Το επάγγελμα του φωτορεπόρτερ «μυρίζει» τεστοστερόνη

Τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν σχεδόν ξεχάσει την Λιβύη. Μια στάσιμη κατάσταση ίσως να μην έχει πια «ζουμί» για τα MME και τους δυτικούς. H επανάσταση στην Λιβύη όμως συνεχίζεται. Ανάμεσα σε αυτούς που δεν ξεχνούν αυτούς τους τόπους, είναι οι πολεμικοί ανταποκριτές. Το protothema.gr συνάντησε τον Γιάννη Μπεχράκη, chief photographer του ειδησεογραφικού πρακτορείου Reuters, και τον πιο σημαντικό Έλληνα πολεμικό ανταποκριτή. Εναν πολυ-βραβευμένο επαγγελματία που δουλεύει ακούραστα εδώ και 22 χρόνια, μεταφέροντας αυτά που οι εικόνες λένε καθαρότερα από τις λέξεις.

Συναντηθήκαμε στα κεντρικά γραφεία του Reuters, εν μέσω των επεισοδίων που ταλανίζουν το κέντρο της Αθήνας. Ένας αεικίνητος άνθρωπος, με νεύρο, χιούμορ και ευαισθησία, αλλά πάνω απ' όλα ασίγαστο πάθος για αυτό που κάνει. Παρ' όλο που είχε μόλις λίγες μέρες που επέστρεψε από την Λιβύη, κάλυψε τις πορείες και τα γεγονότα του κέντρου «γιατί ήμουν εδώ και δεν μπορούσα να μην πάω». Αυτή η αφοσίωση τον διακρίνει εδώ και δύο δεκαετίες. «Είμαι από την γενιά των δημοσιογράφων που βγήκαν από την Γιουγκοσλαβία. Ξεκίνησα Μάρτιο του 1989. Κάλυψα Κροατία, Βοσνία, το Κόσοβo. Έφυγα από την περιοχή το 1999».

Για τον ίδιο, το πιο σκληρό πρόσωπο του πολέμου το συνάντησε σε Τσετσενία και Σιέρα Λεόνε. «Η αγριότητα της ανθρώπινης φύσης ξεπερνά κάθε φαντασία», λέει. Ταυτόχρονα όμως έχει συναντήσει και συγκινητική ανθρωπιά.

Το επάγγελμα του καθορίζεται συχνά από αυτό το δίπολο. «Για μένα υπάρχουν κάποιες αξίες που είναι πανανθρώπινες και δεν έχουν να κάνουν με φυλές ή εθνικότητα. Βλέπεις τον άνθρωπο στα καλύτερα και στα χειρότερα του. Αλλά δεν είμαι εκεί απλά για να νιώσω την κατάσταση ή να βιώσω τον πόλεμο, αλλά για να μεταφέρω την είδηση όσο πιο αντικειμενικά μπορώ».

Το να δηλώνει κανείς φωτογράφος πολέμου είναι κάτι τρομερά ελκυστικό και εντυπωσιακό, για αυτό και το περιβάλλει ένας μεγάλος μύθος. Οι πολεμικοί ανταποκριτές κουβαλάνε τη «ρετσινιά» της αναισθησίας, του τυχοδιωκτισμού και της δίψας για μάχες. Στην ουσία όμως είναι μια δουλειά τόσο δύσκολη, ακριβώς γιατί απαιτεί μεγάλη ανθρωπιά και χαρακτήρα που ελάχιστοι διαθέτουν.





«Δυστυχώς κάποιοι στη δουλειά μας, χάνουν το νόημα γιατί είμαστε στις εμπόλεμες ζώνες. Η επικινδυνότητα είναι τέτοια που η αδρεναλίνη σε τυφλώνει, μπορεί κανείς να παραμυθιαστεί ότι είναι θεός. Υπάρχουν πολλά στάδια που περνάς και το πρώτο είναι αυτή η άγνοια θανάτου. Ακολουθεί όλη αυτή η φιλολογία ότι είμαστε supermen, το επάγγελμα «μυρίζει» τεστοστερόνη. Αυτό πρέπει να το ξεπεράσεις γρήγορα και να καταλάβεις την ουσία της δουλειάς, για να μην γίνεις καρικατούρα. Πολλοί θέλουν να γίνουν φωτορεπόρτερ πολέμων, λίγοι όμως πραγματικά μπορούν κι αυτό φαίνεται σε μια ακραία κατάσταση, εκεί δοκιμάζεσαι και καθορίζεται η καταλληλότητα σου. Έχω δει πολλούς να κλαίνε, να παγώνουν, να παθαίνουν υστερικό σοκ. Άλλοι πέφτουν στα ναρκωτικά και το αλκοόλ, άλλοι μπλέκονται με την ιστορία και χάνουν το focus τους ως επαγγελματίες. Αυτοί που διατηρούν την αντικειμενικότητα, τη σοβαρότητα και τη συγκέντρωσή τους, τα καταφέρνουν μακροπρόθεσμα».





