Βασίλης Δαλιάνης

Το υποστηρίζει και η νέα ελληνική κυβέρνηση. «Η Ελλάδα δεν μπορεί να βγει από την Ευρωζώνη, καθώς δεν το προβλέπουν οι συνθήκες». Ισχύει; Μπορεί η χώρα μας να αυτοκτονήσει ή να οδηγηθεί στην αυτοκτονία, εξαιτίας της εξόδου μας από το Ευρώ, ή μπορούμε να διαπραγματευθούμε, ασφαλείς για την παραμονή μας;

Το γεγονός πως το άρθρο 143 της Συνθήκης της Λισαβόνας, χαρακτηρίζει τη συμμετοχή στην Ευρωζώνη «αμετάκλητη», είναι μια «λεπτομέρεια» η οποία αποτελεί τη μία μόνο πλευρά του… «νομίσματος». Καθώς για να μπορέσει η Ελλάδα να δει και την άλλη πλευρά, την κοινή ευρωπαϊκή, θα πρέπει να τηρήσει μέχρι τελευταίας τελείας, όλες τις συμφωνίες που έχει υπογράψει.

Η στήλη ζητεί προκαταβολικά συγγνώμη από τους αναγνώστες, καθώς η παρουσίαση των τριών σεναρίων, του κακού, του χειρότερου και του εφιαλτικού, με τα οποία η Ελλάδα, εάν φυσικά το επιδιώξει, μπορεί να βγει από την Ευρωζώνη, είναι μακροσκελής.

Σενάριο 1:  Σκίζουμε τα Μνημόνια

Πρόκειται για το «δημοφιλέστερο» και πιο εφιαλτικό σενάριο.  Παρόλο που τα Μνημόνια και η τρόικα έχουν ταυτιστεί με την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς η Κομισιόν, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) είναι όργανά της, οι συμφωνίες που έχουμε υπογράψει με τους δανειστές μας είναι διακυβερνητικές, στις οποίες δεν ισχύει το ευρωπαϊκό Δίκαιο, αλλά το δημόσιο διεθνές. Σε περίπτωση που μια ελληνική κυβέρνηση δεν εφαρμόσει αυτές τις συμφωνίες, το άμεσο αποτέλεσμα θα είναι η αυτόματη διακοπή της ευρωπαϊκής στήριξης. Καθώς όμως η Ε.Ε. είναι ένα ανεξάρτητο νομικό πρόσωπο που δεν «ανήκει» σε κανένα κράτος-μέλος αλλά ούτε στο σύνολο των κρατών –μελών, το ευρωπαϊκό δίκαιο θα συνεχίζει να εφαρμόζεται στην Ελλάδα. «Σκίσιμο» των Μνημονίων σημαίνει πως η χώρα μας παραβιάζει παράλληλα και μια σειρά αποφάσεων του Συμβουλίου της Ε.Ε.

Οικονομικών και Δημοσιονομικών Θεμάτων (EcoFin) και ειδικότερα τα άρθρα 126 (υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα) και 136 ( καλή λειτουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) καθώς και το άρθρο 6 του κανονισμού 1164/1994 που προβλέπει τη διακοπή της χρηματοδότησης από το Ταμείο Συνοχής σε κράτη –μέλη που δεν εφαρμόζουν «πρόγραμμα σταθερότητας ή σύγκλισης». Η Επιτροπή μπορεί να εγκαλέσει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ε.Ε.

