Μηλιός: Και να μην πληρώσουμε το ΔΝΤ και να αποχωρήσουμε από τις διαπραγματεύσεις

Όχι μόνο υπέρ της καθυστέρησης πληρωμών των δόσεων στο ΔΝΤ αλλά και αποχώρηση από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων προτείνει το μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Μηλιός.

Κατά τον κ. Μηλιό η καθυστέρηση πληρωμών αφενός «δεν συνεπάγεται έξοδο από την Ευρωζώνη» και αφετέρου «η αθέτηση πληρωμών προς το ΔΝΤ θα σημάνει αποχώρηση του Ταμείου από το "ελληνικό Πρόγραμμα" και έναρξη των διαπραγματεύσεων για την "αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους"».

Ως επιχείρημα, δε, υπέρ της αποχώρησης από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων «μέχρις ότου αποσυρθούν οι παράλογες απαιτήσεις της άλλης πλευράς» ο κ. Μηλιός στη συνέντευξή του στην εφημερίδα «Απλωταριά» της Χίου προτάσσει το σκεπτικό ότι «οι εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου σέβονται τη λαϊκή βούληση μόνο όταν εξαναγκάζονται να το κάνουν». 

Ο κ. Μηλιός ασκεί κριτική, τέλος, σε ορισμένους από τους διαπραγματευτικούς χειρισμούς της κυβέρνησης λέγοντας ότι «δεν διαπραγματεύεσαι δηλώνοντας ότι αποδέχεσαι "το 70% του μνημονίου"» ενώ υποστηρίζει ότι το ζήτημα της καθυστέρησης πληρωμών θα έπρεπε να τεθεί από τους πρώτους μήνες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ όταν «ο λαός ήταν στους δρόμους στηρίζοντας την κυβέρνηση».

Ολόκληρη η συνέντευξη του κ. Μηλιού έχει ως εξής:

Η δόση στο ΔΝΤ της 5ης Ιουνίου δεν καταβλήθηκε, με την κυβέρνηση να υποστηρίζει ότι θα αποπληρωθεί στο τέλος του μήνα μαζί με τις υπόλοιπες δόσεις του Ιουνίου. Είναι εμφανές ότι η ρευστότητα τελειώνει, όπως είναι εμφανές ότι οι απόψεις εντός ΣΥΡΙΖΑ διίστανται για τη στάση της κυβέρνησης στις διαπραγματεύσεις. Τι προβλέπετε να συμβεί; Ρήξη, συνέχιση της ίδιας κατάστασης, δημοψήφισμα, εκλογές;

Ο ΣΥΡΙΖΑ έλαβε την εντολή από τον ελληνικό λαό να τερματίσει τις πολιτικές της λιτότητας και να προχωρήσει σε ριζοσπαστικές τομές υπέρ της εργασίας και της κοινωνικής πλειοψηφίας, μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο και στην Ευρωζώνη. Έχω πει πολλές φορές ότι κανέναν δε συμφέρει να πυροβολεί τα πόδια του. Η ίδια η αλληλεξάρτηση των χωρών και των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μας δίνει συγκεκριμένα εργαλεία πάλης και διεκδίκησης. Θυμάστε πόσες φορές μας απείλησαν με «έξοδο από το ευρώ», την ίδια ώρα που δήλωναν ότι αυτό δε μπορεί να γίνει, διότι οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές για όλη της Ευρωζώνη;

Η συμφωνία που θα υπογράψει η ελληνική κυβέρνηση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβιάζει την λαϊκή εντολή για τέλος της λιτότητας και δημοκρατική ανασυγκρότηση της χώρας.

Αντίπαλός μας είναι η στρατηγική του κεφαλαίου σε Ελλάδα και Ευρώπη. Η λιτότητα είναι η «τεχνική» μέσα από την οποία διασφαλίζονται τα συμφέροντα του κεφαλαίου και μάλιστα ως ανακατανομή εξουσίας, πλούτου και εισοδήματος υπέρ του κεφαλαίου, δηλαδή σε κόστος της εργασίας και της κοινωνικής πλειοψηφίας.

