«Κόκκινη κάρτα» από τους Eλληνες γιατρούς στη Φαρμακοεπαγρύπνηση

Τις λιγότερες κίτρινες κάρτες, δηλαδή τις αναφορές για ανεπιθύμητες παρενέργειες από τη λήψη φαρμάκων, δέχεται ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων, σε σχέση με τους αντίστοιχους φορείς των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Κι επειδή (προφανώς) τα φάρμακα που παίρνουν οι Ελληνες δεν είναι διαφορετικά από εκείνα που χορηγούνται στους άλλους Ευρωπαίους, αλλά και επειδή δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι οι Ελληνες έχουν πιο… γερή κράση και άρα υφίστανται λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες από τη λήψη φαρμάκων, η πιο λογική εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι δεν λειτουργεί σωστά στη χώρα μας το σύστημα Φαρμακοεπαγρύπνησης, μέσω του οποίου διακινούνται οι κίτρινες κάρτες.

Οι κίτρινες κάρτες, όπως ονομάζονται συμβολικά τα δελτία αναφοράς των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων, αποτελούν ανεκτίμητο επιστημονικό υλικό, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Σύμφωνα με τη Φαρμακοεπαγρύπνηση, το σύστημα προστασίας των ασθενών που ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ενωση, οι επαγγελματίες της υγείας (γιατροί, φαρμακοποιοί, νοσηλευτές) υποχρεούνται να συμπληρώνουν την κίτρινη κάρτα κάθε φορά που υποψιάζονται ότι ένα φάρμακο μπορεί να έχει προκαλέσει μια ανεπιθύμητη ενέργεια στον ασθενή. Μάλιστα, για την ταχύτερη και απρόσκοπτη διακίνηση των σχετικών πληροφοριών -που αναδεικνύονται ζωτικής σημασίας σε πολλές περιπτώσεις- ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει θέσει σε λειτουργία από το 2005 το σύστημα Eudravigilance, μέσω του οποίου γίνεται ηλεκτρονική ανταλλαγή των αναφορών για ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων.

Ωστόσο, η ανταπόκριση του υγειονομικού κόσμου της Ελλάδας στη συμπλήρωση της κίτρινης κάρτας δεν κρίνεται από τους αρμοδίους σημαντική. Αν και, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κάθε χώρα θα πρέπει να έχει τουλάχιστον 200 κίτρινες κάρτες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, η Ελλάδα απέχει αρκετά ακόμη από το να συγκεντρώσει τις 2.000 κάρτες που της αναλογούν! Οι κίτρινες κάρτες που φτάνουν στην Επιτροπή Φαρμακοεπαγρύπνησης του ΕΟΦ εξακολουθούν να είναι λίγες, κάτι που συνιστά σημαντικό πρόβλημα σε ό,τι αφορά στην προσπάθεια που γίνεται σε διεθνές επίπεδο να αντιμετωπιστούν οι παρενέργειες από τη λήψη φαρμάκων.

Τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το protothema.gr είναι ενδεικτικά της κατάστασης. Τη δεκαετία 1986-1995 οι κίτρινες κάρτες δεν ξεπέρασαν τις 1.000, ενώ το διάστημα 1996-2000 έφτασαν στον ΕOΦ μόλις 1.869 κίτρινες κάρτες. Από το 2001 η εικόνα γίνεται εμφανώς καλύτερη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και μάλιστα μεγάλα! Το 2001 έγιναν 794 αναφορές, το 2002 ο αριθμός τους ανήλθε στις 1.104, το 2003 αυξήθηκαν κατά 170 φθάνοντας δηλαδή τις 1.274. Το 2004 ο αριθμός των αναφορών για παρενέργειες φαρμάκων δεν παρουσίασε αξιόλογη μεταβολή, 1.319 και 1.309 ήταν οι κίτρινες κάρτες που έλαβε ο ΕΟΦ για τα έτη 2004 και 2005 αντιστοίχως. Σημαντική άνοδος των αναφορών καταγράφεται για το 2006, με τον ΕΟΦ να λαμβάνει 1.460 αναφορές αλλά και το 2007 με 1.591 κίτρινες κάρτες.

