Διά βίου μάθηση - Οι μεσήλικες επιστρέφουν στα θρανία

Αν κάποτε οι άνθρωποι επέστρεφαν στα θρανία μόνο για προπτυχιακά ή μεταπτυχιακά, σήμερα η βεντάλια έχει ανοίξει με διαθέσιμα σεμινάρια σε διαδικτυακές πλατφόρμες και webinars, προγράμματα σε Κέντρα Επιμόρφωσης, αλλά και ευκαιρίες αυτομόρφωσης μέσα από podcasts, vidcasts και audiobooks. Είναι η ανάγκη για γνώση απλώς επαγγελματική στρατηγική ή μια νέα μορφή προσωπικής ολοκλήρωσης και αυτογνωσίας που γεννήθηκε μέσα στην καραντίνα;

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (2023), η διά βίου εκπαίδευση, σε κάθε της μορφή, έχει ξεκινήσει να εγκαθιδρύεται στο ελληνικό πεδίο για τις μεσαίες ηλικίες. Ειδικότερα, σε κάποιο πρόγραμμα εκπαίδευσης συμμετείχαν πάνω από ένας στους τέσσερις (27,3%) στην ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών και ένα σημαντικό 16,8% στις ηλικίες 35-54 ετών. Την ίδια ώρα, με το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα να έχει αυξηθεί στα 81,8 έτη, η μάθηση είναι ένας δρόμος ελκυστικός ακόμη και για ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας (65+), ωθώντας τους να παραμένουν ενεργοί. Στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας το ποσοστό μαθητών ηλικίας άνω των 61 ετών είναι 1,9% και άνω των 66 ετών 1,2%.

Σε αντίθεση με τις ηλικίες 18-24, οι μεσαίες ηλικίες στρέφονται περισσότερο σε προγράμματα εκτός της παραδοσιακής εκπαίδευσης, δηλαδή έξω από τη δευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια (μόλις 7,5% και 1,8% για τους 25-34 και 35-54), καθώς προτιμούν συντομότερα, πιο στοχευμένα προγράμματα. Είναι μια δεύτερη καριέρα που αναζητούν όσοι υιοθετούν τη διά βίου μάθηση; Ενίσχυση του οπλοστασίου που κατέχουν ήδη; Διερεύνηση νέων ενδιαφερόντων τους; Σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, οικονομία και διοίκηση και χρήση υπολογιστών βρίσκονται ξεκάθαρα μπροστά στα προγράμματα εκτός του τυπικού συστήματος, ενώ ειδικά για τους σχετικά μεγαλύτερους (35-54 και 55-69 ετών) ακολουθούν προγράμματα Μηχανολογίας.

Στο κυνήγι των μορίων

Εχοντας ήδη βιώσει απορρίψεις στην αγορά εργασίας και περιμένοντας αρκετά χρόνια να διοριστεί, η Μαρία Μ. αποφάσισε μετά τα 50 της να αποκτήσει δεύτερο πτυχίο στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο, με στόχο να βελτιώσει τις επαγγελματικές της προοπτικές. Τελικά τα κατάφερε λίγο πριν τελειώσει το δεύτερο προπτυχιακό της. Μας περιγράφει ότι η διαδρομή δεν ήταν εύκολη: «Ενιωθα άβολα αν ήμουν αδιάβαστη και έτσι έπρεπε να συνδυάσω οικογενειακές, επαγγελματικές και ακαδημαϊκές υποχρεώσεις». Παρ’ όλα αυτά, ολοκλήρωσε τις σπουδές της και σήμερα πιστεύει ότι η μεγαλύτερη ηλικία αποτελεί πλεονέκτημα: «Σου δίνει καλύτερη αντίληψη και κρίση».
Οι πιο πρόσφατες μελέτες (ΔιαΝέοσις, ΙΝΕ-ΓΣΕΕ) επισημαίνουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζονται και κυρίως την αναγκαιότητα της χρυσής τομής μεταξύ ευελιξίας και σταθερότητας.

