Ανακοινώθηκαν οι βραχείες λίστες των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Τις βραχείες λίστες των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης ανακοίνωσε το υπουργείο Πολιτισμού, για τις τρεις κατηγορίες Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης (Βραβείο Μετάφρασης έργου ξένης λογοτεχνίας σε ελληνική γλώσσα, Βραβείο Μετάφρασης έργου ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα, Βραβείο Απόδοσης έργου της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά).  

Οι βραχείες λίστες συνοδεύονται από Αιτιολογημένη έκθεση της Επιτροπής, στην οποία εξετάζονται οι τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής και αποτιμάται η στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίσης περιόδου (εκδόσεις 2015).  

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ  (2017)  

ΒΡΑΧΕΙΕΣ ΛΙΣΤΕΣ (ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2015)

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΞΕΝΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

1.     Άμλετ, Η τραγωδία του Άμλετ πρίγκιπα της Δανίας, Ουίλιαμ Σαίξπηρ , μτφ. Διονύσης Καψάλης, εκδόσεις Gutenberg

2.     Το φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ, Γκαϊτό Γκαζντάνοφ, μτφ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδόσεις Αντίποδες Ο.Ε.

3.     Ομαδικό πορτρέτο  με μία κυρίa, Χάινριχ Μπελ, μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδόσεις Πόλις

4.     Η μαύρη αράχνη, Ιερεμίας Γκότχελφ, μτφ. Τέο Βότσος , εκδόσεις Γαβριηλίδης

5.     Η εξομολόγηση ενός τέκνου του αιώνα, Alfred de Musset, μτφ. Βασίλης Πουλάκος, εκδόσεις Printa.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

1.     Μέγας Αλέξανδρος, Τα αποσπάσματα των αρχαίων ιστορικών κειμένων, Οι πρώτες πηγές. μτφ. Ήρκος Αποστολίδης, Στάντης Αποστολίδης, εκδόσεις Gutenberg.

2.     Φαίδρος, Πλάτων, μτφ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, εκδόσεις Πόλις

3.     Νόννου Πανοπολίτου Διονυσιακά, Νόννος, μτφ. Νικόλαος Μπεζαντάκος, εκδόσεις Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων

4.     Φυσικά, Αριστοτέλης, μτφ. Βασίλης Κάλφας, εκδόσεις Νήσος

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΕ ΞΕΝΗ ΓΛΩΣΣΑ

1.     Moskov Selim, Georgios Vizyenos, μτφ. Peter Mackridge, εκδόσεις Αιώρα

2.     Choix de poemes, Constantin Cavafis, μτφ. Michel Volkovitch, εκδόσεις Αιώρα

3.     Mariambas, Yannis Skarimbas, μτφ. Leo Marshall, εκδόσεις University of Birmingham

4.     Un marito di Syros, Emmanuil Roidis, μτφ. Anna Zimbone, εκδόσεις Lussografica

Το γενικό Σκεπτικό για τη μεταφραστική παραγωγή του 2015

Η ελληνική πνευματική ζωή στηρίχτηκε επί αιώνες στη μετάφραση ξένων επιστημονικών και λογοτεχνικών έργων, γι’ αυτό και σημαντικοί Έλληνες λόγιοι και λογοτέχνες επιδόθηκαν στη μεταφραστική εργασία. Ανάλογα οι Έλληνες εκδότες ανταποκρίθηκαν και στήριξαν με τη σειρά τους αυτή τη ζήτηση. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι παρά τη συνεχιζόμενη βαθιά οικονομική κρίση το ενδιαφέρον για την ξένη λογοτεχνική παραγωγή δεν έπαψε να υπάρχει από την πλευρά των μεταφραστών και των εκδοτών, γεγονός που αποδεικνύει τη ζήτηση από την πλευρά των αναγνωστών. Τα βιβλία τα οποία ανέλαβε να μελετήσει η Επιτροπή Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης σε αυτή την κατηγορία ήσαν περί τα 950 σύμφωνα με την κατάσταση της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Κατά την εξέταση διαπιστώθηκε ότι η παραγωγή του 2015 περιείχε μεγάλο αριθμό παιδικών βιβλίων, γεγονός ευχάριστο για την καλλιέργεια της παιδικής φιλαναγνωσίας. Πολλά επίσης ήταν τα αστυνομικά, τα οποία τα τελευταία χρόνια έχουν κερδίσει την προτίμηση των αναγνωστών.

