(Παρ)Ακμή των -ισμός

Χρήστος Κίτσος^*

Και να που ξεχάσθηκαν για λίγο τα οικονομικά προβλήματα της Χώρας, και συζήτηση αναπτύχθηκε περί διαφόρων « θεμάτων Χριστιανισμού», με την γνωστή ελληνική ένταση και έπαρση. Tα θέματα αυτά, περίπλοκα, στηρίζονται στις προσωπικές πεποιθήσεις και στις αρχές του καθενός. 

Ο οποίος καθείς, δικαιούται να έχει και αυτός βρε αδελφέ, τις πεποιθήσεις του, ακόμα και αν του μειώνεις τη σύνταξη - μισθό (για το καλό του) ή διαγράφεται σκοτεινό το μέλλον (για το καλό του). Ίσως τότε περισσότερο. Άλλωστε, ευδιάθετος πάντα, ο ροκ-μελωδός ζητά «Άσε με να κάνω λάθος, ….». 

Αίσθηση προκάλεσε και η ενδελεχής ανάλυση του (Χριστιανού) Παπαδιαμάντη, με πολιτικά κριτήρια. Δεν ακούστηκε  προτροπή μίμησης της ταπεινότητας του, ούτε ετέθη σε αμφισβήτηση το ότι η «Εκκλησία χύνει βάλσαμο και παρηγορίαν εις τας καρδίας των πιστών». Έτσι τα τελευταία διαπλεκόμενα ήσαν, ευτυχώς, πνευματο-πολιτικά και τούτο δίνει τροφή για σκέψεις.

Ο Χριστιανισμός  είναι μια έννοια από τις πολλές που περιγράφονται με εκείνη την κατάληξη –ισμός, που άλλοτε βρέθηκαν σε ακμή, άλλοτε σε παρακμή και που εισήχθησαν στην Χώρα, κυρίως από την Δύση, όχι όμως ο Χριστιανισμός. Όταν ο, κατόπιν ονομασθείς, Απόστολος Παύλος, αποφάσισε  να διαδώσει τα διδάγματα του Ιησού, έθεσε τα θεμέλια  του Χριστιανισμού: «Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος». 

Έννοιες δύσκολα να γίνουν αποδεκτές στον Ελληνικό κόσμο. Όμως η επίσκεψή του στην Αθήνα,  δεν απετέλεσε μόνο την απαρχή μιας αργής μα σταθερής ανάπτυξης του Χριστιανισμού στην περιοχή, μα και την απαρχή της αποδοχής και εισαγωγής των πρώτων εννοιών, αργότερα, σε –ισμός: ο Χριστιανισμός, ο Ιουδαϊσμός. Ο Μουσουλμανισμός ακολούθησε τα βήματα της εξάπλωσης πολύ αργότερα ενώ ο νωρίτερα αναπτυχθείς Ινδουισμός, δεν βρήκε ανταπόκριση εδώ. 

Ούτε ο Βουδισμός, που αμφισβητείται ότι είναι Θρησκεία –παρ’ όλες τις ιδιόρρυθμες προσπάθειες κάποιων, για την εισαγωγή του Βουδισμού εδώ. Ο Χριστιανισμός με 1.7 δισ πιστούς, ο Μουσουλμανισμός με 1.2 δισ πιστούς είχαν μια πορεία ακμής και παρακμής. Διασπαστήκαν σε Ορθοδόξους, Καθολικούς (Σχίσμα 1054), Διαμαρτυρόμενους κλπ οι Χριστιανοί, σε Σουνίτες (σούνα =παράδοση) και Σιιτες (οι πιστοί του Αλή) οι Μουσουλμάνοι. 

Η ουσιαστικότερη διαφορά που, πιστεύω, μπορώ να δω, σε σχέση με την επίγεια Γνώση, είναι ότι οι  Μουσουλμάνοι - Άραβες, με το ξεκίνημά τους αγκάλιασαν την τότε (Ελληνική) Επιστήμη, Ο Χριστιανισμός άργησε να επανέλθει (στη διαδοθείσα από τους Άραβες Ελληνική) Επιστήμη και να την εξελίξει. Οι τρεις Ιεράρχες, κατά τον Bernald Russel, έδωσαν το εναρκτήριο λάκτισμα, έτσι ώστε «εξ ελληνικών οφελείν τον λόγον». 

Από το 707 η Δαμασκός είχε νοσοκομείο, η Ιατρική αναπτύχθηκε σε συνδυασμό ελληνικής και ρωμαϊκής πρακτικής από τον Al Zahrawi, και το βιβλίο πχ ιατρικής του Διοσκουρίδη του 1^ου μΧ αι. μεταφράστηκε  (όπως ο Ευκλείδης, Αριστοτέλης κλπ) το 987. Οι Χριστιανοί Ναΐτες υιοθέτησαν πολλά από τους Μουσουλμάνους. Η πτώση το Τολέδο το 1050, ίσως να είναι σταθμός ακμής των μεν, και παρακμής των δε. Η ακμή της Επιστήμης στον Χριστιανικό Ευρωπαϊκό κόσμο, άρχισε αργότερα. Η εξάπλωση – ακμή του- έγινε με τους θαλασσοπόρους Ισπανούς και Πορτογάλους. Μια διαδοχή γεγονότων εμφανώς πολυσχιδής και ταυτόχρονα πολύπλοκη.

