Γιώργος Συριόπουλος: Όχι στην Ευρώπη που δεν μας αξίζει

«Ευρωφελή και Ανθενωτικά» είναι ο τίτλος του βιβλίου που παρουσίασε ο δημοσιογράφος – ανταποκριτής της ΕΡΤ στις Βρυξέλλες, Γιώργος Συριόπουλος, σε παράλληλο χρόνο με τις διεργασίες διαδοχής στην ευρωπαϊκή διακυβέρνηση, καθώς από τις ευρωεκλογές του Μαΐου έως τα τέλη Οκτωβρίου αναμένονται πολλές και καθοριστικές αλλαγές σε όλα τα θεσμικά όργανα.

Στις σελίδες αυτής της έκδοσης αποτυπώνονται στοιχεία και ερεθίσματα απολογισμού, σε δυο μεγάλες τομεακές ενότητες: τη θεσμική λειτουργία και την οικονομική διάσταση υπό το πρίσμα των κρίσεων, των προκλήσεων και των προοπτικών µιας νέας αρχιτεκτονικής στην ευρωπαϊκή διακυβέρνηση.

Ο ίδιος έχει ζήσει από κοντά πολλές ιστορικές στιγμές της ενοποιητικής διαδικασίας. Καταγράφει τα «ευρωφελή» ως επωφελή χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στηλιτεύει τα «ανθενωτικά» ως σύγχρονες απειλές του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Έχει ενδιαφέρον επειδή σε περίπου τριακόσιες ευκολοδιάβαστες σελίδες εξηγεί απλά και κατανοητά ακόμη και δυσνόητες γραφειοκρατικές δομές. Του ζήτησα μια συνέντευξη. Μου είπε «ναι», αλλά μόνον με τρεις ερωτήσεις. Διαφορετικά θα κουράσουμε ο ένας τον άλλον, και θα στοιχειώσουμε τη συνέντευξη με αναμνήσεις από τα κρίσιμα Συμβούλια και τα ξενύχτια τους. Εντάξει, λοιπόν…

- Ένα ακόμη βιβλίο στα τόσα που έχουν γραφτεί για την Ευρώπη;

- Ένα βιβλίο που δεν διεκδικεί επιστημονική αριστεία, παρά ενημερωτική πληρότητα. Ο αναγνώστης μπορεί να μάθει από αυτό με απλά λόγια για την πορεία της ενοποιητικής διαδικασίας. Για τη λειτουργική και πολιτική διάσταση των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Για τη δύναμη της ψήφου του Ευρωπαίου πολίτη ενόψει των ευρωεκλογών. Για τα μεγάλα ανοιχτά ζητήματα. Και εν τέλει για τη σχεδιαζόμενη νέα αρχιτεκτονική στην ευρωπαϊκή διακυβέρνηση και ιδιαίτερα στην ευρωζώνη. Ουσιαστικά, το μισό βιβλίο είναι παρελθόν και το άλλο μισό είναι μέλλον.

H ιδέα της συγγραφής γεννήθηκε όταν τα παιδιά μου μού είπαν ότι ψηφίζουν στις ευρωεκλογές κι ότι δεν έχουν καταλάβει τι δουλειά κάνουν όλα αυτά τα εντυπωσιακά κτίρια στις Βρυξέλλες. Μου είπαν κι άλλα… χειρότερα. Έπαθα δυο σοκ: το πρώτο όταν αναλογίστηκα ότι τα παιδιά μου έφτασαν στην ηλικία που με την ψήφο τους μπορούν να καθορίσουν το μέλλον μου, το δικό τους, και εκείνο πολλών άλλων. Το δεύτερο ότι δεν είχαν καμιά ιδιαίτερη γνώση γι’ αυτό για το οποίο καλούνται να ψηφίσουν.

Από τα λίγα που μου είπαν κατάλαβα ότι ούτε οι φίλοι τους (ελληνόπουλα ή αλλοεθνείς) γνώριζαν κάτι ιδιαίτερο για την Ευρώπη, για τη λειτουργία της, για χρησιμότητα των θεσμικών οργάνων, για τα θεμέλιά της, για την οικονομική κρίση και πολλά ακόμη. Περισσότερα ήξεραν για την Eurovision παρά για το τί συμβαίνει στις Βρυξέλλες. Έτσι, γεννήθηκε η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου.

