Βέρα Πρατικάκη: Τα παιδιά μιλάνε για το bullying, εμείς δεν ακούμε

Για τη σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν τα παιδιά, το bullying, το ρόλο των γονεών, αλλά και των εκπαιδευτικών, μιλά η βραβευμένη συγγραφέας βιβλίων για παιδιά και εφήβους, ψυχοθεραπεύτρια, Βέρα Πρατικάκη.

Είστε συγγραφέας παιδικών βιβλίων με κοινωνικό ενδιαφέρον που αφορούν και το bullying που αυτά υφίστανται. Πότε έγινε γνωστός αυτός ο όρος στην Ελλάδα και τι σημαίνει;
Ο όρος έχει γίνει σχετικά πρόσφατα γνωστός στην Ελλάδα, αν και περιγράφει ένα φαινόμενο που υπάρχει πολλά χρόνια. Το bullying, δηλαδή ο εκφοβισμός διαφέρει από την πλάκα και το πείραγμα, γιατί στον εκφοβισμό δεν γελούν όλες οι πλευρές. Ο εκφοβισμός προϋποθέτει την εδραίωση μιας δυναμικής ισχύος και περιγράφει μια συμπεριφορά που γίνεται εσκεμμένα με στόχο να βλάψει τον άλλο και η οποία έχει διάρκεια και επαναληψιμότητα. Μπορεί να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές, κάποιες από τις οποίες δεν είναι τόσο ευδιάκριτες, και δυστυχώς έχει πολύ σοβαρές συνέπειες στο παιδί που την υφίσταται.

Έχετε βραβευτεί τόσο για την ποιότητα των βιβλίων σας όσο και για το περιεχόμενο τους. Πως αισθάνεστε για αυτό;
Η συγγραφή των βιβλίων μου έχει προσφέρει πολύ έντονες συγκινήσεις και η βράβευση για κάτι που αγαπώ τόσο πολύ ήταν κάτι μοναδικό και υπέροχο! Η στιγμή εκείνη ήταν πολύ δυνατή και συγκινητική. Ένιωσα πως αναγνωρίζεται τόσο ο κόπος ο δικός μου, όσο και όλων των ανθρώπων που συμβάλλουν στην δημιουργία ενός βιβλίου. Πιστεύω πως όταν ασχολείται κανείς με την συγγραφή βιβλίων δίνει την ψυχή του και όταν αυτό που δημιουργεί αναγνωρίζεται και διακρίνεται αισθάνεται μια βαθιά ικανοποίηση. Όταν κάποιος γράφει το κάνει γιατί έχει κάτι να επικοινωνήσει. Έχει μια ανάγκη να τονίσει ένα μήνυμα που θεωρεί σημαντικό. Να φτάσει ‘απέναντι’ και να αγγίξει μια άλλη ψυχή. Η βράβευση αποτελεί μια επιβεβαίωση ότι αυτό που κάνει είναι σημαντικό και ταυτόχρονα και μια ώθηση και ενθάρρυνση για τα επόμενα βήματα.

Είναι γεγονός πως τα παιδιά στο σχολείο αλλά και εκτός είναι πολύ σκληρά μεταξύ τους. Πιστεύετε πως παίζει ρόλο ο ανταγωνισμός που τους επιβάλλεται;
Πιστεύω πως υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συντελούν στην βία και ο ανταγωνισμός, όταν ενισχύεται από τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς, είναι ένας από αυτούς. Το μίσος και η βία δεν είναι γενετικά προγραμματισμένα χαρακτηριστικά, παρόλο που μια γονιδιακή προδιάθεση μπορεί να καθιστά κάποια παιδιά πιο επιρρεπή. Είναι κάτι που μαθαίνεται. Τα βρέφη γεννιούνται με ημιτελή εγκέφαλο και είναι ο ρόλος των γονέων να χτίσουν κατάλληλα τα νευρωνικά κυκλώματα που χρειάζονται τα παιδιά για να μπορούν να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους και να μπαίνουν στην θέση των άλλων, δυο χαρακτηριστικά απολύτως απαραίτητα για την πρόληψη της βίας. Οι γονείς μπορούν να το κάνουν αυτό με πολλούς τρόπους, όμως δυστυχώς δεν τους γνωρίζουν ή δεν το πετυχαίνουν στον βαθμό που χρειάζεται. Το ενθαρρυντικό είναι πως όλο και περισσότεροι γονείς αναζητούν συμβουλές για να βοηθήσουν και τα παιδιά τους. Ευελπιστώ ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί ακόμα περισσότερο έτσι ώστε να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος.

