Οσο περισσότερο μια περιοχή πληττόταν από πείνα, λειψυδρία, αρρώστιες, πλημμύρες και άλλες φυσικές καταστροφές, τόσο πιθανότερο ήταν να ξεπηδήσει μεταξύ των ανθρώπων αυτής της περιοχής η πίστη σε έναν Θεό κριτή και ηθικό νομοθέτη, σύμφωνα με μια νέα διεθνή διεπιστημονική έρευνα. Η μελέτη, που περιλάμβανε βιολόγους, οικολόγους, γλωσσολόγους, ανθρωπολόγους, θρησκειολόγους, ψυχολόγους κ.α., συσχετίζει τις οικολογικές και περιβαλλοντικές πιέσεις με την ανάδυση των θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον εξελικτικό βιολόγο Κάρλος Μποτέρο του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Β. Καρολίνα, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), μελέτησαν κλιματολογικά, οικολογικά, εθνογραφικά, ιστορικά και κοινωνιολογικά στοιχεία για 583 παραδοσιακές κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Συμπέραναν ότι οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν σε ισχυρούς Θεούς, που είναι ηθικοί κριτές, στις περιόδους αυξημένων δυσκολιών και ακραίων καιρικών φαινομένων.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το γεγονός αυτό φωτίζει πώς μονοθεϊστικές θρησκείες όπως ο ιουδαϊσμός, εμφανίστηκαν και γιατί τέτοια συμβάντα (λιμοί, λοιμοί, κατακλυσμοί κ.α.) παίζουν κεντρικό ρόλο στις θρησκευτικές αφηγήσεις τους. Η πίστη σε έναν αυστηρό Θεό κριτή, που επιβάλλει μια σειρά από ηθικούς κανόνες, βοήθησε να διατηρηθεί η συνοχή των κοινωνιών που βρίσκονταν υπό πολλαπλή περιβαλλοντική πίεση.
«Οταν η ζωή γίνεται δύσκολη ή αβέβαιη, οι άνθρωποι πιστεύουν σε μεγάλους θεούς. Η συνεκτική κοινωνική συμπεριφορά βοηθά τους ανθρώπους να τα βγάλουν πέρα σε σκληρά ή απρόβλεπτα περιβάλλοντα», δήλωσε ένας από τους ερευνητές, ο Ράσελ Γκρέι, καθηγητής του νεοζηλανδικού Πανεπιστημίου του Όκλαντ και διευθυντής του γερμανικού Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Ιστορία και τις Επιστήμες της Ιένας.
Αλλες μελέτες έχουν δείξει ότι και τα ζώα, πέρα από τον άνθρωπο, τείνουν να σχηματίζουν ομάδες και να αναπτύσσουν κοινωνική ζωή, όταν αντιμετωπίζουν περιβαλλοντικές δυσκολίες, με βάση την (ενστικτώδη) λογική «η ισχύς εν τη ενώσει». Κατά παρόμοιο τρόπο, ανέφερε ο Κάρλος Μποτέρο, «υπάρχουν αρκετά στοιχεία που δείχνουν ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις μπορούν να προάγουν την κοινωνική συμπεριφορά, για παράδειγμα προωθώντας τη συνεργασία, τη δικαιοσύνη και την τιμιότητα».
Οι ερευνητές μελέτησαν διαχρονικά τις κλιματικές αλλαγές, το επίπεδο των βροχών, της ανάπτυξης των φυτών κ.α. σε κάθε περιοχή, ώστε να συγκρίνουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις κάθε κοινωνίας με τις περιβαλλοντικές συνθήκες διαβίωσής της. Η γενική διαπίστωση είναι ότι ένας πολύπλοκος συνδυασμός κοινωνικών, οικολογικών και ιστορικών παραγόντων προσδιορίζει το είδος των κατά τόπους θρησκευτικών αντιλήψεων.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η ανάδυση της θρησκείας και ειδικότερα της πίστης σε έναν Θεό φαίνεται να εξηγείται τόσο από πολιτισμικούς, όσο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η έλλειψη τροφής και νερού, καθώς και η αστάθεια του κλίματος (φυσικές καταστροφές κ.λπ.) φαίνεται να είναι οι δύο κατ' εξοχήν παράγοντες που οδηγούν στην πίστη σε έναν Θεό που επιβάλλει έναν ηθικό κώδικα συμπεριφοράς. Αυτό εν μέρει εξηγεί γιατί, πέρα από τον ιουδαϊσμό, ο χριστιανισμός και το Ισλάμ αναδύθηκαν σε περιοχές όπου παρατηρούνταν ακραίες κλιματικές αλλαγές και όπου η ξηρασία και η πείνα (λιμός) ήταν συχνό φαινόμενο.
Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι είναι κατά της υπεραπλούστευσης ενός τόσο πολύπλοκου φαινομένου όπως η θρησκεία και τόνισαν ότι, μετά την αρχική εμφάνιση, άλλοι παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξάπλωσή της, όπως οι κατακτήσεις νέων εδαφών, οι εμπορικοί δεσμοί, η εξάπλωση μιας κοινής γλώσσας κ.α.
