Πότε και πόσο θα (ξανα)κοπούν οι συντάξεις

Χωρίς ανάσα, με το βλέμμα στραμμένο στην αξιολόγηση της τρόικας το φθινόπωρο, αρχίζει από την 1η Ιουλίου η σταδιακή εφαρμογή των μνημονιακών δεσμεύσεων στο Ασφαλιστικό. Νέος γύρος νομοθετικών παρεμβάσεων σχεδιάζεται δε για το φθινόπωρο, με «όχημα» τις ενοποιήσεις των Ταμείων και στόχο τη δημιουργία ενός Ενιαίου Εθνικού Υπερταμείου.

Οι αλλαγές θα βασίζονται σε δύο άξονες: ενιαίοι κανόνες για όλους και εξασφάλιση μηδενικών ελλειμμάτων ώστε να μειωθεί περαιτέρω η κρατική χρηματοδότηση.
Η «ρήτρα μηδενικού ελλείμματος», που θα επεκταθεί σταδιακά από το 2015 σε όλο το ασφαλιστικό σύστημα, θα αποτελεί στο εξής μόνιμη απειλή για μειώσεις παροχών και συντάξεων. Την ίδια ώρα το Reuters σε δημοσίευμά του αναφέρει ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που έχει κάνει ουσιαστικά μεταρρυθμίσεις, καθώς αναγκάστηκε να μειώσει τις συντάξεις κατά 30% μεταξύ 2009 και 2013.

«Αν χαλαρώσουμε την εφαρμογή των μέτρων, αυτομάτως θα δούμε την αρνητική αξιολόγηση της τρόικας το φθινόπωρο, την οποία θέλουμε να αποτρέψουμε για να ανοίξει η διαδικασία για τη διευθέτηση του χρέους. Το μόνο που ελπίζουμε να πετύχουμε είναι μια ευνοϊκή ρύθμιση οφειλών για τα Ταμεία», επισήμανε στέλεχος του οικονομικού επιτελείου, αποθαρρύνοντας όσους πίστευαν ότι θα μπει φρένο στις περικοπές προκειμένου να βελτιωθεί το πολιτικό κλίμα. Ωστόσο η τρόικα έχει αρνηθεί επανειλημμένα οποιαδήποτε ρύθμιση πλην των τρεχουσών. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, ζήτησε εξηγήσεις για την ανανέωση μια παλαιότερης ευνοϊκής ρύθμισης που αφορούσε 13.000 οφειλέτες επειδή ψηφίστηκε χωρίς τη συμφωνία της.

Οι σημαντικότερες αλλαγές που θα εφαρμοστούν στα Ταμεία έως το τέλος του χρόνου είναι οι εξής:

Από την 1η Ιουλίου 2014 αναμένονται μειώσεις στο ύψος των επικουρικών συντάξεων λόγω εφαρμογής της «ρήτρας μηδενικού ελλείμματος» (4052/2012), αρχής γενομένης από το ενιαίο επικουρικό του ιδιωτικού τομέα (ΕΤΕΑ). Η διοίκηση του Ταμείου εισηγήθηκε στο υπουργείο Εργασίας οριζόντια μείωση 5,2% στις συντάξεις του. Αυτό σημαίνει ότι η μείωση ανέρχεται στα 9-10 ευρώ για τη μέση επικουρική σύνταξη που κυμαίνεται στα 192-200 ευρώ.

Μεγαλύτερες θα είναι οι μειώσεις στους τομείς του ΕΤΕΑ που χορηγούν υψηλότερες επικουρικές. Ετσι, η σύνταξη του τομέα Επικουρικής Ασφάλισης Υπαλλήλων Ναυτικών & Τουριστικών Πρακτορείων (ΤΕΑΥΝΤΠ) από 382 ευρώ θα διαμορφωθεί στα 362, η σύνταξη των εμποροϋπαλλήλων (ΤΕΑΚΔΠΥΚ) από 420 ευρώ θα μειωθεί στα 414,8, η σύνταξη του ΤΕΑΠΟΚΑ και των υπαλλήλων της ΔΕΗ από 256 θα διαμορφωθεί στα 242,7, η επικουρική του ΕΤΑΤ από 678 ευρώ θα μειωθεί στα 642,8 και η επικουρική της Εμπορικής (ΤΕΑΠΕΤΕ) από 540 ευρώ θα μειωθεί στα 512. Το έλλειμμα που οδήγησε στις μειώσεις θα μπορούσε να ήταν μικρότερο αν είχε σταματήσει εγκαίρως η οικονομική αιμορραγία από την παράνομη χορήγηση συντάξεων όχι εξαιτίας κάποιων επιτήδειων, αλλά του αλαλούμ που επικρατούσε στο υπερταμείο. Ο διοικητής του ΕΤΕΑ κ. Αναστάσιος Παπανικολάου έχει δώσει εντολή να ερευνηθούν υποθέσεις παράνομης χορήγησης συντάξεων που δεν διεκόπησαν από αμέλεια των υπηρεσιών. Ηδη αποφασίστηκε η διακοπή της συνταξιοδότησης 1.405 συνταξιούχων της Αγροτικής που λάμβαναν σύνταξη από το Ταμείο 1.200 ευρώ τον μήνα κατά μέσο όρο βάσει του κανονισμού του λογαριασμού επικούρησης της Αγροτικής (προσυνταξιοδοτικό καθεστώς). Η καταβολή της σύνταξης έπρεπε να διακοπεί όταν ο συνταξιούχος συμπλήρωνε τις ηλικιακές προϋποθέσεις για να συνταξιοδοτηθεί από το ΙΚΑ, κάτι που δεν έγινε για δεκαετίες.