- Το βιβλίο ξεκινά με το σκωπτικό απόφθεγμα ενός παλιού δημοσιογράφου και ευρωβουλευτή, του Τάκη Λαμπρία, που λέει πως «αν επιδίδονταν σε αυστηρή κριτική όσοι πιστεύουν ότι είναι ήδη Ευρωπαίοι, μπορεί να παραδέχονταν ότι τους λείπουν ακόμη πολλά για να ανταποκρίνονται πράγματι στο αληθινό περιεχόμενο του όρου». Πιστεύεις ότι ισχύει ακόμη αυτό; Και πόσο «Ευρωπαίοι» είμαστε οι νεοέλληνες;

- Αυτή η αποστροφή του Λαμπρία καταγράφεται στο εκπληκτικό βιβλίο του «Η Ευρώπη Φάντασμα» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ποταμός» το 2000. Παραμένει ένα επίκαιρο ανάγνωσμα γιατί πολλοί από τους προβληματισμούς που διατυπώνει δεν έχουν απαντηθεί πολιτικά

Πράγματι, πιστεύω πως αυτή η παρατήρηση έχει ιδιαίτερα σήμερα ουσιαστική αξία. Γιατί 18 χρόνια αργότερα από την αρχική διατύπωσή της φαίνεται ξεκάθαρα πως η Ευρώπη, ως Ένωση, ενώ κατάφερε άλματα στον οικονομικό τομέα και βελτίωσε καταλυτικά τη γραφειοκρατία της ώστε να αντιμετωπίζει με υψηλό δείκτη αποτελεσματικότητας τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, υστερεί πολύ στην κατάκτηση της πολιτισμικής και της κοινωνικής συνοχής.

Τα προγράμματα ERASMUS και ERASMUS+ κάνουν καλή δουλειά στη νέα γενιά. Φέρνουν κοντά φοιτητές και επαγγελματίες. Δίνουν την ευκαιρία κοινωνικών ζυμώσεων. Ανοίγουν κοινούς ορίζοντες στην επιχειρηματικότητα. Ανοίγουν το μυαλό των νέων που έχουν την ευκαιρία να συναναστραφούν, να συνεργαστούν ή να μελετήσουν μαζί με άλλους νέους της ηλικίας τους με αποτέλεσμα να αντιλαμβάνονται την αξία του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου. Τα παιδιά αυτής της ευρω-γενιάς έχουν κερδίσει πολλά από τα στοιχήματα της ενοποίησης. Έχουν κάνει κτήμα τους του κοινοτικό κεκτημένο και τις ελευθερίες που τους παρέχει η Ένωση. Αναλογιστείτε ότι τα παιδιά που γεννήθηκαν από το 1999 και μετά δεν έχουν καν γνωρίσει άλλο νόμισμα από το Ευρώ. Δεν μπορούν καν να διανοηθούν ότι κάποτε αν διέσχιζες την Ευρώπη με αυτοκίνητο ή τρένο έπρεπε να ανταλλάξεις πολλά διαφορετικά νομίσματα και να χάσεις ίσως και το 20% των χρημάτων σου από αυτές τις αλλαγές.

Στον αντίποδα αυτής της θετικής ματιάς υπάρχουν σήμερα κοινωνικές πιέσεις που προκλήθηκαν από δυό μεγάλες κρίσεις: την οικονομική και τη μεταναστευτική. Αυτές οι πιέσεις δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμες. Όταν ο κόσμος χάνει από το επίπεδο της ζωής του (ανεξάρτητα αν αυτό που είχε κατακτήσει ήταν μια φούσκα) ή όταν νιώθει ότι απειλείται από τον «ξένο» που καταλαμβάνει χώρο από τον χώρο του σε πρώτη φάση αντιδρά. Αν έχει την ωριμότητα, τη γνώση, την παιδεία και την αντίληψη της πολυπολιτισμικότητας διαγενομένου του χρόνου και θα προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και θα τις εκμεταλλευτεί ως ευκαιρίες για την ανάδυση μιας άλλης μορφής πλουτοπαραγωγής και προοπτικής ευημερίας.

Αν δεν υπάρχουν όμως αυτές οι προϋποθέσεις είναι εύκολο για τους λαϊκιστές, τους δημαγωγούς, τους επιτήδειους, τους καιροσκόπους και τους οπορτουνιστές από κάθε κάστα να εργαλειοποιήσουν το φόβο και την αφέλεια των ανθρώπων, προς όφελος των κάθε λογής δικών τους στόχων. Το βλέπουμε στην Πολιτική, στην Οικονομία, στην Κοινωνία στις πιο απλές ανθρώπινες σχέσεις.