Οι διαπιστώσεις μας και οι παρατηρήσεις μας για την παραγωγή του 2014 ισχύουν και για το 2015. Οι διαμεσολαβημένες μεταφράσεις, που κάποτε ήταν πολύ συνηθισμένο φαινόμενο, είναι πλέον πολύ λίγες, καθώς υπάρχει ήδη ικανός αριθμός μεταφραστών για πάρα πολλές γλώσσες και επομένως οι μεταφράσεις γίνονται από το πρωτότυπο. Είναι αξιοσημείωτο ότι αρκετά από τα κλασικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που είχαν μεταφραστεί παλαιότερα, επανεκδίδονται σε νέες μεταφράσεις, που ανταποκρίνονται στο σύγχρονο γλωσσικό αίσθημα. Επιπλέον, η πλειοψηφία των μεταφράσεων αφορά στην πεζογραφία, αλλά δεν λείπουν η ποίηση, τα θεατρικά έργα και τα δοκίμια.

Είναι, επίσης σημαντικό ότι ανάμεσα στα μεταφρασμένα βιβλία του 2015 υπάρχουν σπουδαία και δύσκολα στη μετάφρασή τους έργα, ορισμένα από τα οποία ήταν πολυσέλιδα. Μάλιστα, πολλά βιβλία περιλάμβαναν πολύ χρήσιμα παρακείμενα: Σημειώσεις των μεταφραστών, Προλόγους, Επίμετρα, Γλωσσάρια, με στόχο να διαφωτίσουν τους αναγνώστες για το κείμενο, το συγγραφέα του, την ιστορική περίοδο ή άλλα θέματα του περιεχομένου του βιβλίου. Πολλές εκδόσεις είχαν πολύ υψηλή ποιότητα και φανέρωναν μεγάλη επιμέλεια. Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι το κόστος κάθε βιβλίου σταθμίστηκε ως δευτερεύων παράγοντας έναντι της ποιότητάς του.

Ακόμη, υπογραμμίζουμε ιδιαίτερα την υψηλή ποιότητα των μεταφράσεων τόσο ως προς την απόδοση του πρωτότυπου κειμένου όσο και ως προς τη χρήση της ελληνικής γλώσσας, καθώς και την παρουσία, παράλληλα με τους παλιότερους και έμπειρους μεταφραστές, νεότερων και νεοεμφανισθέντων, εξίσου ικανών.

Η βραχεία λίστα στην οποία καταλήξαμε φανερώνει το υψηλό επίπεδο των μεταφράσεων και την εξαιρετική εκδοτική επιμέλεια  σε κείμενα ιδιαιτέρως απαιτητικά.

Διαφορετική είναι η κατάσταση στις άλλες δύο κατηγορίες βιβλίων, ο αριθμός των οποίων μαζί δεν φτάνει τους 100 τίτλους. Ως προς την παραγωγή νέων βιβλίων με αποδόσεις έργων αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά σημειώνουμε με ευχαρίστηση ότι τη φετινή χρονιά ο κατάλογος περιλαμβάνει μερικά μη συνήθως μεταφραζόμενα έργα στο πλαίσιο σοβαρών εκδοτικών σειρών παρουσίασης μεγάλου μέρους της αρχαίας Γραμματείας. Δεν λείπουν βέβαια οι αποδόσεις καθιερωμένων θεατρικών κειμένων (τραγωδιών-κωμωδιών), έργα μεγάλων φιλοσόφων, όπως και θεματικές ανθολογήσεις κειμένων. Οι εκδόσεις αυτές φανερώνουν το συνεχές ενδιαφέρον μελετητών και αντίστοιχα αναγνωστών για την αρχαία γραμματεία, αλλά δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη πρωτοτυπία σε σχέση με όσα ήδη γνωρίζει καλά το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Στη βραχεία λίστα που συγκροτήθηκε από την επιτροπή περιλαμβάνονται οι καλύτερες μεταφράσεις σε εξαιρετικά επιμελημένες εκδόσεις.

Προβληματισμό προκάλεσε και αυτή τη χρονιά ο μικρός αριθμός μεταφράσεων νεοελληνικών λογοτεχνικών έργων, εντελώς αντίστροφος από την παρουσία και την επιτυχία της ξένης λογοτεχνίας στη χώρα μας και το ενδιαφέρον του ελληνικού αναγνωστικού κοινού για ξένους συγγραφείς και μεταφρασμένα βιβλία. Είναι, δυστυχώς, γνωστό ότι η τύχη της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό συνδέθηκε είτε με συγκεκριμένους και αριθμητικά λίγους συγγραφείς είτε με ειδικές ιστορικές συνθήκες. Στην παραγωγή του 2015 υπερτερούν τα ολιγοσέλιδα βιβλία ποίησης νεώτερων και σύγχρονων δημιουργών, στην πλειοψηφία τους εκδομένα στην Ελλάδα, ενώ λείπουν μεταφράσεις σημαντικών και εκτενών έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Είναι παρήγορο όμως ότι μικροί εκδοτικοί οίκοι στην Ελλάδα και πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού προσπαθούν να γνωρίσουν στο ξένο αναγνωστικό κοινό το ελληνικό λογοτεχνικό βιβλίο μέσα σε αντίξοες οικονομικές συνθήκες, αλλά και με δυσκολίες διακίνησης, προβολής κ.λπ. Διαπιστώθηκε επιπλέον ότι σε αυτή τη δύσκολη προσπάθεια αγωνίζονται κυρίως ξένοι πανεπιστημιακοί καθηγητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας ή μεταφραστές αφοσιωμένοι στην απόδοση νεοελληνικών κειμένων.

