Αδιέξοδα διλήμματα και παγιδευμένοι παίκτες

Τίποτε δεν θα μπορούσε να θυμίσει περισσότερο το παιχνίδι που επινόησαν το 1950 δύο αμερικανοί καθηγητές, όσο η σημερινή κατάσταση στον τομέα πολιτικής σε διεθνές επίπεδο και ιδιαίτερα στον ανταγωνισμό των κρατών για τις πρώτες ύλες, το πετρέλαιο, την ενέργεια και τα τρόφιμα.. Το γνωστό παιχνίδι που έμεινε στην ιστορία με τον τίτλο: «Επαναλαμβανόμενο Δίλημμα του Φυλακισμένου». Το δίλημμα συνιστάται στο γεγονός ότι εάν διαλέξουν όλοι οι παίκτες να «προδώσουν» ο ένας τον άλλο, θα κερδίσουν πολύ λιγότερα από το αν επιλέξουν όλοι να συνεργαστούν. Όμως επειδή ο κάθε παίκτης δεν είναι σίγουρος για το τι θα κάνει ο άλλος, πολλές φορές επιλέγει το σίγουρο πόντο της «εχθρικής θέσης», παρά την αμοιβαία συνεργασία καθ’ όσον αυτή είναι αβέβαιο αν θα είναι αμοιβαία και ανταποδοτική.
Η στρατηγική που είναι πιο αποτελεσματική στο Δίλημμα του Φυλακισμένου εξαρτάται άμεσα από την πρακτική που επιλέγουν οι άλλοι παίκτες και ιδιαίτερα από το κατά πόσο η αντίδραση όλων των παικτών αφήνει προοπτική για την ανάπτυξη της αμοιβαίας συνεργασίας. Έτσι όταν όλοι οι παίκτες σκέφτονται μόνο με τη δική τους πλευρά και παίζουν το παιχνίδι μία μόνο φορά, είναι μοιραίο να προτιμήσουν την επιλογή της «προδοσίας», με αποτέλεσμα ο κάθε ένας να έχει λιγότερους βαθμούς από τους βαθμούς που θα είχαν αν συνεργαζόντουσαν. Στη δεύτερη φάση οι παίκτες που σκέφτονται μόνο τη δική τους πλευρά, εξαναγκάζουν και όλους τους άλλους να σκεφθούν και να αντιδράσουν με τον ίδιο τρόπο, με φυσικό αποτέλεσμα την αμοιβαία ζημιά, αντί για το αμοιβαίο όφελος.
Το παιχνίδι αυτό έγινε όργανο για την ερμηνεία ή την προσπάθεια αποφυγής πολέμων, πολιτικών συγκρούσεων, εφαρμογής προγραμμάτων, σχέσεων με κοινωνικές ομάδες.  Επίσης ερμηνεύει τις εφαρμογές του αμοιβαίου και ανταποδοτικού αλτρουισμού στο ζωικό βασίλειο. Εφαρμόζεται ακόμη στον σύγχρονο κόσμο των επιχειρήσεων, στις εξαγορές, τις συγχωνεύσεις, στις τιμές των ανταγωνιστών, στον χειρισμό επιχειρησιακών θεμάτων.
Από τυχαία γεγονότα που έχουν τα χαρακτηριστικά του δυσδιάκριτου και της αλυσιδωτής αντίδρασης, είναι δυνατόν μία ομάδα ανθρώπων, που εκπροσωπούν διαφορετικά συμφέροντα, διαφορετικούς τρόπους σκέψεως, διαφορετικές αλήθειες, διαφορετικές ιδεολογίες και προθέσεις, να βρεθούν παγιδευμένοι σε ένα επαναλαμβανόμενο Δίλημμα του Φυλακισμένου, χωρίς να είχαν τέτοια πρόθεση ή διάθεση ή σχέδιο. Μακάρι να μην ήμασταν παίκτες σ’ αυτό το δύσκολο παιχνίδι, είναι σαν να λένε. Δύσκολο γιατί δεν εξαρτάται πάντα από τη δική μας θέση, αλλά κατά πολύ και από τη θέση των άλλων που θα πρέπει να προσδιορίσει την σκοπιμότητα του δικού μας παιχνιδιού. Μας συμφέρει να συνεργασθούμε, αλλά πώς να γίνει αυτό όταν δεν γνωρίζουμε τι θα κάνει ο άλλος; Θα συνεργαστεί και αυτός ή όχι οπότε θα χάσουμε και θα βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση του θύματος και πιο συγκεκριμένα του αφελούς θύματος;
Από την άλλη πλευρά είναι πιο λογικό να χάσουμε όλοι; Είναι πιο σωστό ο κάθε ένας χωριστά να βοηθήσει ούτως ώστε να είναι όλοι χαμένοι και ταυτόχρονα να νομίζει ότι είναι ο νικητής; Στο σύγχρονο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον οι εξελίξεις είναι τόσο γρήγορες που παρασύρουν τους παίκτες σε συνεχείς αρνητικές στάσεις, ο ένας εναντίον όλων, όλοι εναντίον όλων. Οι πολιτικοί δεν κατανοούν ότι είναι «φυλακισμένοι παίκτες» με αποτέλεσμα να αυτοθεωρούνται επενδυτές, οραματιστές, με συνέπεια να αποδίδουν στον εαυτό τους όλες τις ωραιοποιημένες ιδιότητες που μπορούν να υπάρξουν. Η συνεχιζόμενη αντιπαλότητα παγιδεύει τους εμπλεκόμενους και τους οδηγεί σε αδιέξοδα και αμοιβαία ζημιά που μπορεί να είναι ανεπανόρθωτη. Χρήσιμο για τους ίδιους θα είναι αφού αναλογισθούν περισσότερο τις απώλειες τους από τις εμμονές τους και την συνεχιζόμενη καχυποψία τους, να μελετήσουν πιο καλά τις συμβουλές των αμερικάνων καθηγητών που ανακάλυψαν το παιχνίδι. Όλοι εμείς οι άλλοι ας ελπίσουμε ότι οι αόρατοι νόμοι της αγοράς θα ισορροπήσουν τις τιμές και την ύπαρξη των προϊόντων, αντικαθιστώντας τους ανυποχώρητους ανταγωνιστές.