Που σταματάει το όριο ανάμεσα σε κακοποίηση και πραγματικό ενδιαφέρον για την πρόοδο των παιδιών;
Όλα είναι θέμα ισορροπίας. Τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να μπορούν αφενός να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους και την ενθάρρυνσή τους στα παιδιά, έτσι ώστε να τα βοηθήσουν να εξελίξουν τις έμφυτες δυνατότητές τους, και αφετέρου να μπορούν να μην ξεπεράσουν τα όρια. Σε αυτό βοηθάει η ενσυναίσθηση. Να έχουν τις κεραίες τους τεντωμένες για να μπορούν να λάβουν τα σήματα που θα εκπέμπουν τα παιδιά λεκτικά ή μη-λεκτικά. Δυστυχώς πολλές φορές οι μεγάλοι δεν συντονιζόμαστε με τα παιδιά. Τα παιδιά μιλάνε. Εμείς όμως δεν ακούμε.

Ποιος πιστεύετε πως πρέπει να είναι ο ρόλος των γονέων σε αυτήν την σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν τα παιδιά;
Να συντονίζονται μαζί τους. Οι γονείς δεν μπορούν να τα προφυλάσσουν από τις δυσκολίες, μπορούν όμως να τα θωρακίσουν κατάλληλα για να έχουν τις ικανότητες να τις αντιμετωπίσουν και να τα στηρίζουν κάθε φορά που χρειάζεται. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να νιώθουν μια βαθιά ασφάλεια στην σχέση τους με τους γονείς τους. Να αισθάνονται ότι οι γονείς τους τα ακούν, τα καταλαβαίνουν, τα συμπονούν και ότι μπορούν να βασιστούν επάνω τους όποτε χρειάζεται. Αυτά αρκούν.

Ως ψυχοθεραπεύτρια ποια νομίζετε πως είναι η πρέπουσα συμπεριφορά για τα παιδιά στο σπίτι και στο σχολείο;
Δεν νομίζω ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη, ‘πρέπουσα’ συμπεριφορά. Γιατί κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και χρειάζεται να έχει τον χώρο να εκφραστεί όπως νιώθει έτσι ώστε να αισθάνεται ότι γίνεται αποδεκτή η προσωπικότητά του και τιμάται. Όμως το ότι ‘κάθε άνθρωπος’ έχει αυτό το δικαίωμα σημαίνει ότι χρειάζεται τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο να υπάρχει σεβασμός για τις ανάγκες όλων. Να γίνεται κατανοητό ότι μετράει εξίσου το τι χρειάζεται ο ένας και τι ο άλλος. Αυτό πιστεύω ότι μπορεί και χρειάζεται να βιωθεί πρώτα στο σπίτι και ύστερα και στο σχολείο. Όταν το παιδί έχει βιώσει αυτήν την αλληλεπίδραση που σέβεται τις ανάγκες όλων μόνο τότε μπορεί να την αναπαράγει.