«Η τέχνη του πολέμου στον Μεσαίωνα»

Ο Γιώργος Κουλαουζίδης, αναπληρωτής καθηγητής του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου και διευθυντής του Κέντρου Επιμόρφωσης & Διά Βίου Μάθησης, τονίζει ότι σε αντίθεση με τα τυπικά προγράμματα σπουδών, που είναι μεγάλης διάρκειας και ευρύτερα, τα προγράμματα διά βίου μάθησης είναι σύντομα, στοχευμένα και ευέλικτα. «Το βασικό στοιχείο που πρέπει να υιοθετήσουμε και στην Ελλάδα είναι η σύνδεση των σύντομων προγραμμάτων σπουδών με το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων», αναφέρει χαρακτηριστικά. Ετσι, όπως διευκρινίζει, θα αποκτήσουν πραγματική αξία στην αγορά εργασίας: «Σε κάποιες χώρες στο εξωτερικό, οι εργαζόμενοι μπορούν να συγκεντρώνουν πιστοποιήσεις από διαφορετικά προγράμματα και να αναζητούν καλύτερες συνθήκες εργασίας με αποδείξεις. Αυτό δίνει κίνητρο, ευελιξία και άμεση ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς».

Φυσικά, το προφίλ των συμμετεχόντων είναι εξαιρετικά ποικιλόμορφο. «Το ΚΕΔΙΒΙΜ προσελκύει ένα μωσαϊκό συμμετεχόντων: νέους, αλλά και έμπειρους επαγγελματίες Υγείας που αναζητούν εξειδικευμένες γνώσεις, εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να ενημερωθούν για το νομικό πλαίσιο της εκπαίδευσης, αλλά και φοιτητές που συμπληρώνουν τις σπουδές τους με δεξιότητες όπως η ανάλυση δεδομένων». Παράλληλα, υπάρχουν και μαθητές που θέλουν πνευματική καλλιέργεια στον ελεύθερο χρόνο τους: «Υπάρχουν άνθρωποι που παρακολουθούν θεωρητικά μαθήματα όπως “Η τέχνη του πολέμου στον Μεσαίωνα” ή προγράμματα Φιλοσοφίας για προσωπική τους ευχαρίστηση», καταλήγει ο καθηγητής.

Από πολιτικός μηχανικός φιλόσοφος

Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι ο 32χρονος Χ.Υ., πολιτικός μηχανικός, ο οποίος σπούδασε στη Γερμανία και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου εργάζεται σε τεχνικό γραφείο και ταυτόχρονα ολοκληρώνει το δεύτερο προπτυχιακό του στην Πολιτική Επιστήμη στο Πάντειο. «Ακόμα κι όταν σπούδαζα στη Γερμανία, γυρόφερνα τις Πολιτικές Επιστήμες. Χωρίς να το καταλάβω, στο τέλος η μισή μου βιβλιοθήκη είχε πολιτική φιλοσοφία», τονίζει.

Ο κ. Κουλαουζίδης τονίζει επίσης την ισορροπία που υπάρχει ανάμεσα σε τεχνικές και οριζόντιες δεξιότητες, Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά, υπάρχει μεγάλη ζήτηση για εξειδικευμένα αντικείμενα, όπως η τηλεϊατρική και η τεχνητή νοημοσύνη, ενώ πολλοί αναζητούν δεξιότητες πιο οριζόντιες, όπως κριτική σκέψη, διαχείριση χρόνου και ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. «Για πολλούς, η συμμετοχή σε αυτά τα προγράμματα δεν είναι μόνο εργαλείο επαγγελματικής εξέλιξης, αλλά και προσωπικής ολοκλήρωσης», υπογραμμίζει. «Δυστυχώς, οι ευάλωτες κοινωνικά ομάδες συμμετέχουν σε πολύ μικρό βαθμό σε προγράμματα διά βίου μάθησης», λέει, με βασικά εμπόδια το κόστος και την έλλειψη πληροφόρησης.

