Κριστόμπαλ Μπαλενσιάγκα: Ο μετρ με τα μαύρα που αγνόησε επιδεικτικά κάθε νόρμα

«Η υψηλή ραπτική είναι σαν μια ορχήστρα, στην οποία ο Μπαλενσιάγκα είναι ο απόλυτος μαέστρος. Οι υπόλοιποι είμαστε απλώς μουσικοί, ακολουθώντας τις οδηγίες που μας δίνει», είπε κάποτε ο Κριστιάν Ντιόρ. Ο Ισπανός σχεδιαστής ήταν γνωστός για την αυστηρότητά του στον χώρο εργασίας, καθώς αντιμετώπιζε τη δουλειά του σαν θρησκεία. Τα περίπλοκα γλυπτά σχέδιά του αναδεικνύονταν περισσότερο στο μαύρο, ένα από τα αγαπημένα του χρώματα. Τώρα, το μουσείο Χεμεντεμουζέουμ (Kunstmuseum Den Haag), στη Χάγη, τιμά την 50ή επέτειο από τον θάνατο του Κριστόμπαλ Μπαλενσιάγκα με την έκθεση «Balenciaga in Black». Η συλλογή διερευνά τη σχεδόν εμμονική χρήση του μαύρου από τον αείμνηστο couturier σε μερικά από τα πιο σημαντικά κομμάτια του, τα οποία ταξίδεψαν στο μουσείο της Ολλανδίας από το Μουσείο Γκαλιερά και τον οίκο Balenciaga στο Παρίσι.

Για τον Κριστόμπαλ Μπαλενσιάγκα το μαύρο ήταν ο ιδανικός καμβάς για να αναπτύξει το ταλέντο του. Χωρίς κάποιο χρώμα να αποσπά την προσοχή, το πρώτο πράγμα που προσέχει κανείς σε μια δημιουργία του, είτε επρόκειτο για ένα bespoke κοστούμι, ένα βραδινό φόρεμα ή μια τουαλέτα-υπερπαραγωγή, είναι το περίπλοκο γλυπτό σχέδιό του. Μια δεύτερη ματιά αποκαλύπτει τις πλούσιες, συχνά αταίριαστες υφές και τις εξαιρετικές λεπτομέρειες.

Το παιχνίδισμα του φωτός πάνω στο μαύρο αναδείκνυε υπέροχα το ύφασμα. Μαύρη δαντέλα, κέντημα, βελούδο, ντραπέ μετάξι, κρόσσια ή αστραφτερές παγιέτες, κάθε κομμάτι υψηλής ραπτικής αποκτούσε αυθύπαρκτη υπόσταση. Ακόμη και τα πρωτότυπα σχέδιά του ήταν σε μαύρο χρώμα, σε πλήρη αντίθεση με το αλεύκαστο βαμβάκι που χρησιμοποιούσαν οι περισσότεροι σχεδιαστές εκείνη την εποχή.

Η έκθεση προσφέρει μια μαγευτική εξερεύνηση του μαύρου χρώματος μέσα από τη ματιά του Κριστόμπαλ Μπαλενσιάγκα: 65 κομμάτια υψηλής ραπτικής και αρκετά πατρόν από τις δεκαετίες 1930-1960, δεκάδες φωτογραφίες, σκίτσα και σχέδια, καπέλα και κολιέ που καταλαμβάνουν 15 αίθουσες, όλα σε μαύρο ώστε ο επισκέπτης να εστιάσει ανενόχλητος σε όλες τις λεπτομέρειες της τεχνικής.

Η άποψη του θρυλικού σχεδιαστή για την τέχνη και τη μόδα είχε διαμορφωθεί σε νεαρή ηλικία, μέσα στην κατοικία της μαρκησίας Ντε Κάσα Τόρες, όπου η μητέρα του Μαρτίνα εργαζόταν ως μοδίστρα. Η μαρκησία ήταν μια εξαιρετικά κομψή γυναίκα που ντυνόταν αποκλειστικά με δημιουργίες των μετρ της εποχής: Φρέντερικ Γουόρθ, Τζιν Πάκουιν και Ζακ Ντουσέ. Η οικογένεια είχε επίσης μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές συλλογές τέχνης στη χώρα, η οποία περιελάμβανε αριστουργήματα των Βελάσκεθ, Χουάν Παντόχα ντε λα Κρους, Ελ Γκρέκο, Γκόγια. Το μισό Μουσείο του Πράδο δηλαδή.