Ποιο νομίζετε πως είναι το κριτήριο που διαφοροποιεί συμπεριφορές και προτιμήσεις στα ανήλικα παιδιά;
Νομίζω πως αυτή η ερώτηση αναδεικνύει ένα σημαντικό θέμα, αυτό σχετικά με την σημασία γονιδίων και ανατροφής (nature-nurture debate). Τόσο τα γονίδια όσο και η ανατροφή ενός παιδιού επηρεάζουν τις συμπεριφορές και τις προτιμήσεις του. Έρευνες δείχνουν ότι ο ρόλος του περιβάλλοντος στο οποίο θα μεγαλώσει ένα παιδί είναι εξαιρετικά σημαντικός, διότι και επηρεάζει την συμπεριφορά του και τις προτιμήσεις του και το αν θα εκδηλωθούν τελικά και κάποια γονίδια που μπορεί να έχει. Το πρότυπο που αποτελούν οι γονείς του, η συμπεριφορά που έχουν απέναντι στο παιδί, αλλά και απέναντι στους άλλους ανθρώπους και την ζωή είναι πολύ καθοριστικοί παράγοντες που επηρεάζουν την προσωπικότητα κάθε παιδιού. Με βάση τα όσα έχει βιώσει ένα παιδί, κάποια στιγμή από την εφηβεία και έπειτα καθώς ξεκινάει η ενηλικίωση, αρχίζει και επιλέγει συνειδητά τι αξίες θέλει να κρατήσει και τι όχι και πως τελικά θέλει να διαμορφώσει την προσωπικότητά του για να νιώθει ότι είναι ο πραγματικός εαυτός του.

Πως νομίζετε πως πρέπει να συμπεριφερόμαστε στα παιδιά που έχουν ένα ιδιαίτερο χάρισμα η μία ιδιαιτερότητα;
Νομίζω πως ο κατάλληλος τρόπος αντιμετώπισης τόσο από τους γονείς όσο και από τους εκπαιδευτικούς είναι να προσπαθούν να βρουν ποιο είναι το ιδιαίτερο χάρισμα ή η ιδιαιτερότητα που έχει το κάθε παιδί. Γιατί πιστεύω πραγματικά πως κάθε παιδί είναι ιδιαίτερο και μοναδικό. Και αν είναι ανοιχτόμυαλοι και δεν αναζητούν μόνο τα χαρακτηριστικά που τυχαίνει να θεωρούνται ‘πολύτιμα’ στην σημερινή κοινωνία τότε θα ανακαλύψουν σε κάθε παιδί κάτι θαυμαστό. Και τότε θα χρειαστεί να προσπαθήσουν να το ενθαρρύνουν (χωρίς να χάσουν το όριο και να γίνουν πιεστικοί), αλλά και ταυτόχρονα να το βοηθήσουν να μπορεί να ανακαλύπτει και τα ιδιαίτερα χαρίσματα των άλλων. Έτσι θα μπορεί κάθε παιδί και να νιώθει πολύτιμο, αλλά και ευτυχισμένο μέρος ενός συνόλου.

H Βέρα Πρατικάκη γεννήθηκε το 1990 στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία στο πανεπιστήμιο του Γουόρικ και της Οξφόρδης και Ψυχολογία στο πανεπιστήμιο του Ντέρμπι και του Ανατολικού Λονδίνου. Είναι ψυχοθεραπεύτρια παιδιών και ενηλίκων και διατηρεί το δικό της γραφείο.

Η μεγάλη της αγάπη είναι η συγγραφή βιβλίων για παιδιά. Το 2011 όσο ήταν ακόμα στην Αγγλία εξέδωσε το πρώτο της παιδικό παραμύθι με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό όπου τα έσοδα διατέθηκαν στην φιλανθρωπική οργάνωση BeatBullying. Από τις εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν 9 βιβλία της για παιδιά και εφήβους. Το βιβλίο της ‘Τα μυστικά της βεντάλιας’ ήταν υποψήφιο στα βραβεία Public το 2016 και το βιβλίο της ‘Όλα ξεκίνησαν όταν μου έφεραν τον Ζαχαρία’ κέρδισε το βραβείο Public το 2019.