Οταν οι φίλοι γίνονται δυνάστες

Καθώς το παιδί ωριμάζει και οδεύει προς την εφηβεία, οι φίλοι και συμμαθητές που πάντα είναι δίπλα του αποκτούν ακόμα πιο ουσιαστικό ρόλο στη ζωή του. Οι μεταξύ τους σχέσεις γίνονται πιο ισχυρές και ακλόνητες και αυτό διότι η παρέα είναι αυτή μέσα από την οποία οι έφηβοι ταυτίζονται. Από τον κύκλο των φίλων τους αποκτούν τις εμπειρίες και τα ενδιαφέροντά τους. Οι φίλοι -οι κολλητοί- είναι που επηρεάζουν τις αποφάσεις, τις επιλογές και τις συμπεριφορές τους και κυρίως ενισχύουν τη φυσιολογική τους τάση για αυτονομία και αποστασιοποίηση από τη γονική επιβολή και τυχόν παρεμβάσεις της. Και είναι απόλυτα θεμιτό για όλους -όχι μόνο για τους εφήβους- να θέλει κάποιος να ανήκει σε μια κοινωνική ομάδα. Δυστυχώς, όμως, κάποιες φορές η ομάδα -ιδιαίτερα σε νεαρά, ευάλωτα άτομα- μπορεί να δημιουργεί αφόρητη πίεση μέσα από κάποιες συγκεκριμένες ιδιαιτερότητές της.
 
Οταν π.χ. η παρέα τον εξαναγκάζει να συμμορφωθεί, να ακολουθήσει δηλαδή τις επιλογές, τα σχέδια, τις ιδιοτελείς επιδιώξεις των πολλών, με τρόπο ψυχαναγκαστικό, αθέμιτο και πολλές φορές  παράνομο, χωρίς ο ίδιος ο έφηβος να συμφωνεί. Τελικός σκοπός είναι η υποταγή του και η επακόλουθη  έγκριση -ως επιβράβευση από τον αρχηγό- να εισχωρήσει στους κόλπους της  κλίκας.

Στην πορεία της ενσωμάτωσης σε αυτήν θα πρέπει να συμμορφωθεί σε συγκεκριμένους κοινούς κώδικες, όπως στον τρόπο που ντύνεται, που μιλά, που συμπεριφέρεται στο σχολείο, στους άλλους συμμαθητές, στους γονείς και τους δασκάλους του προκειμένου να ενστερνιστεί πλήρως με την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του αρχηγού και όλης της ομάδας και τελικά να γίνει πλήρως αποδεκτός. Αλλά με ποιο τίμημα;

Για να περάσει τις εξετάσεις εισχώρησης στους κόλπους της παρέας-συμμορίας θα πρέπει να δοκιμαστούν η θέληση και η αντοχή του και κυρίως να δηλώσει πλήρη υποταγή στις επιθυμίες τους και ως αντάλλαγμα θα λάβει την αμέριστη προστασία τους. Δυστυχώς, κάποιες φορές θα εξαναγκαστεί να κάνει διάφορες παραβατικές πράξεις, νομικές και κοινωνικές,  π.χ. να μάθει πώς να εκφοβίζει διάφορα άτομα, είτε πάνε στο ίδιο σχολείο είτε όχι, να δοκιμάσει αλκοόλ, τσιγάρο ή άλλες ουσίες, να κάνει απουσίες, να λέει ψέματα, να καλύπτει τους ομοίους του με όρκους σιωπής, να υπόκειται σε διαφόρου τύπου αυστηρές δίαιτες ή να αποκτά γραμμωμένους μυς με χρήση κυρίως αναβολικών ουσιών προκειμένου να επιβληθεί στους πιο αδύναμους κ.ο.κ. 

Ετσι η πίεση που μπορεί να ασκείται σε έναν έφηβο για να ακολουθήσει την ίδια πορεία πλεύσης με τους άλλους μπορεί να είναι πολύ ισχυρή και να υπάρχουν ελάχιστα περιθώρια αντίστασης από μέρους του.

Πώς τον πείθουν;

Λεκτικά και εξωλεκτικά, πιέζοντάς τον να κάνει κάτι. Από μια σχετικά ανώδυνη ενέργεια μέχρι άνομες πράξεις που μπορεί να έχουν ακόμα και σοβαρότατες ποινικές συνέπειες. Εκφράσεις του τύπου «μην είσαι κότα», «πας καλά, μωρό είσαι;», «έλα, μωρέ, όλοι το κάνουμε», αλλά  και εξωλεκτικοί τρόποι, με σωματικές δηλαδή απειλές, πείθουν νέα -μοναχικά κυρίως και συνεσταλμένα- παιδιά να  ενδίδουν.