Ο κεντροαριστερός και συντηρητικός πολιτικός κόσμος στην Ελλάδα και οι «Θεσμοί» των δανειστών εκπροσωπούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Το δίλημμα επομένως δεν είναι ανάπτυξη ή ύφεση, αναπτυξιακά ή υφεσιακά μέτρα. Το δίλημμα είναι ποια συμφέροντα θα προωθήσει η κυβέρνηση, του κεφαλαίου ή της εργασίας.

Βασικό ζητούμενο για μας είναι η «αντίστροφη αναδιανομή», που σημαίνει πολιτικές κοινωνικής δικαιοσύνης, μεταφορά των βαρών στους «έχοντες», ένα «μνημόνιο για το μεγάλο κεφάλαιο», που θα αποφέρει τα χρηματοδοτικά μέσα για την υλοποίηση του προγράμματός μας. Όρο και προϋπόθεση αποτελούν η θέσπιση ενός ριζοσπαστικού φορολογικού συστήματος, που θα ελαφρύνει την κοινωνική πλειοψηφία και θα κατανέμει τα βάρη στο κεφάλαιο και τον πλούτο, η διεύρυνση του χώρου των κοινωνικών αγαθών στον αντίποδα της λογικής των ιδιωτικοποιήσεων, η δημοκρατία.

Ας το ξαναπώ: Η λιτότητα λειτουργεί ως στρατηγική για τη μείωση του επιχειρηματικού κόστους. Η λιτότητα μειώνει το κόστος εργασίας του ιδιωτικού τομέα, αυξάνει τα κέρδη ανά μονάδα κόστους (εργασίας) και ως εκ τούτου αυξάνει το ποσοστό κέρδους. Συμπληρώνεται από την οικονομία στη χρήση «υλικού κεφαλαίου» (άλλη μια στρατηγική «συρρίκνωσης της ζήτησης» θα έλεγαν κάποιοι!) και από θεσμικές αλλαγές οι οποίες ενισχύουν την ισχύ των διευθυντών στο εσωτερικό της επιχείρησης και των κατόχων χρηματοπιστωτικών τίτλων στο εσωτερικό της κοινωνίας.

Εμείς είμαστε αντίθετοι στη λιτότητα όχι διότι επιβραδύνει τη συσσώρευση κεφαλαίου, την ανάπτυξη, προσωπικά κάθε άλλο παρά πιστεύω κάτι τέτοιο, αλλά διότι αυτό που μειώνεται μέσα από τη λιτότητα, το κόστος παραγωγής για την καπιταλιστική τάξη, συνιστά το βιοτικό επίπεδο της εργαζόμενης πλειοψηφίας της κοινωνίας. Αυτό ισχύει και για το κράτος πρόνοιας, του οποίου οι υπηρεσίες μπορούν να θεωρηθούν ως μορφή «κοινωνικού μισθού».

Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι η διαπραγμάτευση αποτελεί σύγκρουση, αντιπαράθεση των συμφερόντων της εργασίας με αυτά του κεφαλαίου, στο έδαφος όχι μόνο της χώρας μας αλλά ολόκληρου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

Σε πρόσφατη ομιλία σας αναφερθήκατε στην ανάγκη καθυστέρησης πληρωμών προς το Δ.Ν.Τ., ώστε να εξοικονομηθούν τα κονδύλια που θα επιτρέψουν την υλοποίηση των βασικότερων δεσμεύσεων του ΣΥΡΙΖΑ προς τη χειμαζόμενη κοινωνία. Σε περίπτωση που βρεθεί η πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο, εκτιμάτε ότι θα είναι δυνατή – με οικονομοτεχνικά κριτήρια – η κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών (μισθοί/συντάξεις, εύρυθμη λειτουργία του κράτους), με δεδομένο ότι οι δανειστές θα κλείσουν τη στρόφιγγα του δανεισμού προς τη χώρα μας;

Η κυβέρνηση έχει όλα τα μέσα να καλύψει το «δημοσιονομικό κενό», δηλαδή τις ανάγκες που προκύπτουν για τον Προϋπολογισμό: Μισθοί, συντάξεις, κοινωνική προστασία, άμυνα κ.ο.κ. Η δανειοδότηση έχει στόχο να εξασφαλίσει την κάλυψη του «χρηματοδοτικού κενού», δηλαδή την κανονική αποπληρωμή των δανειακών υποχρεώσεων του ελληνικού δημοσίου.

