχρονος γιος τους, που επέζησαν…

Όπως γράφει ο Καλλιβρετάκης, σε ανάλογες περιπτώσεις (π.χ. Μάης του 1968 στη Γαλλία, Αμερικανικό Κίνημα 1964-1973), οι μη νοσηλευθέντες τραυματίες ήταν πολλαπλάσιοι των νοσηλευθέντων. Αυτό έγινε μάλιστα σε δημοκρατικές χώρες και όχι στην Ελλάδα του 1973, όπου η χούντα είχε επιβάλλει και καθεστώς τρομοκρατίας. Στο μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου, στις αρχές Νοεμβρίου 1973, από τους τουλάχιστον 70 τραυματίες, μόνο τρεις διακομίστηκαν σε νοσοκομεία…

Στατιστικά στοιχεία για τους τραυματίες
Όπως αναφέρει ο Καλλιβρετάκης, μετά από πολυετείς έρευνες, εντοπίστηκαν τα ονοματεπώνυμα 642 τραυματιών (και συνεπώς το φύλο τους). Σε 577 περιπτώσεις εντοπίστηκε η ηλικία και σε 308 από αυτές η απασχόληση των τραυματιών. Σε 265 περιπτώσεις εντοπίστηκε το όπλο που χρησιμοποιήθηκε κατά των τραυματιών, σε 287 περιπτώσεις ο χρόνος και σε 173 περιπτώσεις και ο τόπος τραυματισμού. Τέλος, σε 260 περιπτώσεις, εντοπίστηκε από ποιους προκλήθηκε ο τραυματισμός (Σώματα Ασφαλείας ή τον Στρατό).

Το φύλο και οι ηλικίες των τραυματιών
Σύμφωνα με τα επεξεργασμένα στοιχεία, το 80% των τραυματιών ήταν άνδρες και το 20% γυναίκες. Επρόκειτο κυρίως (60%) για άτομα ηλικίας 18-30 ετών. Το 13,5% ήταν κάτω των 18 ετών και το 26,5% άνω των 30 ετών.

Η απασχόληση των τραυματιών: 21% εργατοτεχνίτες, 17% μαθητές, 15% φοιτητές…Το 21% από τους τραυματίες των οποίων εντοπίστηκε η απασχόληση, ήταν εργατοτεχνίτες διαφόρων ειδικοτήτων (εργάτες σε εργοστάσια, οικοδόμοι, κυρίως ελαιοχρωματιστές, μαραγκοί, μαρμαράδες, ηλεκτρολόγοι και υδραυλικοί, σιδεράδες, φορτηγατζήδες, τσαγκάρηδες, ναυτεργάτες, λιθογράφοι κ.ά.). Ορισμένοι από αυτούς εργάζονταν και παράλληλα σπούδαζαν σε νυχτερινά Γυμνάσια ή Τεχνικές Σχολές. Το 17% ήταν μαθητές και μαθήτριες και το 15% φοιτητές και φοιτήτριες. Το 9% ήταν ιδιωτικοί υπάλληλοι (κυρίως υπάλληλοι εταιρειών, καταστημάτων, πωλήτριες, ξενοδοχοϋπάλληλοι, σερβιτόροι κ.ά.). Το 8% ήταν μικροεπιχειρηματίες και ελεύθεροι επαγγελματίες (βιοτέχνες, έμποροι, ασφαλιστές, λογιστές, αργυροχρυσοχόοι, μοδίστρες, κουρείς, ζαχαροπλάστες, κρεοπώλες, ψητοπώλες κ.ά.). Σε ποσοστά κάτω του 4% καταγράφηκαν δημόσιοι υπάλληλοι (κυρίως δημοσίων οργανισμών και εκπαιδευτικοί), γιατροί, νοσηλεύτριες, δικηγόροι, δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες (ζωγράφοι, σκηνοθέτες, ηθοποιοί κ.ά.). Τέλος, το 13% των γυναικών που εντοπίστηκε η απασχόλησή τους, δήλωναν «νοικοκυρές» και η ηλικία τους ήταν συνήθως μεγαλύτερη των 40 ετών.

Ο τόπος και ο χρόνος τραυματισμών και οι υπεύθυνοι γι’ αυτούς
Από τις συνθήκες του τραυματισμού των θυμάτων, μπορούν να βγουν συμπεράσματα για τον τόπο, τον χρόνο και τους δράστες των επιθέσεων εναντίον των πολιτών. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν επεξεργαστεί ως τώρα, προκύπτει ότι στο 14% των περιπτώσεων, οι τραυματισμοί προήλθαν από δακρυγόνα (3 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από αυτά), 26% από ξυλοδαρμούς και χτυπήματα με κλομπ οργάνων της τάξης (6 νεκροί από αυτά) και 58% από πυρά με αποτέλεσμα 17 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους. Το υπόλοιπο 2% αφορά τραυματισμούς που έγιναν με άλλο τρόπο.