Αυτά ακριβώς είναι που πέφτουν θύματα περιθωριακών ομάδων, τα οποία επιλέγονται με κατάλληλους χειρισμούς για να ενισχύουν και να εδραιώνουν -μέσα από τον σωματικό και ψυχολογικό τους εξευτελισμό- την   υποταγή τους  στην ομάδα-αγέλη. Μάλιστα όποιοι σπάνε τον κρίκο της αλυσίδας υφίστανται  βαριές κυρώσεις. 

Οι παρέες δεν είναι πάντα επιζήμιες

Από την άλλη, μια παρέα μπορεί να παρέχει στον/στην έφηβο:- ένα ασφαλές σημείο αναφοράς να παίρνει ρίσκα και να δοκιμάζει καινούριες ιδέες,
- να μοιράζεται κοινά ενδιαφέροντα,
- να αισθάνεται αποδεκτός και να ξέρει ότι αξίζει γι’ αυτό που είναι,
- να εδραιώνει την αυτοεκτίμησή του και να αισθάνεται ότι οι φίλοι του τον καταλαβαίνουν,
- να μαθαίνει να διαπραγματεύεται, να μοιράζεται και να συναναστρέφεται με το περιβάλλον του γιατί μόνο έτσι γίνεται κοινωνικός και υπεύθυνος,
- να συμμετέχει με θετικό τρόπο σε θέματα και ομαδικές δράσεις που αξίζουν, όπως μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, εθελοντικά σωματεία προσφοράς σε ευπαθείς ομάδες, πράσινη ανάπτυξη, αθλητικά, καλλιτεχνικά σωματεία, ερευνητικά και τεχνολογικά κέντρα κ.ο.κ. Ετσι θα αποκτήσει αξίες ανθρωπισμού, φιλανθρωπίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει τις πιέσεις

Οσο και αν επιλέγει κανείς προσεκτικά τους φίλους και τις παρέες του, είναι θέμα χρόνου να λάβει δύσκολες αποφάσεις και πολλές φορές καθόλου δημοφιλείς. Συνταγές επιτυχίας δεν υπάρχουν, μόνο που καλό θα ήταν να σκεφτεί προσεκτικά τι είναι σημαντικό για την ψυχική και σωματική του υγεία, όπως τα εξής: 

Να είναι ο εαυτός του

- Να μάθει να λέει όχι. Στους καλούς φίλους δεν θα πρέπει να απολογείται και να εξηγεί τις αποφάσεις του. Να αναρωτηθεί ποια είναι τα όρια της ανοχής του και πόσο υποχωρητικός μπορεί να γίνει.- Να μην κάνει κάτι όταν οι άλλοι τον πιέζουν και να σκέφτεται πάντα ποιο είναι το όφελος της άλλης πλευράς από αυτή την πράξη. Δηλαδή είναι για το δικό του ή για το καλό των άλλων; Τι θα αποκομίσουν οι άλλοι από αυτόν;
- Να είναι προετοιμασμένος για κάθε πιθανή δυσκολία ώστε να ξέρει από πριν τι θα πει και πώς θα αντιδράσει. Οπως επίσης να επινοεί εγκαίρως σχέδια διαφυγής. Πάντα υπάρχουν τρόποι.
- Να μιλά και να ζητά πάντα βοήθεια από κάποιον εάν δέχεται πίεση και εκφοβισμό από οποιονδήποτε. Το μόνο που πρέπει να βάλει καλά στο μυαλό του είναι ότι δεν είναι μόνος!
- Να ρίξει το φταίξιμο στους γονείς του προκειμένου να αποφύγει άσχημες καταστάσεις - είναι ένας από τους πιο ασφαλείς τρόπους.
- Να κάνει παρέα με παιδιά που του εμπνέουν εμπιστοσύνη. Νέους και νέες που στο πρόβλημά του θα ορθώσουν το παράστημά τους και θα του συμπαρασταθούν. Εστω και αν είναι μόνο ένας από όλη την κλίκα, αυτό θα τον διευκολύνει να αντισταθεί.
- Να προστρέχει πάντα για οτιδήποτε σοβαρό προκύψει στους γονείς, στους συγγενείς ή τις Αρχές. Δεν είναι ταμπού, μια επείγουσα κατάσταση αυτό απαιτεί, να την καταγγείλει άμεσα. Με αυτή του την ενέργεια άλλωστε θα προστατέψει και άλλους μελλοντικά. 
- Να μάθει από τα δικά του λάθη ή εκείνα της παρέας ώστε να ξέρει πώς να αντιδράσει σε τυχόν καταπίεση και εκφοβισμό. Με αυτό τον τρόπο θα κάνει θετικές αλλαγές και εάν εναντιωθεί στους πολλούς, τότε θα γίνει παράδειγμα και για άλλους.

Της Χαράς Καραμήτσου
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.)
charakaramitsou@ath.forthnet.gr