H ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για το πρόβλημα της φωτορύπανσης αποτελεί το αντικείμενο του παγκόσμιου προγράμματος «Globe at Night 2016» (Ο πλανήτης Γη το βράδυ), που έχει αναλάβει να διοργανώσει στην Ελλάδα το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (EAA).
Το πρόγραμμα, το οποίο μόλις ξεκίνησε και θα διαρκέσει όλο το έτος, έχει ως στόχο να ενθαρρύνει τους νέους και γενικότερα τους πολίτες να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους για τη φωτεινότητα του νυκτερινού ουρανού της περιοχής τους. Έτσι, θα δημιουργηθεί ένα διεθνές αρχείο σχετικά με την φωτορύπανση, το οποίο θα μπορεί στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί για να μελετηθούν οι επιπτώσεις της.
Το ΙΑΑΔΕΤ, έχοντας πολυετή παράδοση σε δράσεις ευαισθητοποίησης του ελληνικού κοινού για θέματα αστρονομίας και περιβάλλοντος, θα συντονίσει τη δράση καταγραφής της φωτορύπανσης στη χώρα μας, επιδιώκοντας να υπάρξουν όσο το δυνατόν περισσότερες συμμετοχές από ομάδες μαθητών, αλλά και κάθε άλλο ενδιαφερόμενο. Το πρόγραμμα αποτελεί ευκαιρία ιδιαίτερα για τους Έλληνες μαθητές από τις τελευταίες τάξεις του δημοτικού έως και του λυκείου, να ασχοληθούν με τη φωτορύπανση και να την εντάξουν στις ερευνητικές εργασίες («projects») του σχολείου τους.
Οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν συγκεκριμένους αστερισμούς σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, από κάποιο σκοτεινό μέρος, μακριά από έντονα φώτα. Έχοντας στα χέρια τους χάρτες του ουρανού, θα συγκρίνουν πόσα αστέρια μπορούν να δουν από διαφορετικά σημεία και θα καταγράφουν τα στοιχεία των παρατηρήσεών τους σε μία ειδική ιστοσελίδα.
Υπεύθυνοι του προγράμματος για την Ελλάδα είναι η δρ. Μαργαρίτα Μεταξά, καθηγήτρια στο Αρσάκειο Εκπαιδευτήριο, και o δρ. Αναστάσιος Δαπέργολας, διευθυντής ερευνών του ΙΑΑΔΕΤ-ΕΑΑ. Όπως δήλωσε ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, και στη χώρα μας γίνεται αλόγιστη χρήση του εξωτερικού φωτισμού, συνεπώς ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι χρήσιμο για την ευαισθητοποίηση μικρών και μεγάλων σχετικά με το πρόβλημα. Σχετική εγκύκλιο απέστειλε προ ημερών και το υπουργείο Παιδείας στα σχολεία, με την οποία ενημερώνει για το πρόγραμμα και ενθαρρύνει τη συμμετοχή εκπαιδευτικών και μαθητών σε αυτό. Όμως, πώς προκαλείται η φωτορύπανση; Αποτελεί συνέπεια του υπερβολικού, λάθος προσανατολισμένου, τεχνητού -συνήθως εξωτερικού- φωτισμού.
Η υπερβολική φωτορύπανση έχει ως αποτέλεσμα να μη φαίνονται τα αστέρια κατά τις βραδινές ώρες, να εμποδίζεται η αστρονομική έρευνα, να βλάπτονται τα οικοσυστήματα, να επηρεάζεται αρνητικά η ανθρώπινη υγεία και να κατασπαταλάται ηλεκτρική ενέργεια. Σύμφωνα με τους αστρονόμους, πριν από 100 χρόνια, ο Γαλαξίας μας ήταν ορατός κατά τις βραδινές ώρες ακόμα και από τις πόλεις. Το θέαμα των χιλιάδων αστεριών αποτελούσε κομμάτι της καθημερινής ζωής, εμπνέοντας τους ζωγράφους, τους μουσικούς και τους συγγραφείς.
Όμως, σήμερα, το τεχνητό φως αποκρύπτει συνήθως τον έναστρο νυχτερινό ουρανό. Καθώς πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει στις πόλεις, τρεις στους τέσσερις κατοίκους των πόλεων δεν έχουν ποτέ βιώσει την εμπειρία του καθαρού νυχτερινού ουρανού. Μεταξύ άλλων, η φωτορύπανση εμποδίζει την ομαλή εξέλιξη των οικοσυστημάτων και αποτελεί απειλή ιδιαίτερα για τα νυχτόβια είδη, έχοντας αρνητική επίδραση στη φυσιολογία των ζώων και των φυτών. Αλλά και οι άνθρωποι εξαρτώνται από την παραγωγή μελατονίνης, που ρυθμίζεται από τη φυσιολογική εναλλαγή ημέρας και νύχτας. Εάν οι άνθρωποι εκτίθενται στο υπερβολικό τεχνητό φως τα βράδια, η παραγωγή μελατονίνης μειώνεται, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές του ύπνου και σε άλλα προβλήματα υγείας, όπως πονοκεφάλους, εργασιακή κόπωση, άγχος, ακόμη και κάποιες μορφές καρκίνου.
Από την άλλη, ο φωτισμός ευθύνεται, τουλάχιστον, για το ένα τέταρτο της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο υπερβολικός φωτισμός προκαλεί σπατάλη ρεύματος και χρημάτων, επιβαρύνοντας και το περιβάλλον με αυξημένες εκπομπές άνθρακα. Η φωτορύπανση μπορεί να μετριαστεί από σωστά σχεδιασμένα φωτιστικά, καθώς και από περιορισμό του φωτισμού εκεί όπου είναι υπερβολικός.