Να σας θυμίσω ότι πρόσφατα, αλλά και στο παρελθόν, στο σημείο αυτό, του «χρηματοδοτικού κενού», ασκούνται οι εκβιαστικές πιέσεις, μέχρι την τελευταία στιγμή, όπου καθυστερείται η χρηματοδότηση, όπως άλλωστε συνέβη και με τη «συμφωνία» της 20ης Φεβρουαρίου.

Θέση του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι το «χρηματοδοτικό κενό» δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με εμμονή στη λογική του δανεισμού (συνεχώς νέα δάνεια για να πληρώνονται τα παλαιότερα), αλλά με μια γενναία απομείωση του χρέους (και μάλιστα όχι του ελληνικού αποκλειστικά, αλλά όλων των υπερχρεωμένων χωρών της Ευρωζώνης). Σήμερα τα επιτόκια παγκοσμίως είναι χαμηλά κι αυτό σημαίνει πως το πρόβλημα της ρύθμισης του ευρωπαϊκού χρέους μπορεί να αναβάλλεται, έτσι ώστε το δημόσιο χρέος να λειτουργεί ως μοχλός για τη διαιώνιση της δημοσιονομικής λιτότητας (ψηλά πρωτογενή πλεονάσματα) και γενικότερα των αντιδραστικών νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

Η χώρα μας είναι τη στιγμή αυτή «ξεχωριστή περίπτωση», διότι οι δανειστές χρησιμοποιούν το όπλο της «χρηματοδοτικής ασφυξίας» (καθυστέρηση υπεσχημένων χρηματοδοτικών δόσεων από τον Αύγουστο του 2014 μέχρι σήμερα) για εξαναγκάσουν την κυβέρνηση να αθετήσει τις δεσμεύσεις της, να αποδεχθεί τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της λιτότητας. Έχοντας συνείδηση της κατάστασης, η ελληνική κυβέρνηση δεν επιτρέπεται να εγκλωβιστεί σε αυτή τη νεοφιλελεύθερη παγίδα, επιδιώκοντας την πάση θυσία αποφυγή μιας καθυστέρησης πληρωμών προς τους δανειστές.

Το ζήτημα είναι πολιτικό. Η νεοφιλελεύθερη παγίδα μπορεί να διαρραγεί όταν η ελληνική κυβέρνηση καταστήσει σαφές ότι θα τολμήσει να επιλέξει την καθυστέρηση πληρωμών, προκειμένου να μην αθετήσει τη λαϊκή εντολή, να μην προδώσει όσους την εμπιστεύτηκαν. Εντός της Ζώνης του Ευρώ, μια που η «νομισματική» υποτίμηση της αγοραστικής δύναμης και του βιοτικού επιπέδου της κοινωνικής πλειοψηφίας είναι εξίσου ανεπιθύμητη με την «εσωτερική υποτίμηση».

Η επίπτωση από μια αύξηση στα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων θα είναι αμελητέα, αφού έτσι κι αλλιώς η χώρα βρίσκεται εκτός αγορών.

Η καθυστέρηση πληρωμών δεν συνεπάγεται έξοδο από την Ευρωζώνη. Η υιοθέτηση εκ μέρους οποιασδήποτε χώρας ενός νέου αποκλειστικού εθνικού νομίσματος θα μετέτρεπε την Ευρωζώνη από μια ενιαία νομισματική περιοχή σε ζώνη σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, η σταθερότητα (και ύπαρξη) της οποίας θα κατέρρεε σύντομα, από την ανεξέλεγκτη λειτουργία των χρηματαγορών στο περιβάλλον «συναλλαγματικού κινδύνου» που θα δημιουργείτο αμέσως μετά την πρώτη «έξοδο». Γι’ αυτό κανείς δεν θα τολμήσει να θέσει ζήτημα αποβολής της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.

