Τουρκία: Πώς η δυναμική του Γκιουλέν «τρομάζει» τον Ερντογάν

Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, άντεξε τις μαζικές κινητοποιήσεις και τις ταραχές του καλοκαιριού, καθυπόταξε τους στρατηγούς που αναμιγνύονταν στην πολιτική – για το πρακτορείο ειδήσεων Ρόιτερς, έχει αλλάξει την Τουρκία όσο λίγοι ηγέτες πριν από αυτόν την δεκαετία που βρίσκεται στην εξουσία.

Όμως η ρήξη του με έναν αινιγματικό ισλαμιστή κήρυκα ο οποίος εδρεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και διαθέτει ευρεία, αν και άτυπη, επιρροή στην αστυνομία, στις μυστικές υπηρεσίες και στο δικαστικό σώμα, ρίχνει τη σκιά της στο τουρκικό κράτος και στο πολιτικό σκηνικό, καθώς θέτει υπό αμφισβήτηση την παντοδυναμία του Ερντογάν πριν από τις κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις της ερχόμενης χρονιάς.

Το ισχυρό δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν, του ηγέτη ενός διεθνούς ισλαμικού κινήματος, το οποίο συντονίζει από μια κατάφυτη ιδιόκτητη έκταση στις ΗΠΑ, συνέβαλε ώστε το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AK) του Ερντογάν να συγκεντρώσει την μεγάλη πλειοψηφία των ψήφων στις τρεις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις.

«Είναι ένα δυσάρεστο, ανελέητο διαζύγιο», σχολίασε ο Καντρί Γκιουρσέλ, ένας αρθρογράφος ο οποίος αντιμετωπίζει επικριτικά την κυβέρνηση, αλλά γράφει για την γενικά φιλοκυβερνητική καθημερινή εφημερίδα Μιλιέτ.

Οι διαδηλώσεις και οι ταραχές στην Κωνσταντινούπολη υπογράμμισαν την εντεινόμενη ανησυχία στις τάξεις όσων τάσσονται υπέρ του λαϊκού χαρακτήρα του τουρκικού κράτους για τον τρόπο με τον οποίο κυβερνά ο Ερντογάν – ο οποίος σύμφωνα με τους επικριτές του γίνεται όλο και πιο αυταρχικός.

Τους τελευταίους μήνες εκδηλώθηκαν ανοικτά συγκρούσεις ανάμεσα στον Ερντογάν και το κίνημα Χιζμέτ του Γκιουλέν. Στο επίκεντρο βρίσκεται τις τελευταίες εβδομάδες το σχέδιο της κυβέρνησης να καταργήσει τα ιδιωτικά προπαρασκευαστικά σχολεία, πολλά εκ των οποίων χρηματοδοτούνται και διοικούνται από το κίνημα, πράγμα το οποίο η συμπολίτευση λέει ότι σκοπεύει να πράξει διότι τα εκπαιδευτήρια αυτά δίνουν αθέμιτο πλεονέκτημα στους γόνους πλουσίων οικογενειών.

Ο Γκιουλέν έχει ιδρύσει εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλη την Αφρική, την Μέση Ανατολή, στις ΗΠΑ και στην Ασία. Αποτελούν μια σημαντική πηγή προσόδων, αλλά παράλληλα κι ένα ισχυρό όργανο για την απόκτηση επιρροής, ειδικά στην Τουρκία, αφού δημιουργούν ένα δίκτυο επίλεκτων επαφών, προσωπικών σχέσεων και αφοσίωσης.

Το κίνημα Χιζμέτ θεωρείται από πολλούς πως συνέβαλε να χαλαρώσει η ασφυκτική λαβή του στρατού στην πολιτική ζωή. Οι στρατιωτικοί, αυτοδιορισμένοι θεματοφύλακες του κοσμικού χαρακτήρα του τουρκικού κράτους, απώλεσαν την δυνατότητα να επεμβαίνουν στα πολιτικά πράγματα, κάτι που χαρακτηρίζεται το μεγαλύτερο επίτευγμα του Ερντογάν. Αυτό συνέβη, για πολλούς, επειδή το κίνημα του Γκιουλέν άσκησε την επιρροή του στο δικαστικό σώμα, το οποίο έχει καταδικάσει εκατοντάδες αξιωματικούς για υποθέσεις οι οποίες σχετίζονται με τον σχεδιασμό πραξικοπημάτων.

Ο Ερντογάν έχει οικοδομήσει τη δική του βάση ευκατάστατων υποστηρικτών του αφότου ανέλαβε την εξουσία το 2002, κυρίως από την ίδια πληθυσμιακή ομάδα των επαγγελματιών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και των επιχειρηματιών οι οποίοι δηλώνουν πιστοί μουσουλμάνοι και τιμούν απεριόριστα τον Γκιουλέν. Ωστόσο η διαφαινόμενη ρήξη εγείρει το ενδεχόμενο να μειωθεί η υποστήριξη προς το AK, ενώ οι εκλογές πλησιάζουν.

Όταν ο Ερντογάν είχε επισκεφθεί την Ουάσινγκτον νωρίτερα φέτος, είχε στείλει έναν στενό συνεργάτη του να εξακριβώσει τις προθέσεις του Γκιουλέν, ο οποίος εγκατέλειψε την Τουρκία το 1999, όταν του ασκήθηκε δίωξη για συνωμοσία με στόχο την ανατροπή του λαϊκού χαρακτήρα του κράτους και την εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού κράτους. Όμως η ισχύς του Γκιουλέν –ο οποίος, παρότι αθωώθηκε από την τουρκική δικαιοσύνη, συνεχίζει να ζει στις ΗΠΑ– οφείλεται εν μέρει τουλάχιστον στους αινιγματικούς του τρόπους.

Διαφαίνονταν για καιρό ιδεολογικές διαφορές, καθώς πολλοί από τους υποστηρικτές του Γκιουλέν τον χαρακτηρίζουν πιο «προοδευτικό» και «φιλοδυτικό» από τον Ερντογάν, οι απόψεις του οποίου για διάφορα θέματα, από τις αμβλώσεις ως την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, έδωσαν τροφή σε καταγγελίες πως αναμιγνύεται σε θέματα της ιδιωτικής ζωής των πολιτών.

Πάντως η ισχύς του Χιζμέτ βασίζεται στην επιρροή του εντός AK μάλλον, παρά στην ικανότητά του να καθοδηγήσει τους ψηφοφόρους προς την μία ή προς την άλλη κατεύθυνση. Με το μεγαλύτερο μέρος του εκλογικού χάρτη της Τουρκίας να έχει βαφτεί πορτοκαλί –το χρώμα του AK– ελάχιστοι εκτιμούν πως το κίνημα θα μπορούσε στ' αλήθεια να ανατρέψει τον Ερντογάν, ακόμη κι αν το επιδίωκε. Όμως η σύγκρουση αυτή ίσως περιορίσει τις υπερβολές του Ερντογάν, καθώς το κίνημα θα μπορούσε για παράδειγμα να ταχθεί υπέρ της αντιπολίτευσης στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου. Το σημαντικότερο διακύβευμα σε αυτές είναι η Κωνσταντινούπολη, η οικονομική πρωτεύουσα και η μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας.

Αν το AK χάσει στην Κωνσταντινούπολη, κάτι το οποίο ειδικοί και στελέχη εταιριών δημοσκοπήσεων θεωρούν απίθανο αλλά δεν αποκλείουν εντελώς, αυτό θα αποτελούσε βαρύ πλήγμα για τον Ερντογάν, ο οποίος χρημάτισε δήμαρχός της την δεκαετία του 1990. Ακόμη κι αν απλώς μειωθεί το ποσοστό του AK, θα τρωθεί προσωπικά. Το βλέμμα του πρωθυπουργού πάντως είναι στραμμένο στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου, στις οποίες οι περισσότεροι πιστεύουν πως θα είναι υποψήφιος, και στις βουλευτικές εκλογές του 2015.

Πηγή: ΑΠΕ