Σε αυτό το σενάριο όλα τα προαναφερθέντα αποτελούν απλώς την εισαγωγή. Καθώς το βασικότερο ζήτημα είναι το κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα συνεχίσει να παρέχει ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες. Ο Μάριο Ντράγκι έχει πολλά περιθώρια ευελιξίας και το έχει αποδείξει. Αλλά είναι υποχρεωμένος να σεβαστεί τις Συνθήκες. Σύμφωνα με το άρθρο 18.1 του καταστατικού του ευρωπαϊκού συστήματος κεντρικών τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η «ΕΚΤ και οι εθνικές τράπεζες των κρατών μελών με νόμισμα το ευρώ μπορούν να διενεργούν πιστοδοτικές και πιστοληπτικές πράξεις με πιστωτικά ιδρύματα και άλλους φορείς της αγοράς, με επαρκή ασφάλεια προκειμένου για δάνεια». Σε περίπτωση που μια μελλοντική κυβέρνηση «σκίσει» τα Μνημόνια δεν υφίσταται «επαρκής ασφάλεια». Η ΕΚΤ έχει ξεκαθαρίσει πως δεν πρόκειται να συνεχίσει την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες σε περίπτωση που η χώρα μας δεν συνεχίσει να εφαρμόζει τις συμφωνίες των Μνημονίων, με αποτέλεσμα να διακοπεί η ρευστότητα προς τις ελληνικές τράπεζες. Σε αυτή την περίπτωση το «παιχνίδι» για την Ελλάδα έχει τελειώσει με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Η χώρα μας ξεκινά ταχείες διαπραγματεύσεις για την άμεση έξοδό της από το ευρώ και ετοιμάζεται να υιοθετήσει νέο εθνικό νόμισμα.


Σενάριο 2 Αποχωρούμε από την Ευρωζώνη και παραμένουμε στην Ε.Ε.

Το δεύτερο σενάριο παρόλο που δεν προβλέπεται ούτε από τη Συνθήκη της Λισαβόνας, ούτε από τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ε.Ε., θα μπορούσε να εφαρμοστεί αποκλειστικά για την Ελλάδα. Σύμφωνα με τη Συνθήκη όλα τα κράτη- μέλη της Ε.Ε., εκτός Ηνωμένου Βασιλείου και Δανίας, είναι υποχρεωμένα να υιοθετήσουν το Ευρώ. Η Σουηδία, καίτοι υποχρεωμένη να προσχωρήσει στο τρίτο στάδιο της Νομισματικής Ένωσης, αποφεύγει να το πράξει, χωρίς να αντιμετωπίζει κυρώσεις από την Κομισιόν. Συνεπώς η νομική φόρμουλα μπορεί να βρεθεί . Άλλωστε, πριν τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, καμία χώρα δεν μπορούσε να αποχωρήσει ούτε από την Ε.Ε. Τα δύο νομοθετικά όργανα της Ε.Ε., η «Άνω και η Κάτω Βουλή της Ε.Ε.», δηλαδή το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αποφασίζουν πως η χώρα μας θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του κοινού νομίσματος. Το Συμβούλιο, έπειτα από πρόταση του Eurogroup, μπορεί να υιοθετήσει ένα πρωτόκολλο για την Ελλάδα, στο πλαίσιο του άρθρου 139 ΣΛΛΕ σύμφωνα με το οποίο η χώρα μας θα βρίσκεται με το «ένα πόδι εκτός ευρώ», χωρίς παράλληλα να μπορεί να τυπώσει δικό της νόμισμα. Μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία η Ελλάδα θα συνεχίσει να έχει ως εθνικό νόμισμα το ευρώ,  καθώς το άρθρο 128 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε ορίζει πως «Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει την έκδοση τραπεζογραμματίων σε ευρώ μέσα στην Ένωση». Σε περίπτωση που η Ελλάδα τυπώσει δικό της νόμισμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να επιβάλει εξοντωτικές κυρώσεις στη χώρα μας, βάσει των άρθρων 126 και 260 της ΣΛΕΕ. Η Ελλάδα μετατρέπεται σε κράτος –παρία εντός της Ευρωζώνης, χωρίς τη δυνατότητα υιοθέτησης νέου νομίσματος για κάποιο χρονικό διάστημα. Σε κάθε περίπτωση, το Μνημόνιο εξακολουθεί να ισχύει.