Μάλιστα, η αθέτηση πληρωμών προς το ΔΝΤ θα σημάνει αποχώρηση του Ταμείου από το «ελληνικό Πρόγραμμα» και έναρξη των διαπραγματεύσεων για την «αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους».

Είναι κοινή παραδοχή ότι η ψήφος προς τον ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί μία πολυπρισματική ψήφο. Στις τάξεις των ψηφοφόρων του συναντάει κανείς κατεξοχήν κινηματικούς ανθρώπους, κομμουνιστές, αναρχικούς αλλά και, στο μεγαλύτερο μέρος πλέον, τα κατεξοχήν μικροαστικά και συντηρητικά στρώματα της κοινωνίας που δέχθηκαν ανελέητη επίθεση κατά τα τελευταία μνημονιακά χρόνια και που θέλησαν να βάλουν φρένο με την ψήφο τους στην ανεξέλεγκτη πορεία της καταστροφής. Πιστεύετε ότι ένα ετερόκλητο πλήθος σαν κι αυτό, που στην πλειοψηφία φαίνεται απλά να επέλεξε μία καλύτερη διαχείριση της υπάρχουσας κατάστασης, μπορεί να βρει τη βούληση και την αποφασιστικότητα ώστε να απαιτήσει και να επιβάλει ένα πραγματικά ριζοσπαστικό πρόγραμμα που αφετηρία του θα έχει την καθυστέρηση πληρωμών προς τους δανειστές;

Όταν στην Ιστορία λαμβάνουν χώρα τομές, ριζικοί μετασχηματισμοί και ανακατατάξεις, σε οποιαδήποτε χώρα, κινητήρια δύναμη είναι πάντα αυτό που περιγράφετε ως «ετερόκλητο πλήθος». Κάθε ιστορική τομή δεν είναι παρά η συγχώνευση διαφορετικών ρευμάτων, η ενοποίηση πολλαπλών αντιφάσεων, με τελικό αποτέλεσμα τον ενιαίο προσανατολισμό του «ετερόκλητου πλήθους». Ο ΣΥΡΙΖΑ, ήταν ένα μικρό κόμμα με ριζοσπαστική πολιτική. Οι μεγάλες κινητοποιήσεις και οι πολύμορφοι αγώνες της περιόδου 2010-12 άλλαξαν το τοπίο των πολιτικών εκπροσωπήσεων στη χώρα και τελικά ανέδειξαν το ΣΥΡΙΖΑ αξιωματική αντιπολίτευση το 2012 και κυβέρνηση το 2015. Το τελευταίο για το οποίο μιλούσε, και άρα ψηφίστηκε, ήταν η διαιώνιση και διαχείριση της «παρούσας κατάστασης».

Στην διαπραγμάτευση με τους δανειστές, η οποία στην ουσία αποτελεί σύγκρουση με τα συμφέροντα του κεφαλαίου σε Ελλάδα και Ευρώπη, έγιναν λάθη, όπως παραδέχτηκε η ίδια η κυβέρνηση. Δεν διαπραγματεύεσαι δηλώνοντας ότι αποδέχεσαι «το 70% του μνημονίου». Η διαπραγμάτευση είναι πάλη για αλλαγή ενός συσχετισμού δύναμης, δεν είναι πάλη αναλύσεων και επιχειρημάτων. Υπάρχουν βασικοί διαπραγματευτικοί κανόνες. Θυμάστε στην αρχή ότι ο λαός ήταν στους δρόμους στηρίζοντας την κυβέρνηση. Τότε έπρεπε να διεκδικήσουμε την υλοποίηση του προγράμματός μας, θέτοντας ρητά το ζήτημα της καθυστέρησης πληρωμών των ομολόγων, αν δεν υπήρχε χρηματοδότηση. Ο λαός μας εξέλεξε για το πρόγραμμά μας και όχι για να μείνουν τα πράγματα όπως τα παραλάβαμε με μικρές βελτιώσεις. Οι άνθρωποι που μας ψήφισαν έκαναν υπέρβαση της πολιτικής τους ταυτότητας, απογοητευμένοι, από τα κόμματα που μέχρι τότε στήριζαν, κι αυτό είναι σημαντικό.