Τέτοιες καταστάσεις αναγεννούν εθνικισμούς που εμποδίζουν τη συναίσθηση της συνειδησιακής υπέρβασης. Ξαφνικά, μπορεί να μας φταίνε όλοι και όλα εκτός – φυσικά – από εμάς τους ίδιους. Και πιο εύκολος «φταίχτης» είναι πάντα ο «ξένος». Ο «ξένος» σε σχέση με το χωριό, σε σχέση με το κυρίαρχο αφήγημα ή σε σχέση με τη χώρα. Έτσι, η Ευρώπη έγινε – από το 2010 και μετά – ο εφιάλτης των Μνημονίων κι ας μας έδινε χρήματα που επέτρεψαν να μην καταρρεύσει η ραχοκοκαλιά της οικονομίας. Τώρα, ξαναγίνεται προοπτική. Για να πάρουμε αλλιώτικα χρήματα που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη. Αλλά… πρόκειται για την ίδια Ευρώπη, με τη σημαία της να κοσμεί τα γραφεία όλων των δημοσιολογούντων. Για την Ευρώπη που μιλάει στους Έλληνες του Νότου, στους Δανούς του Βορρά, στους Βούλγαρους των Βαλκανίων, στους Ισπανούς της Ιβηρικής, στους νησιώτες της Βρετανίας αλλά δύσκολα στους Ευρωπαίους. Αυτούς ακόμη τους ψάχνουν όσοι δεν κοιτούν κατάματα τον εαυτό τους στον καθρέπτη.

- Τελειώνεις το βιβλίο με την προτροπή «Όχι στην Ευρώπη που δεν μας αξίζει». Τι εννοεί ο… ποιητής;

-Δεν είναι προτροπή. Είναι «κραυγή». Με κεφαλαία να το γράψεις: ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΑΣ ΑΞΙΖΕΙ. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη των διχασμών και των πολλαπλών κόσμων. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη των αποφάσεων που αγνοούν την πραγματικότητα. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη των αριθμών και των στατιστικών.
Δεν μας αξίζει η Ευρώπη των δικαιωματικών διεκδικήσεων χωρίς τη συνείδηση των υποχρεώσεων. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη της αποσπασματικής οπτικής των πραγμάτων. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη που χάνει τη λάμψη της όταν πρόχειροι οραματισμοί υπηρετούν συγκυρίες και επικοινωνισμούς χωρίς προοπτική και σταθερότητα. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη των μεγάλων ανισορροπιών. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη καμιάς αβεβαιότητας και καμιάς ανασφάλειας. Δεν μας αξίζει η Ευρώπη που πετά τη μπάλα στην εξέδρα, όταν οι παίκτες δεν ελέγχουν το γήπεδο. Και κυρίως δεν μας αξίζει η Ευρώπη που λοιδορείται όταν μας υπενθυμίζει την ύπαρξη κανόνων, που γνωρίζαμε πριν μπούμε στο παιχνίδι.

Κατά την άποψη μου, η σχέση της Ευρώπης με την Ελλάδα είναι μια αμφίδρομη ζωογόνος διαδικασία. Είναι η ασφάλεια της γεωπολιτικής ταυτότητάς μας. Είναι η επιβεβαίωση της διαχρονικά πολιτισμικής αξίας μας. Ένα περιβάλλον γαλήνης. Ακριβώς όπως το σπίτι μας.

Δηλαδή, η ζωή μας μέσα από σχέσεις που εκ προοιμίου αποδεχόμαστε πως θα υπάρχουν πάντα, ανεξάρτητα από την αδυναμία απόλυτης πρόβλεψης συμπεριφορών και καταστάσεων. Γιατί αυτό είναι η ζωή. Κι όπως μας λέει η Βιρτζίνια Γουλφ (και έχει ιδιαίτερη σημασία που το είπε μια γυναίκα που πέρασε ταραγμένη ζωή) “Δεν μπορείς να βρεις γαλήνη αποφεύγοντας τη ζωή” . Έτσι κι εμείς… πιστεύω ότι, δεν θα μπορέσουμε να έχουμε γαλήνη χωρίς την Ευρώπη μας