Ευέλικτη γνώση για όλους

«Η στρατηγική μας απαιτεί πλέον εστίαση στους ευάλωτους ούτως ώστε να λειτουργήσει η διά βίου μάθηση ως μοχλός κοινωνικής κινητικότητας», επισημαίνει η γενική γραμματέας Διά Βίου Μάθησης του υπουργείου Παιδείας Ολγα Καφετζοπούλου. Αναγνωρίζει ότι η πραγματική αξιοποίηση της διά βίου μάθησης συνεχίζει να «αποτελεί μία πρόκληση», λέγοντας πως απαιτείται συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στον σχεδιασμό προγραμμάτων, νέα ελκυστικά προγράμματα με εστίαση και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων, μηχανισμοί αναγνώρισης της πρότερης και άτυπης μάθησης και εξειδικευμένο δυναμικό εκπαιδευτών. Στην παρατήρηση ότι η συνολική συμμετοχή ενηλίκων στην Ελλάδα είναι χαμηλή συγκριτικά με τον μέσο όρο της Ε.Ε., η ίδια αναφέρει πως η χώρα μας σκοπεύει να αξιοποιήσει άμεσα τις ευρωπαϊκές πρακτικές, αλλά και την ελληνική τεχνογνωσία για να δημιουργήσει προοπτικές για την ενίσχυση της εκπαίδευσης ενηλίκων μέσα από δράσεις εξωστρέφειας, επιμόρφωσης στελεχών και σχεδιασμού προγραμμάτων, αξιοποιώντας και πόρους του ΕΣΠΑ 2021-2027.

Πρότζεκτ: Αυτοβελτίωση

«Εψαχνα τρόπους να επιμορφωθώ, να συνεχίσω σπουδές, ωστόσο επειδή είχα διοριστεί μέσω ΑΣΕΠ με πτυχία από ωδείο δεν είχα το δικαίωμα ένταξής σε πανεπιστημιακά προγράμματα», μας λέει η Κ.Μ., εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ετσι, στα 50 της αποφάσισε να δώσει Πανελλήνιες και να καθίσει ξανά στα πανεπιστημιακά έδρανα, αναζητώντας επαγγελματική αναβάθμιση αλλά και προσωπική ολοκλήρωση. Η στιγμή ήταν κατάλληλη, αφού τα παιδιά της είχαν πλέον μεγαλώσει, αλλά η προετοιμασία ήταν εξαντλητική σε συνδυασμό με τη δουλειά της, τη φροντίδα της οικογένειάς της και το διάβασμα. «Η φοίτηση σ’ ένα προπτυχιακό πρόγραμμα με ανανέωσε. Ηρθα σε επαφή με νέους ανθρώπους, εμπλούτισα το έργο μου στο σχολείο και το βασικότερο όλων, άλλαξα τρόπο σκέψης και θέλησα ό,τι έμαθα να το μεταφέρω και στους μαθητές μου», σημειώνει. Κι αν τη ρωτήσει κανείς αν θα το ξανάκανε, η απάντηση είναι ξεκάθαρη: «Ναι, γιατί ήταν ένα δώρο στον εαυτό μου».

Δεν είναι η μόνη. Μετά την καραντίνα, πολλοί ανακάλυψαν τη μάθηση ως μέσο αυτογνωσίας και προσωπικής ανάπτυξης. Η εμπειρία του περιορισμού έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη για διά βίου μάθηση όχι μόνο για επαγγελματική εξέλιξη, αλλά και για εσωτερική ανανέωση. Για να ανταποκριθούν σε αυτή την ανάγκη, πολλοί στράφηκαν σε πλατφόρμες όπως η Coursera, μέσω vidcasts, podcasts ή ακόμα και συμμετοχή σε κοινότητες στα social media, οργανώνοντας το δικό τους πρόγραμμα με βάση τα ενδιαφέροντά τους και τους ρυθμούς τους. Η αυτοεκπαίδευση προσφέρει ευελιξία, καθώς μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας και από οποιοδήποτε σημείο, ενώ ταυτόχρονα δίνει τη δυνατότητα για συνεχόμενη αναβάθμιση δεξιοτήτων, τόσο τεχνικών όσο και προσωπικών.