Όπως και πέρυσι επισημάναμε, με το ζήτημα αυτό συνδέεται ένα μείζον πρόβλημα, ότι δηλαδή βιβλία που εκδίδονται στο εξωτερικό, δεν κατατίθενται στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ώστε να συμπεριληφθούν σε εκείνα που μπορούν να κριθούν. Είναι επομένως πολύ πιθανό να εκδίδονται κάθε χρόνο αρκετά βιβλία μεταφρασμένης ελληνικής λογοτεχνίας, ιδιαίτερα παλαιότερων συγγραφέων, σε ξένες χώρες τα οποία από άγνοια του εκδότη και του μεταφραστή για τη σχετική αποστολή στην Εθνική Βιβλιοθήκη να μην γίνονται γνωστά στην Ελλάδα και αυτό είναι πολύ λυπηρό.

Είναι ζήτημα της ευρύτερης εθνικής πολιτικής για το βιβλίο και κυρίως για την προώθηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκτός συνόρων να γίνει σωστή ενημέρωση στο εξωτερικό (σε εκδότες και ιδρύματα που καλλιεργούν τη μετάφραση), ώστε να καταθέτουν τα έντυπα στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Η έλλειψη σχετικής βιβλιογραφικής καταγραφής δεν επιτρέπει το σωστό σχεδιασμό νέων εκδόσεων και συμβάλλει στη λειψή και αποσπασματική εικόνα της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο ξένο αναγνωστικό κοινό. Στο ζήτημα αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί το παράδειγμα ξένων επιστημονικών ιδρυμάτων που επιδοτούν τη μετάφραση έργων των χωρών τους στην ελληνική γλώσσα. Αντίστοιχα επισημαίνουμε και επικροτούμε τη συμβολή ιδρυμάτων (π.χ. Ίδρυμα Νιάρχος, Ίδρυμα Ιω. Κωστόπουλου) να ενισχύσουν τη μελέτη και τη μετάφραση σημαντικών έργων της ελληνικής λογοτεχνίας από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Ευχόμαστε το Υπουργείο Πολιτισμού να επαναλάβει το παλαιότερο πρόγραμμά του για την ενίσχυση ανάλογων μεταφράσεων, που παραμένει ανενεργό.

Επαναλαμβάνουμε, τέλος, με έμφαση την πρόταση του προηγούμενου έτους. Η επιτροπή μας θεωρεί ότι η δημιουργία ενός μεγάλου βραβείου μετάφρασης για το σύνολο της παραγωγής ενός μεταφραστή ή εκδοτικού οίκου επικεντρωμένου στις μεταφράσεις θα έδινε ώθηση στο ζήτημα της μετάφρασης και για τις τρεις κατηγορίες βιβλίων και θα αποτελούσε ουσιαστική ανταμοιβή σε ιδιαίτερα αξιόλογους Έλληνες και ξένους μεταφραστές αλλά και εκδότες, που εργάζονται επί πολλά χρόνια και έχουν παραγάγει πλούσιο έργο.

Το σκεπτικό υπογράφεται από την Έρη Σταυροπούλου, πρόεδρο της επιτροπής, εκπροσωπώντας και το σύνολο των μελών της

Υπενθυμίζεται ότι η σύνθεση της αρμόδιας επιτροπής έχει ως εξής:  

Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης

1.     Ερασμία Λουϊζα Σταυροπούλου, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πρόεδρος

2.     Ευαγγελία Σακελλίου, Καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας & Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών & Πρόεδρος του τμήματος, Αντιπρόεδρος

3.     Δημήτρης Κυρτάτας, Καθηγητής της Ύστερης Αρχαιότητας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Μέλος

4.     Κωνσταντίνος Γιαβής, Επίκουρος Καθηγητής Γενικής & Συγκριτικής Γραμματολογίας του Τμήματος Φιλολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μέλος

5.     Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μέλος

6.     Γεράσιμος Ζώρας, Πρόεδρος του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος

7.     Γεωργία Φαρίνου-Μαλαματάρη, Ομότιμη Καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μέλος

8. Μαργαρίτα Σωτηρίου, Λέκτορας του Τμήματος Φιλολογίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Μέλος

9. Ελένη (Λίλα) Κονομάρα, Μεταφράστρια, Μέλος