Π.χ. οι Καλλιόπη (Πέπη) Ρηγοπούλου, Σωτήρης Κοκκίνης και Νίκος Πατσαβός τραυματίστηκαν κατά την εισβολή του άρματος μάχης ΑΜΧ-30 στο Πολυτεχνείο, ενώ ο Γιώργος Χωριανόπουλος τραυματίστηκε από ξιφολόγχη στρατιώτη. Για το 78% των τραυματισμών υπεύθυνες ήταν η Αστυνομία και η Χωροφυλακή και για το 22% ο Στρατός. 45% των τραυματισμών (10 νεκροί) έγινε την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973. 45% επίσης (10 νεκροί) έγινε το Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973, ενώ το 10% των τραυματισμών (6 νεκροί) έγιναν από 18 έως 22/11/1973. Το 61% των τραυματισμών έγινε στην οδό Πατησίων και τις παρόδους της, 35% στο κέντρο της Αθήνας (κυρίως στις οδούς Γ’ Σεπτεμβρίου, Αχαρνών και τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, καθώς και στην περιοχή από Ομόνοια μέχρι Σύνταγμα). Τέλος, ένα 4% των τραυματισμών καταγράφεται και σε περιοχές εκτός κέντρου. Μάλιστα, υπήρξαν και νεκροί σε Ίλιον, Ζωγράφου, Αγίους Αναργύρους και αλλού.

Ειδήσεις σήμερα:

Πού είχαμε διψήφια αύξηση του πληθωρισμού την εξαετία 2019 - 2025, γιατί υπήρξε αποκλιμάκωση το τελευταίο τρίμηνο

80χρονος στη Θεσσαλονίκη ανατίναξε το σπίτι του γιου του - Και το άλλο του παιδί τον κατηγορεί για εμπρησμό

Υπάλληλος πήρε λόγω λογιστικού λάθους, τους μισθούς 34 συναδέλφων - Αρνείται να τα επιστρέψει

Υπήρχε ανθρωποκτόνος πρόθεση από τον Στρατό, τη Χωροφυλάκη και την Αστυνομία;
Σύμφωνα με τον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, στο 58% των τραυματισμών από πυρά, στόχος ήταν το πάνω μέρος του σώματος και στο 42% τα κάτω άκρα. Συνεπώς, στην πρώτη περίπτωση υπήρχε ανθρωποκτόνος πρόθεση, ενώ στο 42% τα πυρά σκόπευαν τον ελαφρύ τραυματισμό και την ακινητοποίηση των πολιτών. Τουλάχιστον 76 άτομα δέχτηκαν πυρά στο κεφάλι, το στήθος και την κοιλιά, αλλά επέζησαν καθώς δεν πειράχτηκε κάποιο ζωτικό τους όργανο, μεταφέρθηκαν εγκαίρως στα νοσοκομεία, ακόμα και από περαστικούς και εγχειρίστηκαν από ικανούς και ευσυνείδητους γιατρούς. Λόγω και της νεαρής ηλικίας των περισσότερων υπήρξε καλή αντίδραση του οργανισμού τους. Δυστυχώς, αρκετοί έμειναν με κάποιου είδους αναπηρία σε ολόκληρη τη ζωή τους. Αν κάτι από τα παραπάνω πήγαινε «στραβά», ίσως μιλούσαμε σήμερα για 100 νεκρούς. Τέλος, το 9% των τραυματιών δέχτηκαν πισώπλατα πυρά στην προσπάθειά τους να διαφύγουν. Όλες οι σφαίρες, εκτός από μία περίπτωση, που ρίχτηκαν πισώπλατα προέρχονταν από όπλα αστυνομικών και χωροφυλάκων.

Επίλογος
Αυτά είναι τα στοιχεία για τους τραυματίες του Πολυτεχνείου. Νομίζουμε ότι μπορούμε να βγάλουμε πολύτιμα συμπεράσματα. Κάποιοι βέβαια, όποια στοιχεία και αν παρουσιαστούν θα συνεχίσουν να πιστεύουν και να λένε ότι στο Πολυτεχνείο το 1973 δεν έγινε τίποτα. Η συζήτηση για το θέμα πάντως διαρκεί 52 χρόνια και μάλλον θα συνεχιστεί για πολλά χρόνια ακόμα…

Πηγή: ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΑΛΛΙΒΡΕΤΑΚΗΣ, «ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ», Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, 2023.