Σε κάποια από αυτά τα vidcast η νέα τάση για εκπαίδευση που επικοινωνείται ώστε να κινητοποιήσει περισσότερο κόσμο είναι ο «κανόνας των 5 ωρών» (5-hour rule). Μια συνήθεια που ακολουθούν πολλοί επιτυχημένοι άνθρωποι και βασίζεται στην ιδέα της συνεχούς μάθησης. Σύμφωνα με τον κανόνα, αφιερώνεις τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα, πέντε ημέρες την εβδομάδα (δηλαδή συνολικά 5 ώρες), σε στοχευμένη μάθηση. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει διάβασμα βιβλίων, μελέτη νέων δεξιοτήτων, στοχασμό ή εξάσκηση μέσω πρακτικής. Ο στόχος δεν είναι, δηλαδή, η απλή εργασία, αλλά η ουσιαστική προσωπική και επαγγελματική εξέλιξη μέσω της διαρκούς εκπαίδευσης.

Μεταπτυχιακό στα 30, στα 40, στα... 80

Επτά επαγγελματίες μιλούν για τη σημασία της συνεχούς αναβάθμισης γνώσεων

Ανέστης Λιτόβολος
80 ετών, συνταξιούχος

Αυτή την περίοδο ο Ανέστης Λιτόβολος ολοκληρώνει την εξεταστική του τέταρτου έτους στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με μόνο έναν χρόνο να απομένει για το πτυχίο. «Δούλευα από μικρός, ό,τι έκανα στη ζωή μου το έκανα αυτοδίδακτος - ηλεκτροσυγκολλητής, οδηγός, επιχειρηματίας, όλη μου τη ζωή», αναφέρει. Πριν από χρόνια αντιμετώπισε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας και βγήκε στη σύνταξη. Αφού πήρε το απολυτήριο Λυκείου περίπου στα 75 του, αποφάσισε με την παρότρυνση των καθηγητών του να δώσει εξετάσεις. Επέλεξε έναν συναφή τομέα με την εργασία του, θέλοντας, όπως λέει, «να παντρέψω τη θεωρία με την πράξη». «Οταν πήγα να γραφτώ και είδα όλα αυτά τα 18χρονα παιδιά, ήθελα να τα παρατήσω. Να πω την αλήθεια, δεν νιώθω 80 χρονών. Μόνο στη μνήμη δεν κρύβεται η ηλικία», τονίζει.

Αθηνά Φωκά
55 ετών, ιδ. υπάλληλος

Με σπουδές στην Ιταλία μέχρι τα 25 της, η Αθηνά Φωκά αποφάσισε να επιστρέψει στα πανεπιστημιακά έδρανα, αφού η αγάπη για τη γλώσσα και τον πολιτισμό της Ιταλίας δεν έσβησε ποτέ. «Λίγο πριν τον κορονοϊό αποφάσισα να δώσω Πανελλήνιες, αφού το επίπεδό μου στην ιταλική γλώσσα ήταν υψηλό». Η πανδημία έγινε για εκείνη πηγή δύναμης: «Δεν εργαζόμουν τότε, αφού η επιχείρηση όπου δούλευα είχε κλείσει και παρακολουθούσα ανελλιπώς. Ηταν το αγχολυτικό μου». Η εκπαίδευση για εκείνη είναι προσωπική καλλιέργεια: «Μαθαίνω συνεχώς νέα πράγματα. Οι σπουδές για μένα είναι χαρά». Η αγάπη για τη γνώση, πάντως, είναι οικογενειακή υπόθεση, καθώς φοιτητές είναι ο γιος, αλλά και ο σύζυγός της.