Ο έλεγχος έδειξε ότι εξίσου γενναιόδωρη στάση τηρούσε το Ταμείο για εκατοντάδες συνταξιούχους της Εμπορικής που εισέπρατταν για χρόνια περίπου 2.000 ευρώ σύνταξη από το ΕΤΕΑ, με αποτέλεσμα η συνολική ζημιά για το Ταμείο να φτάσει τα 7 εκατ. ευρώ. Οι προνομιούχοι όχι μόνο δεν έχασαν το προσυνταξιοδοτικό τους πρόγραμμα, αλλά όταν έφτασαν στο απαιτούμενο όριο ηλικίας εισέπρατταν και τη σύνταξη του ΙΚΑ, ύψους περίπου 1.000 ευρώ. Τώρα οι διπλοσυνταξιούχοι ειδοποιήθηκαν να επιστρέψουν τα χρήματα, ενώ ο έλεγχος συνεχίζεται και στο επικουρικό ταμείο της ΔΕΗ.

Ψαλίδι σε επικουρικές και εφάπαξ

Τα επόμενα χρόνια αναμένονται δραστικότερες μειώσεις στις επικουρικές με δεδομένη τη μείωση των επιχορηγήσεων στα Ταμεία, αλλά και την κατάργηση των κοινωνικών πόρων ως το τέλος του έτους. Οπως αναφέρεται στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα, οι δαπάνες για επικουρικές συντάξεις θα μειωθούν στα 3,634 δισ. ευρώ το 2014 από τα 3,764 δισ. ευρώ το 2013, στα 3,585 δισ. ευρώ το 2015, στα 3,464 δισ. ευρώ το 2016 και στα 3,442 δισ. ευρώ το 2017. Την ίδια ώρα αναμένεται μείωση και στο εφάπαξ των ελλειμματικών ταμείων, αρχής γενομένης από το Ταμείο των δημοσίων υπαλλήλων, όπου η μείωση θα είναι από 12% ως 14%.

Από την 1η Ιουλίου θα εφαρμοστεί και η μείωση των εισφορών 2,9% για τους εργοδότες και 1% για τους εργαζομένους, η οποία θα αποφέρει σημαντική ελάφρυνση στις επιχειρήσεις και μια μικρή αύξηση των καθαρών μισθών για τους εργαζόμενους: π.χ., για μικτές αποδοχές 1.000 ευρώ τον μήνα, το όφελος είναι 11 ευρώ για τον εργαζόμενο και 28 ευρώ περίπου για τον εργοδότη. Για 1.500 ευρώ μηνιαίες μικτές αποδοχές, οι εργαζόμενοι κερδίζουν 17 ευρώ και οι εργοδότες 42 ευρώ.

Η εφαρμογή του μέτρου θα μπορούσε να λειτουργήσει προς όφελος του αναπτυξιακού στόχου που έχει θέσει η κυβέρνηση αν δε συνοδευόταν από δύο «παράπλευρες απώλειες». Η μείωση των εισφορών κατά 3,9% θα στερήσει συνολικά από το ΙΚΑ 974 εκατ. ευρώ, διευρύνοντας τη μαύρη τρύπα των Ταμείου, ενώ παράλληλα θα καταργηθούν από το 2015 τα οικογενειακά επιδόματα και οι άλλες παροχές που χορηγούσε ο ΟΑΕΔ. Για το 2014 θα καταβληθεί το ήμισυ του προβλεπόμενου ποσού των οικογενειακών επιδομάτων.
Ο νέος κύκλος ενοποίησης των ασφαλιστικών ταμείων θα υλοποιηθεί σταδιακά έως το καλοκαίρι του 2015. Εως τις 30 Ιουνίου το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) με τη συνεργασία ( ενδεχομένως και τις υποδείξεις) της Κομισιόν θα πρέπει να έχει παραδώσει στον υπουργό Εργασίας το προσχέδιο μελέτης για τις ενοποιήσεις 60 διαφορετικών τομέων ασφάλισης και 90 μητρώων ασφαλισμένων που συγκροτούν την κατακερματισμένη κοινωνική ασφάλιση.Το νέο μοντέλο που σχεδιάζει η κυβέρνηση προβλέπει:

■  Τη δημιουργία τριών Ταμείων (μισθωτών, ελεύθερων επαγγελματιών - αυταπασχολούμενων και αγροτών).
■  Σταδιακή απορρόφηση των ταμείων επικουρικής ασφάλισης και πρόνοιας από τα τους νέους φορείς κύριας ασφάλισης. 
■  Σε βάθος χρόνου, ο οποίος δεν έχει προσδιοριστεί, θα δημιουργηθεί ένα Ενιαίο Εθνικό Ταμείο-γίγας για τους συνολικά 11,5 εκατομμύρια έμμεσα και άμεσα ασφαλισμένους και συνταξιούχους, το οποίο θα χορηγεί συντάξεις και θα λειτουργεί ως διοικητική ομπρέλα με πυλώνες τα τρία υπερταμεία (ΙΚΑ - μισθωτών, ΟΑΕΕ - ΕΤΑΑ - γιατρών, δικηγόρων, μηχανικών και ΟΓΑ), εξασφαλίζοντας οικονομίες κλίμακος, κοινό κανονισμό ασφάλισης, ενιαίες παροχές και ενιαία τεχνολογική υποδομή. 

Διευρύνεται η μαύρη τρύπα στα Ταμεία

Οι ενοποιήσεις θα δώσουν λύση στο πρόβλημα της ρευστότητας, καθώς τα υγιή ταμεία θα τροφοδοτούν τα ελλειμματικά με στόχο να συρρικνωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η συνεισφορά των κρατικών επιχορηγήσεων. Παρότι το υπουργείο Εργασίας διαβεβαιώνει ότι οι ενοποιήσεις δεν θα έχουν καμία απολύτως επίπτωση στο ύψος των παροχών και στα όρια ηλικίας, το ΚΕΠΕ θα υποβάλει προτάσεις για πλήρη ανταποδοτικότητα εισφορών - παροχών, ενιαίους κανόνες για όλους και διεύρυνση της ασφαλιστικής βάσης. Το νέο μοντέλο σε πολλές περιπτώσεις θα οδηγήσει σε μείωση των συντάξεων και των εφάπαξ, στις περιπτώσεις που οι παροχές είναι μεγαλύτερες από τις εισφορές. 

Ταυτόχρονα, η επιστημονική επιτροπή θα περιγράψει με μελανά χρώματα το πρόβλημα βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος, προετοιμάζοντας το έδαφος για την επέκταση της «ρήτρας μηδενικού ελλείμματος» στο σύνολο των ασφαλιστικών ταμείων. Οι μειωμένες επιχορηγήσεις, η συρρίκνωση των εσόδων, η μείωση των εισφορών και η κατάργηση των κοινωνικών πόρων θα διευρύνουν τη μαύρη τρύπα των Ταμείων στα 1,75 δισ. ευρώ στο τέλος του χρόνου. Ενδεικτικά, το ΙΚΑ προϋπολογίζει έλλειμμα 807,9 εκατ. ευρώ, ο ΟΑΕΕ 462,7 εκατ. ευρώ και ο ΟΓΑ 181,3 εκατ. ευρώ.

Ουσιαστικά το ΚΕΠΕ θα προσφέρει επιστημονική κάλυψη στις νομοθετικές παρεμβάσεις που σχεδιάζει το οικονομικό επιτελείο στα τέλη του ερχόμενου φθινοπώρου.

■ Το φθινόπωρο αναμένεται να καταργηθεί και η δεύτερη ομάδα κοινωνικών πόρων, από τους οποίους χρηματοδοτείται ένα μεγάλο μέρος των ασφαλιστικών ταμείων. Η μαύρη τρύπα που δημιουργείται υπερβαίνει τα 350 εκατ. ευρώ ετησίως.

■ Επτά μήνες απομένουν και από την ασφαλιστική μεταρρύθμιση που θα εφαρμοστεί από την 1η Ιανουαρίου 2015, με κύριους άξονες τη χορήγηση της βασικής σύνταξης και την αλλαγή του τρόπου υπολογισμού των συντάξεων. Η αλλαγή θα αφορά το τμήμα της σύνταξης που διαμορφώνεται για τον χρόνο ασφάλισης μετά την 1η Ιανουαρίου. Να υπενθυμίσουμε ότι η βασική σύνταξη των 360 ευρώ θα διαμορφώνεται ανάλογα με τη «ρήτρα μηδενικού ελλείμματος» και το ύψος της θα αυξομειώνεται ανάλογα με τα έτη ασφάλισης και το ύψος των εισφορών.

■ Στην ατζέντα των συζητήσεων βρίσκονται και άλλα δύο φλέγοντα ζητήματα, τα οποία δεν αποκλείεται να επανέλθουν υπό την πίεση της τρόικας: Η σταδιακή αύξηση του χρόνου ασφάλισης των εργαζόμενων τόσο για τη λήψη της βασικής όσο και της κατώτατης σύνταξης από τις 4.500 στις 6.000 ημέρες ασφάλισης και ο περιορισμός των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων πριν από τα 62 έτη.