Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Οι δημοσκοπήσεις σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Αυστρία και αλλού δείχνουν άνοδο των ακροδεξιών και εάν οι τάσεις αυτές επιβεβαιωθούν στις ευρωεκλογές θα τεθούν ερωτήματα τόσο για τις κυβερνήσεις που θα προκύψουν στη συνέχεια στις εθνικές εκλογές όσο και για τις συνέπειες που θα έχει για το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης η καταγραφή πολιτικής αμφισβήτησης. Η αμφισβήτηση τροφοδοτείται από τη δυσαρέσκεια των πολιτών κυρίως για την οικονομική τους κατάσταση, αλλά και για την αβεβαιότητα σχετικά με το αύριο.

Στην οικονομία, στην τεχνολογία, στην παραγωγή, στην άμυνα η Ε.Ε. χάνει έδαφος σε σχέση με τις ΗΠΑ αλλά και την Κίνα. Οι στόχοι για στρατηγική αυτονομία στους αντίστοιχους τομείς παραμένουν στο στάδιο των διακηρύξεων και της ρητορικής, χωρίς να παρουσιάζεται κάποιο αξιόπιστο σχέδιο. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με δυσκολία, καθώς δεν υπάρχει πολιτική ενοποίηση, αλλά ουδείς τολμά να σκεφτεί θεσμικές αλλαγές με τροποποίηση των συνθηκών της Ε.Ε. υπό τον φόβο ότι θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας και θα επικρατήσουν οι διαλυτικές τάσεις.

Ο νέος ψυχρός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας βάζει την Ε.Ε. σε δίλημμα ανάμεσα στη «φυσική ροπή» να συνταχθεί με τον ιστορικό και στρατηγικό της σύμμαχο στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ή να βρεθεί υπό την επιρροή και την αυξανόμενη πίεση μιας ανερχόμενης Κίνας. Το ιδανικό σενάριο για έναν αυτόνομο ευρωπαϊκό πόλο παγκόσμιας εμβέλειας με ισχύ και επιρροή, που θα είναι σε θέση να διαφυλάξει τα συμφέροντα των Ευρωπαίων πολιτών και το υψηλό επίπεδο ζωής τους, επισκιάζεται από τον πανικό για το τι θα συμβεί εάν μια νέα αμερικανική ηγεσία υπό τον Ντόναλντ Τραμπ αποτραβηχτεί από το ΝΑΤΟ και αφήσει την Ευρώπη μόνη της να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά.

Ο συνδυασμός της πίεσης και της αβεβαιότητας αποσταθεροποιεί τη μεσαία τάξη και η Ιστορία έχει δείξει ότι υπό ανάλογες συνθήκες οι πολίτες στρέφονται πολιτικά στα άκρα, εστιάζουν σε θέματα ταυτότητας, γίνονται πιο ξενόφοβοι και εσωστρεφείς, νοσταλγούν το παρελθόν και σαγηνεύονται από λαϊκιστικά, ξενοφοβικά και μισαλλόδοξα μηνύματα.

Η κατάσταση αυτή τροφοδοτεί τον πολιτικό διχασμό. Οσοι κάνουν κριτική στην Ε.Ε. και την πολιτική αβελτηρία αποδοκιμάζονται ως ευρωσκεπτικιστές και κατηγορούνται ότι παραβλέπουν τη θετική πλευρά της, όπως τη μακρά περίοδο ειρήνης στη Γηραιά Ηπειρο που σφραγίστηκε με την εμπορική συνεργασία μεταξύ των μεγάλων αντιπάλων του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και οδήγησε στην Ενιαία Αγορά και το κοινό νόμισμα.

Την πληθώρα και την ποιότητα των τροφίμων που έφερε η Κοινή Αγροτική Πολιτική. Το υψηλό βιοτικό επίπεδο χάρη στην οικονομική ανάπτυξη. Την οικονομική άνοδο των φτωχότερων περιοχών χάρη στα διαρθρωτικά ταμεία και τις μεταβιβάσεις από τον Βορρά στον Νότο. Το υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας χάρη και στις προδιαγραφές που ορίζονται από το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Το κορυφαίο παγκοσμίως επίπεδο πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων που διασφαλίζονται στο Ευρωπαϊκό Κράτος Δικαίου.

Παρά τα προβλήματα και τα πισωγυρίσματα η Ε.Ε. παραμένει ένας παράδεισος σε σχέση με τα όσα ισχύουν στον υπόλοιπο κόσμο, ακόμα και στις ΗΠΑ, οι οποίες μπορεί να υπερτερούν οικονομικά και αμυντικά αλλά έχουν πολλά να ζηλέψουν από τα ευρωπαϊκά κράτη, τις κοινωνίες και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Το μεγάλο ζήτημα, όμως, είναι ότι η ίδια η Ε.Ε. βρίσκεται σε κρίση. Οι αποφάσεις λαμβάνονται χωρίς εμφανές σχέδιο από διακυβερνητικά όργανα με περιορισμένη διαφάνεια, χωρίς ανοιχτή διαβούλευση και από την απρόσωπη γραφειοκρατία της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Η αδυναμία των ευρωπαϊκών ηγεσιών να ακούσουν τους απλούς ανθρώπους και να παρουσιάσουν αξιόπιστες λύσεις για τα προβλήματά τους οδηγεί σε απονομιμοποίηση του σχεδίου της ενοποίησης, σε μια περίοδο όπου είναι περισσότερο απαραίτητη από ποτέ άλλοτε, καθώς οι παγκόσμιες ισορροπίες ανατρέπονται και οι χάρτες ξανασχεδιάζονται. Η λύση είναι ασφαλώς «περισσότερη ενοποίηση», αλλά αυτό δεν σημαίνει λευκή επιταγή σε απρόσωπες γραφειοκρατίες στο όνομα κάποιου δογματικού, οιονεί «μεταφυσικού» ευρωπαϊκού ιδανικού, ούτε βέβαια απόρριψη συλλήβδην της ενοποιητικής διαδικασίας εξαιτίας των ελαττωμάτων της.

Η Ενωμένη Ευρώπη θα πρέπει να αλλάξει για να προχωρήσει. Να φέρει σε πρώτο πλάνο τα συμφέροντα των απλών ανθρώπων, μια νέα ευρωπαϊκή κοινωνική συμφωνία την οποία θα υπηρετήσει με πολιτική ενοποίηση, έστω και αν αυτό σημαίνει ότι θα καταλήξει να έχει λιγότερα μέλη. Το κοινό νόμισμα ήταν ένα σημαντικό βήμα που ενίσχυσε την αγορά και τις τράπεζες - και μάλιστα ασύμμετρα. Ηρθε η ώρα για την Κοινωνική Ευρώπη.