Ηλίας Βουτυρίτσας
65 ετών, δημ. υπάλληλος

Ο Ηλίας Βουτυρίτσας πέρασε στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Ελλάδος, στην Πάτρα, το 2018, στο τμήμα Νοσηλευτικής. Τα πρώτα δύο χρόνια ήταν ενεργός, παρότι έμενε και εργαζόταν στην Αθήνα. «Εργάζομαι στον Δήμο Αθηναίων ως οδηγός στην καθαριότητα. Οι δυσκολίες ήταν πολλές, ωστόσο πέρα από την απόσταση αντιμετώπισα ένα πρόβλημα υγείας και αναγκάστηκα να διακόψω τις σπουδές μου». Οπως μας περιγράφει, σε περίπτωση που δεν καταφέρει να συνεχίσει τις σπουδές του στην Πάτρα, σκέφτεται να δώσει ξανά Πανελλήνιες για να περάσει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου: «Μου αρέσει το διάβασμα και σε λίγο καιρό παίρνω σύνταξη. Στην πόλη που θα μείνω υπάρχει τμήμα, οπότε ίσως να δώσω πάλι εξετάσεις».

Δημήτρης Καβουρτζής
50 ετών, φωτογράφος

Πριν από μερικά χρόνια ο Δημήτρης Καβουρτζής ολοκλήρωσε το πρόγραμμα «Ελληνικός Πολιτισμός» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. «Τελείωσα το 1999 ΙΕΚ φωτογραφίας και μετά σπούδασα στη Μ. Βρετανία φωτογραφία», αναφέρει. Εργάζεται ως φωτογράφος και δεν αλλάζει επάγγελμα. Στο ερώτημα, όμως, γιατί σε αυτή την ηλικία ξεκίνησε το πρόγραμμα στο ΕΑΠ, απαντά ξεκάθαρα: «Ηθελα να διευρύνω τους ορίζοντές μου. Το έκανα καθαρά για μένα. Καθόμουν και έγραφα εργασίες, διάβαζα για Ιστορία, λογοτεχνία, αρχιτεκτονική». Η εμπειρία του προγράμματος, τονίζει, δόμησε τη σκέψη του, χρησιμοποιώντας τις γνώσεις αυτές ακόμη και στο πολιτικό φωτορεπορτάζ.

Παναγιώτης Σιάνης
62 ετών, δημοσιογράφος

Ο Παναγιώτης Σιάνης εργάζεται 40 χρόνια στον τομέα της επικοινωνίας. «Είχα τελειώσει το Εργαστήρι Δημοσιογραφίας, αλλά ένιωθα ότι έλειπε η συγκρότηση που δίνουν οι ακαδημαϊκές σπουδές». Ξεκίνησε ένα προπτυχιακό στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, όταν ήταν 50 ετών, και παράλληλα βελτίωσε τις γνώσεις του στις ξένες γλώσσες. Αισθανόταν όμως και πάλι ότι κάτι έλειπε και παρακολούθησε το μεταπτυχιακό στο τμήμα ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, το οποίο ολοκλήρωσε στην πρώτη καραντίνα, στα 57 του. «Για μένα το να μαθαίνω ήταν ένα κίνητρο ζωής και μου έδωσε και μία ανανέωση στον χώρο» .

Μανώλης Αλισαβάκης
64 ετών, καθηγητής

Ο Μανώλης Αλισαβάκης ξεκίνησε την πορεία του στην εκπαίδευση μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και όπως επισημαίνει: «Ξεκίνησα να διδάσκω με ένα έλλειμμα στα παιδαγωγικά. Δεν είχαμε τότε μαθήματα που να αφορούν τη διδακτική και την παιδαγωγική». Αντιλαμβανόμενος την ανάγκη αυτή, μελετούσε αυτόνομα παιδαγωγικά συγγράμματα, ψυχολογία, διδακτική, ενώ παράλληλα συμμετείχε σε συνέδρια και επιμορφώσεις. Το 2017, σε ηλικία περίπου 56 ετών, ξεκίνησε μεταπτυχιακές σπουδές στη διδακτική των Φυσικών Επιστημών. «Οι δυσκολίες που αντιμετώπισα ήταν κυρίως χρονικές, διότι στο δεύτερο έτος ήμουν πλέον διευθυντής στο σχολείο, στο οποίο εργάζομαι», αναφέρει.