Για τον ίδιο, οι λεπτομέρειες έχουν μεγάλη σημασία. Φαινομενικά ασήμαντες, μπορεί να εκτροχιάσουν μια κατάσταση, επειδή υπάρχει πάντοτε ο ανθρώπινος παράγοντας. Πριν από κάθε αποστολή προσέχει ακόμα και τις ταμπέλες των ρούχων του, δεν φοράει έντονα χρώματα, γιατί δεν θέλει να προβοκάρει ή να προσβάλλει. «Εχω δει πολύ σκληρά και ακραία πράγματα που ξεκινούν από ασήμαντες αφορμές», λέει.





Γεγονότα που πολλές φορές στοίχισαν τη ζωή σε συναδέλφους του. Εκτός αυτών όμως, υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας, για να τα καταφέρεις και κυρίως για να μείνεις ζωντανός ο οποίος δεν ελέγχεται, αυτός της τύχης, του λέω. «Σε αυτή τη δουλειά παίζει ρόλο η προσωπικότητα σου, το ένστικτο επιβίωσης και, ναι, φυσικά η τύχη», μου απαντά.

Ο συνδυασμός αυτών, μάλλον τους εξασφαλίζει τη ζωή. Πριν μερικές εβδομάδες στην πόλη Μιζράτα της Λιβύης, δύο συνάδελφοί του δεν είχαν την τύχη με το μέρος τους. Ο θάνατός τους σόκαρε την κοινή γνώμη και έφερε ξανά στο προσκήνιο την επικινδυνότητα του επαγγέλματος.

«Ηταν η μέρα που φτάσαμε στην Μιζράτα. Το νοσοκομείο ήταν μικρό αλλά σύγχρονο. Στο πάρκινγκ είχαν στήσει δύο τεράστιες σκηνές. Η μία για τα επείγοντα, η δεύτερη εφεδρική για όταν γέμιζαν τα κρεβάτια. Εκεί ξεκουράζονταν και οι γιατροί, εκεί έκανα και το γραφείο μου. Με το που μπήκα στα επείγοντα, τα παπούτσια μου έκαναν θόρυβο. Το πάτωμα ήταν μια λίμνη αίματος. Ξεκίνησα να φωτογραφίζω την κατάσταση διακριτικά, οι γιατροί μου επέτρεψαν να βγάλω φωτογραφίες, μάλιστα μου έκαναν χώρο. Δυο ασθενείς είχαν την προσοχή των γιατρών. Τους έκαναν μετάγγιση, μαλάξεις. Βλέπω έναν συνάδελφο Γάλλο φωτογράφο, ο οποίος είναι αγριεμένος, σε κατάσταση σοκ και μου λέει: "η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη, είναι δράμα, είναι μια τρέλα!" του λέω τι συμβαίνει, μου απαντάει: "Αυτό δεν έπρεπε να είχε συμβεί. Ξέρεις ποιοι είναι αυτοί που φωτογραφίζεις; ο Chris (Hondros) και ο Tim (Hetherington)". Άφησα την μηχανή, αισθάνθηκα αμήχανα, για λίγα λεπτά δεν μπορούσα να το πιστέψω. Ο Tim "έφυγε" εκεί μπροστά μου. Έξω γινόταν χαμός, επικρατούσε μια τρελή κατάσταση, ο κόσμος έκλαιγε, ο Ισπανός φωτογράφος που τους έφερε είχε πάθει αμόκ, ήταν γεμάτος αίματα".