Δεν είναι μόνο οι θρησκείες που αναφέρονται ως –ισμός και άλλοτε κυριαρχούν και άλλοτε όχι – τυπικό παράδειγμα η Ρωσία, το Ιράν κλπ. Οι Σχολές της Τέχνης και του Πνεύματος (άρα και των Πολιτικών ιδεών) έχουν το ίδιο χαρακτηριστικό: ο ρομαντισμός, εξπρεσιονισμός, κυβισμός, νατουραλισμός, πουριτανισμός, αλλά και ουμανισμός, κομμουνισμός , σοσιαλισμός, καπιταλισμός, φασισμός, ναζισμός κλπ είναι κάποια παραδείγματα Πολλές φορές υπάρχει και αφανής σύνδεση ή εμφανής αντιπαλότητα και διαμάχη. 

Ο πουριτανισμός έγινε αίτια συγκομιδής πλούτου (capital) και η Βιομηχανική Επανάσταση στηρίχθηκε στον καπιταλισμό. Η αναφορά στην κοινωνική (social) πολιτική –με αρχή τις συγκεντρώσεις της Γλασκώβης – οδήγησε στον σοσιαλισμό. Πολλοί εξ αυτών των –σμός είχαν και την αντίστοιχη Βίβλο τους, με τυπικά παραδείγματα το Κεφάλαιο , την Καταγωγή των Ειδών,  κα.

Πολλοί εργάσθηκαν για την συνένωση των ιδεών και σχολών: Ο ισπανοεβραίος Μωυσής Μαιμονίδης (1138-1204) εργάσθηκε με στόχο την συνένωση πίστης και λογικής, ο γκουρού Ναβάκ (1469-1538) ήθελε συνένωση ισλαμισμού και ινδουισμού. Μόνο ο Βιργίλιος (70-19)   συνέδεσε  συνετά τα ελληνο-ρωμαϊκά στοιχεία σκέψης. 

Δεν μπορούμε να δούμε όλα τα –ισμός. Η δράση τους όμως είναι παρεμφερής:  φιλοσοφικά κινήματα, εμπλέκονται με πολιτικό στοχασμό και διεκδικήσεις, οδηγούνται στην ακμή  κατόπιν στη παρακμή, που προλέγει την ακμή κάποιου άλλου. Ενδεικτικά  αναφέρουμε τον Ρομαντισμό. Γεννήθηκε στην Γερμανία  το 1801, θριαμβεύει το 1815. Είναι κυρίως μια νέα στάση ζωής, αντίθετη στον ελληνο-λατινικό κλασικισμό και στη γαλλική επίδραση. Διεισδύει στην φιλοσοφία (Σοπενχάουερ), στην ποίηση (Χαινε, Μπάυρον, Πούσκιν), και στα Σκωτικά μυθιστορήματα του Γκόρτον Σκοτ. 

Στην ζωγραφική επιδρά στους Γάλλους, με ένα αντιπρόσωπο την «Σφαγή της Χίου», του Ντελακρουά. Στην μουσική  οι Μπερλιόζ (1830), Σούμπερτ (1832) κα εντάσσονται σε αυτόν. Τα πολιτικά δρώμενα , εκφάνσεις του ρομαντισμού, στη Γαλλία του 1848, γκρεμίζουν τον ρομαντισμό. Ο Νίτσε δείχνει την πίστη του στη δύναμη, ο Φλωμπέρ το 1856 με το «Μαντάμ Μποβαρύ» εισάγει τον νατουραλισμό, ενώ ο Ντίκενς ρέπει προς τον ρεαλισμό. Ο ένας –ισμός αντιστρατεύεται  τον άλλον –ισμό και αναζητά δικαίωση με διέξοδο στην πολιτική: η ακμή του ενός στηρίζεται στην παρακμή του άλλου.

Στην εποχή μας τέθηκαν σε έντονη αμφισβήτηση πολλά πνευματικά κινήματα, καθώς και οι δύο βασικοί πολιτικοί –σμοί: ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός. Το ερώτημα που εγείρεται είναι ποιος ο νέος –ισμός που διαδέχεται τους παλιούς. Το θέμα είναι ακανθώδες – ο κομμουνισμός (των σοβιέτ)  κατέρρευσε από τις πνευματικές δυνάμεις της τεχνολογίας και της καινοτομίας και όχι από αντίπαλο πολιτικο-φιλοσοφικό σύστημα. 

Η γηραιά ήπειρος δεν παράγει πλέον εκείνους τους πνευματικούς ογκόλιθους και η φιλοσοφική σκέψη συνοψίζεται σε δίστιχα και έξυπνα λογάκια, που δεν έχουν καμιά σχέση με το ευρωπαϊκό πνεύμα, όπως αναπτύχθηκε διαχρονικά, με κόπο και μόχθο, σε διάφορες περιοχές της. Δηλαδή, ενώ  οι υπάρχοντες –ισμοί καταρρέουν, όχι όμως οι θρησκευτικοί –ισμοί, δεν υπάρχει δομημένο φιλοσοφικό πλαίσιο, ικανό να τους διαδεχθεί και αντικαταστήσει. Έτσι απλά, καταρρέουν, από τους νόμους της αγοράς (λένε κάποιοι), οι οποίοι όμως νόμοι ακόμη μελετούνται, στο διαμορφωμένο νέο διεθνές οικονομικό πλαίσιο !! 

Οι αισιόδοξοι  αναζητούν τον νέο  πνευματικό μέντορα, στην Ευρώπη. Μη με ερωτάται ακριβώς από πού, γιατί τότε, θα άρχιζαν, νομίζω, οι διαπληκτισμοί…..

*Ο κ. Χ.  Κίτσος είναι καθηγητής στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας