«Η εξέγερση εναντίον του τούρκου πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δείχνει καθαρά το βαθύ χάσμα μεταξύ νεωτερικότητας και παράδοσης στην Τουρκία. Η οικονομική ανάπτυξη είχε για καιρό συγκαλύψει αυτό το χάσμα. Αλλά τώρα η Τουρκία πρέπει να αποφασίσει ποιο θα είναι το μέλλον της», επισημαίνει σε άρθρο του το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Το πρώτο πράγμα που βλέπει ο επισκέπτης όταν περνά από τον έλεγχο διαβατηρίων στην Κωνσταντινούπολη είναι ένα μνημείο στον κοσμοπολιτισμό, την κατανάλωση και τις χαρές του αλκοόλ: μια μεγάλη διαφημιστική προθήκη, μήκους 25 μέτρων, που περιέχει τζιν, βότκα και ουίσκι, καθώς και κρασιά από τη Γαλλία, την Ιταλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι πωλήσεις στα καταστήματα duty-free του Αεροδρομίου Ατατούρκ της Κων/πολης είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη.
Όμως ο πρωθυπουργός της Τουρκίας πιστεύει ότι η κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί αμαρτία. Όταν ήταν ακόμη δήμαρχος της πόλης, είχε αυταρχική συμπεριφορά απέναντι στους ιδιοκτήτες των μπαρ και απαγόρευε την κατανάλωση αλκοόλ σε κυβερνητικά κτίρια. Πριν από τέσσερις εβδομάδες, προώθησε ένα νέο νόμο που απαγορεύει τόσο την πώληση αλκοολούχων ποτών μετά τις δέκα το βράδυ όσο και τη διαφήμιση κρασιού και μπύρας. «Ο παλιός νόμος για το αλκοόλ είχε ψηφιστεί από δύο μέθυσους», είπε στο κοινοβούλιο, αναφερόμενος στον Κεμάλ Ατατούρκ και τον Ισμέτ Ινονού. «Δεν είναι καλύτερα να προτιμήσουμε τον νόμο του Θεού;»
Οι Τούρκοι δεν έχουν ιδιαίτερο πρόβλημα με το αλκοόλ. Ο νέος νόμος όμως, όπως κι εκείνοι που αφορούν το ντύσιμο, τα γένεια ή τον οικογενειακό σχεδιασμό, αφορά την ίδια την ταυτότητα της χώρας.
Οι διαδηλώσεις που ξεκίνησαν πριν από τέσσερις εβδομάδες με αφορμή την καταστροφή μερικών εκατοντάδων δένδρων στο Πάρκο Γκεζί έδειξαν στην έκπληκτη ηγεσία της Αγκυρας, αλλά και στην παγκόσμια κοινή γνώμη, πόσο ανοιχτή παραμένει η ταυτότητα της σύγχρονης Τουρκίας. Η χώρα αυτή αντιμετωπίζει σήμερα το ίδιο ερώτημα που τη βασάνιζε πριν από 90 χρόνια: ποιοι θέλουμε να είμαστε; Πού θέλει να πάει η Τουρκία;
Οι πρόσφατες διαδηλώσεις και αντιδιαδηλώσεις, σημειώνει το Σπίγκελ, φέρνουν στην επιφάνεια τα δύο βασικά ρεύματα της τουρκικής κοινωνίας. Από τη μια πλευρά είναι το προοδευτικό, αστικό, φιλοευρωπαϊκό ρεύμα κι από την άλλη είναι το συντηρητικό, αγροτικό κίνημα που επηρεάζεται από το ισλάμ.
Πολλοί τούρκοι ακτιβιστές λένε ότι δεν ανέχονταν πλέον να τους λένε ο πρωθυπουργός και οι ισλαμιστές πώς να ντύνονται και πόσα παιδιά να κάνουν. Πολλοί υποστηρικτές του Ερντογάν, από την άλλη, λένε ότι δεν ανέχονται άλλο να τους αντιμετωπίζει μια δυτικοποιημένη ελίτ ως επαρχιώτες.
Και οι δύο πλευρές υποστηρίζουν ότι εκπροσωπούν την πλειοψηφία των Τούρκων. Είναι οι «λευκοί Τούρκοι» (beyaz tűrkler) των πόλεων και οι «μαύροι Τούρκοι» (kara tűrkler) της υπαίθρου. Και οι δύο αύξησαν την επιρροή τους τα δέκα τελευταία χρόνια. Ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα των Τούρκων αυξήθηκε κατά 150%, η χώρα έγινε ταυτόχρονα πιο κοσμοπολίτικη και πιο θρησκευτική, πιο προοδευτική και πιο συντηρητική, πιο αστική και πιο επαρχιακή.
Η διαίρεση αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής στην Κων/πολη, μια πόλη 14 εκατομμυρίων κατοίκων που είναι ο αγαπημένος ταξιδιωτικός προορισμός νέων ανθρώπων από όλη την Ευρώπη. Πολλοί τούρκοι καλλιτέχνες έλαβαν μέρος στις πρόσφατες διαδηλώσεις, μεταξύ των οποίων και ο χορογράφος Ερντέμ Γκιουντούζ, που στάθηκε επί ώρες μπροστά στο πορτρέτο του Ατατούρκ χωρίς να κινείται ή να μιλά. Η στάση αυτή αιφνιδίασε τις αρχές και ενέπνευσε χιλιάδες συμπατριώτες του.
Η αυτοπεποίθηση που έδειξε η αντιπολίτευση στο Πάρκο Γκεζί συγκρούεται με την αυτοπεποίθηση που επιδείχθηκε σε άλλους τόπους και με άλλους τρόπους. Είναι η αυτοπεποίθηση των Τούρκων που αγνοήθηκαν για χρόνια από το κεμαλικό κατεστημένο, που λαμβάνουν μέρος στις συγκεντρώσεις του κυβερνώντος κόμματος και δηλώνουν ότι επιτέλους βρίσκονται στην εξουσία. «Είμαστε η σιωπηρή πλειοψηφία, όχι ο όχλος που προσπαθεί να μας φοβίσει», λέει ένας οπαδός του Ερντογάν. «Η αντιπολίτευση προσπαθεί να προκαλέσει τον λαό και να κερδίσει ψήφους, αλλά δεν θα τα καταφέρει», λέει ένας άλλος.
Εξίσου σαφής ήταν την περασμένη Πέμπτη ο υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων Εγκεμέν Μπαγκί, όταν απέρριψε την κριτική της γερμανικής κυβέρνησης. «Αν κοιτάξει καλύτερα η κ. Μέρκελ, θα αντιληφθεί ότι όσοι τα βάζουν με την Τουρκία δεν έχουν αίσιο τέλος». Η απάντηση του γερμανού υπουργού Εξωτερικών Γκίντο Βεστερβέλε ήταν άμεση: «Η απάντηση της κυβέρνησης στις διαδηλώσεις δεν ήταν δυστυχώς πολύ ευρωπαϊκή», τόνισε. «Παρόλα αυτά, υποστηρίζω πως ο διάλογος πρέπει να συνεχιστεί, ιδιαίτερα στο ζήτημα του κράτους δικαίου».
Όπως επισημαίνει πάντως το Σπίγκελ, στη μάχη για την ταυτότητα της Τουρκίας δεν μπορεί να υπάρξουν νικητές και ηττημένοι. Οι «μαύροι» και οι «λευκοί» Τούρκοι πρέπει αργά ή γρήγορα να τα βρουν μεταξύ τους.