Ο κόσμος της εργασίας κινητοποιήθηκε με βάση το «ταξικό του ένστικτο», όταν είδε να ανατρέπεται η ζωή του και να διαλύονται τα δικαιώματά του για να περισωθούν τα κέρδη του μεγάλου κεφαλαίου και των τραπεζών μέσα στην κρίση. Έχω ακούσει αμέτρητες φορές προεκλογικά να μου λένε, μη μας προδώσετε, μη γίνετε σαν τους άλλους. Αυτός ο κόσμος είναι η δύναμή μας.

Πολλά κυβερνητικά στελέχη θεωρούν ότι οι προτάσεις των θεσμών ξεπερνούν τις κόκκινες γραμμές της Αθήνας που έχει κάνει αρκετές υποχωρήσεις. Μάλιστα ο Γιάνης Βαρουφάκης δήλωσε ότι οι προτάσεις των θεσμών δείχνουν πως δεν θέλουν συμφωνία. Πώς κρίνετε τη στάση των δανειστών;

Οι δανειστές θέλουν συμφωνία. Τη θέλουν όμως στη βάση των συμφερόντων που εκπροσωπούν, τόσο στο εσωτερικό της χώρας μας, όσο και στο συνολικό ευρωπαϊκό επίπεδο: Συμφωνία με συνέχιση της λιτότητας, της διάλυσης του κοινωνικού κράτους, του ξεπουλήματος του δημόσιου πλούτου στο μεγάλο κεφάλαιο κλπ. Αγνοούν τη δημοκρατία, τη λαϊκή κυριαρχία και ετυμηγορία.

Οι εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου σέβονται τη λαϊκή βούληση μόνο όταν εξαναγκάζονται να το κάνουν. Αυτό πρέπει να συμβεί και τώρα: Αν οι «θεσμοί» επιμείνουν στην αδιάλλακτη στάση τους, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει όχι απλώς να καθυστερήσει τις δανειακές πληρωμές, αλλά και να διακόψει κάθε διαπραγμάτευση μέχρις ότου αποσυρθούν οι παράλογες απαιτήσεις της άλλης πλευράς.

Στη Χίο, όπως και στα άλλα νησιά του Αιγαίου υπάρχει αναβρασμός για το ενδεχόμενο κατάργησης των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ. Πριν λίγες ημέρες ο ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ, Νίκος Φίλης δήλωσε «Δεν ήταν ποτέ κόκκινη γραμμή της κυβέρνησης η διατήρηση του καθεστώτος ΦΠΑ στα νησιά», ωστόσο λίγους μήνες πριν όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν στην αντιπολίτευση αντιδρούσε σθεναρά όποτε έπεφτε στο τραπέζι αυτή η πρόταση. Τι έχει αλλάξει;

Το Πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ δίνει ιδιαίτερο βάρος στη νησιωτικότητα. Εδώ δεν πρόκειται απλώς για τη διευκόλυνση ενός σημαντικού τομέα της ελληνικής οικονομίας, του τουρισμού, αλλά για τις προϋποθέσεις βιωσιμότητας και ευημερίας ενός ιδιαίτερα σημαντικού γεωγραφικού και κοινωνικού χώρου της πατρίδας μας. Πρέπει να επιμείνουμε σθεναρά στη διατήρηση των χαμηλών συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά. Ο χαμηλός ΦΠΑ απλώς αντισταθμίζει ένα μέρος του αυξημένου κόστους που προκύπτει από τη γεωγραφική ιδιαιτερότητα των νησιών. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό!