Σενάριο 3 Αποχωρούμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση

Το τρίτο σενάριο αποχώρησης της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, είτε στην περίπτωση που μια κυβέρνηση «σκίσει» τα μνημόνια, είτε στην περίπτωση που η αδυνατεί να εφαρμόσει το ευρωπαϊκό δίκαιο είναι αυτό που προβλέπεται ρητώς από το άρθρο 50 τη Συνθήκης της Λισαβόνας. Η έξοδος από την Ε.Ε.. Η χώρα μας αποχωρεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση –συνεπώς και από την Ευρωζώνη- και υποβάλει εκ νέου αίτηση ένταξης. Μια περίπλοκη, επικίνδυνη και χρονοβόρα διαδικασία

Οι υποχρεώσεις ενός κράτους- μέλους στην Ευρωζώνη συνδέονται με τη συμμετοχή του στην ίδια την Ε.Ε. Η Ευρωζώνη δεν είναι μια ξεχωριστή οντότητα, αλλά απλώς το τρίτο στάδιο της πλήρους οικονομικής και νομισματικής ένωσης των ευρωπαϊκών κρατών στην οποία είναι υποχρεωμένα να προσχωρήσουν όλα τα κράτη –μέλη, εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου και της Δανίας. Από το 2011 στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ευρωζώνη ισχύουν κάποιοι κανόνες τους οποίους υπέγραψαν όλα τα κράτη-μέλη. Πρόκειται για το «six pack» (πέντε κανονισμοί και μία οδηγία) το «two pack» (δύο οδηγίες) και τη Συνθήκη για τη Σταθερότητα, το Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση. Παράγωγο Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διασφαλίζει τη βιωσιμότητα του ευρώ.

Σύμφωνα με αυτές τις συμφωνίες όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και όλα τα κράτη –μέλη της Ευρωζώνης είναι υποχρεωμένα να στέλνουν το προσχέδιο του προϋπολογισμού στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σε περίπτωση που η Κομισιόν κρίνει πως κάποιο κράτος- μέλος δεν καταφέρνει να συμμορφωθεί με τους κανόνες της Ε.Ε. (χρέος στο 60% και έλλειμμα στο 3%) μπορεί να επιβάλει σχεδόν αυτόματες κυρώσεις που θα φθάνουν μέχρι το 0,5% του ΑΕΠ κάθε κράτους –μέλους.

Όποιες χώρες έχουν υπερβολικό έλλειμμα (πάνω από το 3%) τίθενται σε καθεστώς ειδικής εποπτείας ώστε να εφαρμόσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, αλλά και άλλων χωρών που εξέρχονται από προγράμματα βοήθειας η συμφωνία «two-pack» περιλαμβάνει ειδικές, «μόνιμες» διατάξεις (αυτόματη ενισχυμένη εποπτεία με κυρώσεις), οι οποίες θα συνεχίζουν να ισχύουν «μέχρι την αποπληρωμή του 75% της ληφθείσας οικονομικής βοήθειας».

Σε περίπτωση που η ελληνική κυβέρνηση αδυνατεί να εφαρμόσει τις συμφωνίες, μπορεί να υποβάλει αίτηση εξόδου από την Ε.Ε. και την επόμενη ημέρα να υποβάλει εκ νέου αίτηση ένταξης. Αν η Ελλάδα αποχωρήσει από την Ε.Ε., οι Συνθήκες παύουν να έχουν ισχύ και συνεπώς το ευρώ δεν αποτελεί το εθνικό νόμισμα της χώρας μας. Ακόμα και αν το αίτημα επανένταξης στην Ε.Ε γίνει άμεσα δεκτό από το Συμβούλιο της Ε.Ε. (η Συνθήκη «αναγκάζει» το Συμβούλιο να δεχθεί το αίτημα ένταξης στην Ε.Ε. κάθε «ευρωπαϊκής χώρας»), η Ελλάδα βάσει του άρθρου 139 της ΣΛΕΕ θα τεθεί σε καθεστώς «κράτους –μέλους με παρέκκλιση», όπως η Πολωνία, μέχρι να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις για να υιοθετήσει και πάλι το ευρώ. Δηλαδή έλλειμμα κάτω από το 3% και δημόσιο χρέος κάτω από το 60%. Κάτι που σύμφωνα με τη Eurostat δεν πρόκειται να συμβεί, τουλάχιστον, μέσα στον 21ο αιώνα