Πηγές του ΕΟΦ ωστόσο επισημαίνουν ότι η όποια πρόοδος «πιστώνεται» περισσότερο στις φαρμακοβιομηχανίες, παρά στους Ελληνες γιατρούς. Είναι οι φαρμακευτικές εταιρείες εκείνες που στέλνουν τις περισσότερες αναφορές και όχι οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί, παρότι οι τελευταίοι βρίσκονται μέσα στην καθημερινή ιατρική πράξη. Εκτιμάται ότι τουλάχιστον έξι στις δέκα αναφορές γίνονται από τις φαρμακοβιομηχανίες - οι λόγοι είναι προφανείς και όχι αμιγώς ιατρικοί-φαρμακολογικοί βέβαια, αφού οι ανεπιθύμητες παρενέργειες σχετίζονται κυρίως με την καλή ή κακή φήμη τους και τον οικονομικό αντίκτυπό της. Αλλά και από τους γιατρούς περισσότερο… ζήλο στη συμπλήρωση των κίτρινων καρτών δείχνουν κυρίως οι νοσοκομειακοί, για τους οποίους είναι ευλόγως πιο εύκολη η παρακολούθηση των ασθενών μετά τη χορήγηση ενός φαρμάκου.

Η αναγκαιότητα της Φαρμακοεπαγρύπνησης

Η Φαρμακοεπαγρύπνηση, η οποία ορίζεται ως υποχρέωση όλων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αποτελεί ουσιαστικά την τέταρτη και τελευταία φάση της κλινικής μελέτης ενός φαρμάκου στην οποία είμαστε όλοι… εθελοντές ως υποψήφιοι λήπτες του σκευάσματος. Κι αυτό διότι όταν ένα φάρμακο βγαίνει στην κυκλοφορία έπειτα από κλινικές μελέτες σε ικανοποιητικό αριθμό ατόμων μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες που δεν εμφανίστηκαν ούτε στο συγκεκριμένο δείγμα της μελέτης ούτε καταγράφηκαν στα φύλλα οδηγιών. Ετσι, με τη λεγόμενη τέταρτη φάση της Φαρμακοεπαγρύπνησης προσπαθούν οι φαρμακολόγοι, οι εταιρείες και οι γιατροί να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη ενός σκευάσματος, να ελαχιστοποιήσουν τις παρενέργειές του και να κάνουν όσο πιο ασφαλή γίνεται τη χρήση του φαρμάκου. Αυτή η φάση διαρκεί από 10 έως 20 χρόνια. Στη διάρκειά της συλλέγονται επιδημιολογικά δεδομένα, γίνονται επιστημονικές παρατηρήσεις και καταγράφονται οι ανεπιθύμητες ενέργειες. Μάλιστα, για τα φάρμακα που έχουν κυκλοφορήσει πρόσφατα πρέπει να αναφέρονται όλες οι ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ για τα παλαιότερα σκευάσματα ζητείται ενημέρωση μόνο για τις σοβαρές παρενέργειες.

Οι …συνήθεις ύποπτοι

Τα φάρμακα με «βεβαρημένο μητρώο» εξετάζονται ξανά και ξανά κατά περιόδους, επαναπροσδιορίζονται ως προς την κλινική τους χρήση ή αποσύρονται από την κυκλοφορία. Ρεκόρ στις αναφορές για ανεπιθύμητες ενέργειες φαίνεται να κατέχουν τα φάρμακα για παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος. Ψηλά στη λίστα των «υπόπτων» φαρμάκων βρίσκονται σκευάσματα κατά των λοιμώξεων, ενώ έχουν καταγραφεί παρενέργειες στα φάρμακα που χορηγούνται για μυοσκελετικές παθήσεις, αρθροπάθειες και μεταβολικά νοσήματα .