Σε κάποια ζητήματα όπως αυτό των εξορύξεων στις Σκουριές, του Ελληνικού, του ΤΑΙΠΕΔ ή των κέντρων κράτησης μεταναστών, η κυβέρνηση εμφανίζεται να μην έχει ενιαία στάση και να υπαναχωρεί σε σχέση με προεκλογικές της θέσεις. Η κυβέρνηση δεν έχει τη βούληση να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων σε αυτά τα θέματα ή είναι οι δεσμεύσεις από το παρελθόν που της δένουν τα χέρια και δεν επιτρέπουν την ανατροπή τους;

Το κατοχυρωμένο δικαίωμα των λαών, είναι η δημοκρατία, το δικαίωμα να αποφασίζουν δημοκρατικά για το μέλλον τους, η λαϊκή κυριαρχία. Για να επιτύχει η κυβέρνηση την υλοποίηση του προγράμματός της πρέπει να καταστήσει ξεκάθαρο τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο κύριο μέτωπο, στο εσωτερικό της χώρας, ότι εκπροσωπεί συγκεκριμένα συμφέροντα, αυτά της κοινωνικής πλειοψηφίας. Υλοποιεί συγκεκριμένες δεσμεύσεις, που απορρέουν από την 25η Ιανουαρίου, δεν υποχωρεί. Στα ζητήματα που θίγετε με την ερώτησή σας υπάρχουν σαφείς συνεδριακές αποφάσεις, αλλά και επεξεργασμένες λεπτομερείς προτάσεις των Τμημάτων του Κόμματος. Για παράδειγμα, ως υπεύθυνος οικονομικής πολιτικής που ήμουν, γνωρίζω ότι ως Τμήμα Οικονομικής Πολιτικής είχαμε καταθέσει τεκμηριωμένες προγραμματικές προτάσεις, σε αντιστοιχία με τις συνεδριακές μας αποφάσεις. Το ίδιο ξέρω ότι έγινε και από τα άλλα Τμήματα του κόμματος. Ξέραμε ότι το έργο μας δε θα είναι εύκολο, αλλά η Αριστερά έχει δεκαετίες αγώνων, διεκδικήσεων και κατακτήσεων που ποτέ δεν έγιναν σε εύκολους δρόμους.

Πρόσφατα ακούσαμε από τον Υπουργό Άμυνας Π. Καμμένο την πρότασή του προς τις ΗΠΑ για τη δημιουργία νέας αεροπορικής βάσης του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο. Στο παρελθόν είχε κάνει λόγο για συνεκμετάλλευση των ενεργειακών αποθεμάτων του αρχιπελάγους με τις ΗΠΑ, ενώ πριν λίγες μέρες καταψήφισε και το νομοσχέδιο για την ανέγερση μουσουλμανικού τεμένους στην Αθήνα. Πώς βλέπετε την συγκυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ;

ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ είναι κόμματα με διαφορετικές ιδεολογικο-πολιτικές αφετηρίες, ωστόσο το κυρίαρχο ζήτημα, που οδήγησε σε αυτή τη συγκυβέρνηση και αυτό για το οποίο απαιτείται άμεση πολιτική λύση, είναι το τέλος της λιτότητας και η διαγραφή του χρέους. Σ’ αυτά, οι απόψεις συγκλίνουν.

Κλείνοντας θα θέλαμε ένα σχόλιο για τα χαμηλά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ που παραδοσιακά πιάνει ο ΣΥΡΙΖΑ στη Χίο, το νησί από το οποίο κατάγεστε.

Ακόμα και στην επιλογή του κόμματος, υπάρχουν, ειδικά σε τοπικές κοινωνίες, στέρεες και παλιές παραδόσεις. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει η εκπροσώπηση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, που έχουν ιδιαίτερη παρουσία σε συγκεκριμένους τόπους. Στη Χίο έρχομαι συχνά, λόγω καταγωγής, και έχω γνωρίσει τους συντρόφους μου, που είναι άξιοι, ενεργοί και δραστήριοι στην τοπική κοινωνία. Είναι στο χέρι μας λοιπόν να αντιστρέψουμε αυτήν την κατάσταση που περιγράφετε. Και είναι πρόκληση και πρόσκληση για μένα, να έρχομαι συχνότερα στο νησί μας.