Αφού πήρε την οικογένεια του να ενημερώσει ότι δεν είναι ο Έλληνας που τραυματίστηκε, δεν ξέχασε τον λόγο που βρισκόταν εκεί και συνέχισε φωτογραφίζοντας τραυματίες που έφταναν συνεχώς στο νοσοκομείο, αλλά και την γύρω περιοχή. Μέχρι το βράδυ ο Χόνδρος έχασε την μάχη με την ζωή και οι περισσότεροι δημοσιογράφοι, σοκαρισμένοι και φοβισμένοι, αποφάσισαν να φύγουν. Ο Μπεχράκης με το team του Reuters έμεινε. Μέσα σε αυτές τις 72 ώρες, πήγε στο μέρος όπου σκοτώθηκαν οι δημοσιογράφοι και ακολούθησε τους αντάρτες στο πεδίο μάχης. Θεωρούσε ότι ήταν χρέος του να μείνει, κυρίως για την είδηση, αλλά και για τους συναδέλφους του. Η Μιζράτα δεν ήταν η πρώτη πόλη στην οποία έχασε συναδέλφους.

Δίπλα στον πολεμικό ανταποκριτή υπάρχει πάντα ο θάνατος και το κρυφτό που παίζει μαζί του. Το 2000 στην Σιέρα Λεόνε, θα χάσει τον καλύτερο του φίλο, τον σπουδαίο ρεπόρτερ Kurt Schork, αλλά και άλλον έναν φίλο τον κάμεραμαν Miguel Gil Moreno de Mora, σε ενέδρα ανταρτών της RUF, μια είδηση που έκανε τον γύρο του κόσμου. «Μετά από αυτό πήγα στο Σίδνεϊ και κάλυψα τους Ολυμπιακούς. Το Reuters θεωρούσε ότι "τελείωσα" ως φωτορεπόρτερ εμπόλεμης ζώνης αλλά εγώ ζήτησα επιστρέφοντας από το Σίδνεϊ να πάω στο Ισραήλ, είχε μόλις ξεκινήσει η δεύτερη Ιντιφάντα. Μετά από τέσσερις μήνες δουλειάς στο Ισραήλ, πήρα κάποιους μήνες άδειας, και έπειτα πήγα στο Αφγανιστάν. Εκείνη ήταν ίσως η καλύτερη δουλειά που έχω κάνει ποτέ, και επιβεβαίωσα για άλλη μια φορά ότι πραγματικά θέλω αυτή την δουλειά αλλά με θέλει και αυτή».






Μου εξιστορεί δεκάδες περιπέτειες από Κόσοβο, Τσετσενία, Σιέρα Λεόνε, Αφγανιστάν και δεκάδες μέρη που έχουν χτυπηθεί από πολέμους, συγκρούσεις και ανθρωπιστικές κρίσεις. Η κατάσταση στην βόρειο Αφρική δεν τελείωσε, είναι μια ιστορία που τον καλεί να την αφηγηθεί. «Τώρα προς το παρόν θα μείνω εδώ, να χαρώ λίγο την οικογένεια μου. Στη Συρία θέλω να πάω αλλά δεν μπορώ, δεν αφήνουν ξένους δημοσιογράφους καθόλου να μπουν στη χώρα, με το που μπαίνεις σε πιάσανε και χάθηκες. Δεν έχει σημασία αν είσαι Reuters, New York Times ή Al Jazeera. Οπότε η Συρία θα πρέπει να περιμένει, έστω για λίγο... Πρέπει να είναι δύσκολη μετάβαση από την ηλιόλουστη Αθήνα σε τέτοιες καταστάσεις: «Πάντα λέω ότι έχω δύο ζωές, η μία ζωή είναι εδώ με την οικογένεια και τους φίλους μου, όπου μπορώ να βγω έξω, να πιω ένα καφέ... Και μετά υπάρχει η άλλη ζωή... είναι εκεί -όπου είναι το "εκεί" κάθε φορά- και με περιμένει. Άγρια και γεμάτη ακραία συναισθήματα»..