Ρωξάνη Παπαδημητρίου
45 ετών, μονωδός - διδάκτορας Μουσικολογίας

Η Ρωξάνη Παπαδημητρίου, παρότι έχει στην κατοχή της διπλώματα μουσικών οργάνων, προπτυχιακό, μεταπτυχιακό και διδακτορικό τίτλο, αποφάσισε να ξεκινήσει ένα δεύτερο προπτυχιακό στην Ιταλική Φιλολογία του ΕΚΠΑ. «Σπουδάζω μια ζωή, αλλά η συγκεκριμένη φιλολογία είναι συνυφασμένη με την έρευνά μου στη Μουσικολογία», αναφέρει χαρακτηριστικά. Την απόφαση, πάντως, να δώσει κατατακτήριες την πήρε γρήγορα και κάπως αυθόρμητα. «Δυσκολίες πάντα υπάρχουν, αφού τα μαθήματα και οι εξετάσεις είναι στα ιταλικά, αλλά δεν είναι ανυπέρβλητο εμπόδιο», λέει.

«Κανένας δεν θα μένει πίσω»

Τα προγράμματα κατάρτισης για ανέργους, ΑμΕΑ, ευάλωτες ομάδες

Η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ) την περίοδο 2019-2025 έχει εντείνει τις προσπάθειες για αναβάθμιση των γνώσεων και δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, των ανέργων και των ευάλωτων ομάδων πολιτών. Ο αριθμός των ωφελούμενων ανήλθε συνολικά στο διάστημα αυτό σε 424.880. Από αυτούς, το 58% ήταν άνεργοι και το 42% εργαζόμενοι, το 68% ήταν γυναίκες, το 23% έως 29 ετών και το 9% από 55 ετών και άνω.

Επίσης, πραγματοποιούνται προγράμματα επαγγελματικής εξειδίκευσης άνεργων ατόμων με αναπηρία σε ειδικότητες που συνάδουν με την ιδιαιτερότητά τους, έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν. Απευθύνονται σε άτομα με ποσοστό αναπηρίας άνω του 50%, ηλικίας 18-55 ετών. Το σχολικό έτος 2024-2025 φοίτησαν 225 σπουδαστές στην Αθήνα και 182 στη Θεσσαλονίκη.

Επιπλέον, στο διάστημα 2019-2025 πραγματοποιήθηκαν 59 προγράμματα κατάρτισης στα Σωφρονιστικά Καταστήματα της χώρας με 1.025 ωφελούμενους.
«Στη ΔΥΠΑ είμαστε σταθερά προσηλωμένοι στη συνεχή επένδυση στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, ως εργαλείο ενδυνάμωσης, με διαφάνεια, αξιολόγηση και κοινωνικό αντίκτυπο. Δίνοντας έμφαση στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως οι άνεργοι, τα Ατομα με Αναπηρία (ΑμεΑ) και οι γυναίκες, σχεδιάζουμε και υλοποιούμε δράσεις που στοχεύουν αφενός στην ενίσχυση της απασχολησιμότητας και της διαπραγματευτικής ικανότητας του ανθρώπινου δυναμικού και αφετέρου στην καλύτερη αντιστοίχιση των δεξιοτήτων με τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Προς αυτή την κατεύθυνση εκτός από τις 50 Επαγγελματικές Σχολές Μαθητείας (ΕΠΑΣ), τα 7 Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (ΚΔΒΜ) και τις 30 Σχολές Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΑΕΚ), ιδρύσαμε και επτά νέες Πειραματικές Επαγγελματικές Σχολές (ΠΕΠΑΣ) στον κλάδο του τουρισμού.

Με στρατηγικούς μας στόχους την έμφαση στην ψηφιακή και πράσινη ανάπτυξη, την ενίσχυση της πρόσβασης σε προγράμματα κατάρτισης χωρίς διακρίσεις και την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, δουλεύουμε για ένα μέλλον όπου κανένας δεν θα μένει πίσω. Η δέσμευσή μας είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη και με τον στόχο του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, σύμφωνα με τον οποίο τουλάχιστον το 60% των ενηλίκων θα πρέπει να παρακολουθεί κάποια μορφή κατάρτισης κάθε χρόνο έως το 2030», μας είπε η διοικήτρια ΔΥΠΑ Γιάννα Χορμόβα.