Με τη φροντίδα της μαρκησίας, για την οποία σχεδίασε το πρώτο του φόρεμα στην πρώιμη ηλικία των 12 ετών, ο Μπαλενσιάγκα μπόρεσε σύντομα να μετατρέψει το πάθος του για τη μόδα σε μια επιτυχημένη καριέρα couturier στην Ισπανία. Η αισθητική της αυλής των Αψβούργων είναι εμφανής στα μαύρα βελούδινα και στα πλούσια κεντήματα των βραδινών ενδυμάτων του. Τα σκοτεινά χρώματα που λάτρεψε προέρχονται από την παλέτα του Ελ Γκρέκο και ορισμένες σιλουέτες από τους καμβάδες του Βελάσκεθ. Τα καθαρά σχήματα και οι μορφές που τον έκαναν ευρέως γνωστό ως «τον αρχιτέκτονα της υψηλής ραπτικής», τα εμπνεύστηκε από τα άμφια των αγίων και των μοναχών του Φρανθίσκο ντε Θουρμπαράν.

Η πρώτη του συλλογή το 1937 ήταν «τόσο μαύρη, που σε χτυπάει σαν ηλεκτρικό ρεύμα. Παχύ ισπανικό μαύρο, σχεδόν βελούδινο, μια νύχτα χωρίς αστέρια που κάνει το συνηθισμένο μαύρο να φαίνεται σχεδόν γκρι», έγραψε τότε με δέος το «Harper’s Bazaar». Η ζωή και η κληρονομιά του σχεδιαστή ήταν βαθιά συνυφασμένες με το μαύρο χρώμα, το οποίο χρησιμοποίησε όχι μόνο ως σχεδιαστική επιλογή αλλά ως σημείο σύνδεσης με την ισπανική του ταυτότητα, υφαίνοντάς το σχεδόν σε κάθε πτυχή του έργου του. Σήμερα, οι δημιουργίες του λειτουργούν ως σημείο επαφής για να εξετάσουμε το πιο ανθεκτικό χρώμα της μόδας σε όλες τις εκφάνσεις του. Στην Ισπανία, το μαύρο συμβολίζει την απελευθέρωση αφότου ο λαός ανέκτησε την ανεξαρτησία του μετά την οπισθοχώρηση των στρατευμάτων του Ναπολέοντα τον 19ο αιώνα. Το μαύρο υπονοεί επίσης την καθολική ευσέβεια και τη λιτή μόδα που προτιμούσε η ισπανική αυλή των 16ου και 17ου αιώνων.

Ο μεγάλος μόδιστρος χρησιμοποιούσε το μαύρο περισσότερο από κάθε άλλον σχεδιαστή και το έκανε με πολύ διαφορετικό τρόπο. Μέσα απ’ αυτό τόνισε τη γεωμετρία και τη γλυπτική ποιότητα των τολμηρών σχεδίων του, όπως η γραμμή «μπαλούν» και το φόρεμα «τουλίπα». Τα πρώιμα σχέδιά του μοιάζουν με μαθηματικές εξισώσεις. Οι αιχμηρές παύλες στα σκίτσα του γίνονται συντομογραφία για το πέτο, το στρίφωμα και τις μανσέτες.

Τα μερικώς ολοκληρωμένα πατρόν είναι γεμάτα με ασημένιες καρφίτσες και χειρόγραφες σημειώσεις με κιμωλία. Σε μαύρο χρώμα, ακόμη και ο κόμπος ενός φιόγκου σε μεταξωτό κρεπ σατέν φαίνεται να λέει περισσότερα - γίνεται πιο απόλυτος. Ο ταφτάς ακτινοβολεί σε μαύρο χρώμα και οι τουαλέτες παίρνουν μια ακόμη πιο οπερατική διάσταση. Ολα αυτά είναι μια κληρονομιά που παραμένει στα χέρια του σημερινού δημιουργικού διευθυντή του οίκου Balenciaga, Ντέμνα Γκβασάλια, της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Ολλανδίας, των μεγάλων οίκων, της παγκόσμιας μόδας και τέχνης. Ολα όσα λάτρεψε και κατάφερε να αναδείξει έξω από τις πολύχρωμες νόρμες αλλά με «μαύρη» μαθηματική ακρίβεια.

Info: «Balenciaga in Black», στο μουσείο Kunstmuseum Den Haag (kunstmuseum.nl) μέχρι τις 5 Μαρτίου.