Αίγυπτος και Λιβύη

«Στην Αίγυπτο υπήρχε μυστική αστυνομία και συνελάμβανε όσους έμοιαζαν με ξένους ανταποκριτές αλλά και Αιγύπτιους δημοσιογράφους. Πολλά δακρυγόνα, πυροβολισμοί, μάνικες νερού. Έκρυβα τις μηχανές, προσποιούμενος τον τουρίστα. Ο Μουμπάρακ είχε πείσει τους οπαδούς του ότι φταίνε οι ξένες δυνάμεις και οι δημοσιογράφοι, και έτσι μας χτυπούσαν, μας απειλούσαν ότι θα μας σκοτώσουν. Δυο φορές παραλίγο να με λιντσάρουν, δεν μπορούσα να χαθώ στο πλήθος γιατί φαινόμουν ξένος. Και σχεδόν αναπάντεχα ο Μουμπάρακ παραιτήθηκε. Αισθανόμουν πολύ τυχερός που βρισκόμουν εκεί και έπαιρνα μέρος σε μια ιστορική στιγμή. Στην Αίγυπτο ο στρατός κράτησε μια σχετικά ουδέτερη στάση και σε κάποιες περιπτώσεις ήταν υπέρ των αντικαθεστωτικών, ενώ στην Λιβύη ο στρατός μένει πιστός στον Καντάφι. Η Λιβύη είναι ένας πραγματικός εμφύλιος και η λύση φαντάζει μακριά. Όταν έρθει το τέλος, θα έχει χυθεί πολύ αίμα.





Στην Βεγγάζη τα πράγματα ήταν δύσκολα αλλά μέσα στα αναμενόμενα πλαίσια, ενώ η Μιζράτα ήταν διαφορετική ιστορία. Από τους εκατοντάδες ξένους ανταποκριτές στην Λιβύη, ελάχιστοι τόλμησαν να πάνε Μιζράτα. Μπήκαμε στο πλοίο του ΙΟΜ (International Organisation for Migration) το "Ionian Spirit" Ελληνικό και με Έλληνα καπετάνιο, τον Καπετάν Γεράσιμο και έτσι μπόρεσα και έπεισα το Reuters, που δίσταζε να μας στείλει λόγω της επικινδυνότητας, ότι λόγω του ελληνικού συνδέσμου, θα μπορούσε η ομάδα μας να επιστρέψει οποιαδήποτε στιγμή. Μετά από 20 ώρες ταξίδι, αντικρίζοντας το λιμάνι, καταλαβαίνεις ότι αυτό το μέρος είναι άγριο και άσχημο, σου δείχνει τα δόντια του. Καπνοί στον ορίζοντα, συνεχείς εκρήξεις, οι άνθρωποι τρομοκρατημένοι. Κατεβαίνουμε από το πλοίο, βρίσκουμε αυτοκίνητο και πηγαίνουμε στο νοσοκομείο όπου έχουμε μάθει από συναδέλφους των New York Times, ότι είναι κέντρο συνάντησης για αντάρτες, δημοσιογράφους και φιλανθρωπικές οργανώσεις.





Στην εικοσάλεπτη διαδρομή συνειδητοποιείς την κατάσταση: άδειοι δρόμοι, κατεστραμμένα κτίρια, check points όπου βλέπεις τους αντάρτες έντρομους αλλά σε εγρήγορση. Η οδός Τρίπολης ήταν η καρδιά της μάχης. Ένας συνάδελφος των New York Times και πρώην πεζοναύτης με συνάντησε πριν πάω στην οδό αυτή και μου είπε: "Πρόσεχε. Μοιάζει πάρα πολύ με το Γκρόζνι " (Τσετσενία). Εκεί κατάλαβα ότι μάλλον θα συναντήσω πιο άγρια πράγματα από ότι περίμενα. Τα δέντρα όλα ήταν κουρεμένα από οβίδες που περνούσαν, κλαδιά παντού, κράσπεδο σπασμένο, αυτοκίνητα κατεστραμμένα, κτίρια γεμάτα τεράστιες τρύπες. Οι μάχες ξεκινούσαν μετά τις τρεις το απόγευμα και κρατούσαν μέχρι το χάραμα. Ήταν αδύνατον να κοιμηθείς από τον θόρυβο, μέσα σε τρεις μέρες κοιμήθηκα τέσσερις ώρες. Φαγητό δεν υπήρχε καθόλου, βολευτήκαμε με ότι κονσέρβες είχαμε πάρει μαζί μας».