Ρίξτε το έλλειμμα κατά 5% σε δύο χρόνια

Πιο «ήπια προσαρμογή»  από όσο σχεδιάζει η κυβέρνηση  -και χωρίς νέους φόρους- συστήνει ο διοικητής της τράπεζας της Ελλάδος, στην ενδιάμεση έκθεση για τη Νομισματική Πολιτική που θα παρουσιάσει την Τρίτη. 

Την ώρα που  ο υπουργός Οικονομικών δεσμεύεται απέναντι σε Κομισιόν και ευρωπαίους εταίρους για ταχεία μείωση των ελλειμμάτων κατά περίπου 4% μέσα στο 2010, ο Γιώργος Προβόπουλος προτείνει μείωση ελλείμματος 5% του ΑΕΠ στην επόμενη διετία. 

Συστήνει διαρθρωτικά μέτρα μόνιμου χαρακτήρα, ενώ η δημοσιονομική προσαρμογή πρέπει να γίνει κυρίως μέσω μείωσης δαπανών και, λιγότερο, μέσω αύξησης των εσόδων. Και τούτο διότι  οι κρατικές δαπάνες στην τελευταία  πενταετία έχουν αυξηθεί κατά 20 δισ. ευρώ ή, σε ποσοστό 70%, οπότε θεωρείται  αναγκαίο και πιο εύκολο να μπει ένα φρένο  στη σπατάλη, αντί  για αύξηση της φορολογίας εν μέσω κρίσης.

Τονίζει όμως και  ότι είναι ανάγκη για αποτελεσματικότερο φοροεισπρακτικό μηχανισμό και διεύρυνση φορολογικής βάσης. Επίσης προτείνει, από το 2011 και μετά, μείωση του διαρθρωτικού ελλείμματος κατά 1% του ΑΕΠ. 

Εξάλλου, ενώ  το σχέδιο δημοσιονομικής προσαρμογής της κυβέρνησης περιλαμβάνει και έκτακτα μέτρα, η ΤτΕ προτείνει μόνιμα και διαρθρωτικά μέτρα, ώστε η μείωση του ελλείμματος να είναι διατηρήσιμη. Για φέτος η προβλέπει μείωση του ΑΕΠ κατά 1%, ενώ το υπουργείο Οικονομικών εκτιμά συρρίκνωση 1,5%. Το δημόσιο έλλειμμα προβλέπεται κοντά στο 10% του ΑΕΠ -ίσως και λίγο υψηλότερα.

To κεντρικό μήνυμα της Έκθεσης συνοψίζεται ως εξής: η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση έχει αναδείξει τις προϋπάρχουσες μεγάλες μακροοικονομικές ανισορροπίες και διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, κορυφαία εκδήλωση των οποίων είναι τα μεγάλα δίδυμα ελλείμματα (το δημοσιονομικό και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών) και χρέη (το δημόσιο και το εξωτερικό).

Για το λόγο αυτό, επείγει η άμεση εφαρμογή ενός μεσοπρόθεσμου σχεδίου που θα περιλαμβάνει τολμηρές αλλά αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Πρώτη προτεραιότητα του σχεδίου πρέπει να είναι η δημοσιονομική εξυγίανση σε συνδυασμό (α) με ανακατανομή των δημόσιων δαπανών υπέρ εκείνων που έχουν το μεγαλύτερο αναπτυξιακό αποτέλεσμα και συμβάλλουν στη στήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και (β) με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ιδίως όσες έχουν μηδενικό ή χαμηλό δημοσιονομικό κόστος, οι οποίες μπορούν άμεσα να τονώσουν τις αναπτυξιακές προοπτικές.

Ο βασικός άξονας του προγράμματος πρέπει επομένως να είναι: φρένο στα ελλείμματα – επιτάχυνση στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Με τις επιλογές αυτές μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το δίλημμα της οικονομικής πολιτικής σήμερα: δηλαδή πώς να επιτευχθεί η δημοσιονομική εξυγίανση με τρόπο που δεν θα παραβλάπτει, αλλά αντίθετα θα τονώνει την αναπτυξιακή προοπτική της οικονομίας – τόσο άμεσα, για την ταχύτερη δυνατή έξοδο από την κρίση, όσο και μεσομακροπρόθεσμα, για την ανάκτηση της απωλεσθείσας διεθνούς ανταγωνιστικότητας και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Η εξέλιξη των δημοσιονομικών μεγεθών και οι βασικές κατευθύνσεις ενός πολυετούς σχεδίου δημοσιονομικής εξυγίανσης.  Τα δημοσιονομικά μεγέθη έχουν επιδεινωθεί δραματικά. Η δημοσιονομική εξυγίανση είναι επιτακτικά αναγκαία προκειμένου να μην τελματωθούν οι οικονομικές προοπτικές της χώρας. Απαιτείται μείωση του διαρθρωτικού δημοσιονομικού ελλείμματος σωρευτικά κατά 5% του ΑΕΠ τη διετία 2010-2011 και στη συνέχεια κατά 1,5-2% του ΑΕΠ ετησίως επί σειρά ετών.

Τα σημερινά υψηλά επίπεδα του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, καθώς και η επαναξιολόγηση των κινδύνων από τους επενδυτές στις διεθνείς αγορές, καθιστούν αναγκαία την ταχεία και αποφασιστική διόρθωση των ελλειμμάτων προκειμένου να μειωθεί σημαντικά το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η δημοσιονομική προσαρμογή επίσης επιβάλλεται από τις δημογραφικές εξελίξεις και προοπτικές, οι οποίες είναι ιδιαίτερα δυσμενείς για την Ελλάδα και θα εντείνουν σοβαρά τις δημοσιονομικές πιέσεις μετά το 2015.

Το υπέρογκο δημοσιονομικό έλλειμμα και το μεγάλο και διογκούμενο δημόσιο χρέος έχουν και ευρύτερες προεκτάσεις. Η εκτεταμένη φοροδιαφυγή -- που αποτελεί μέρος του δημοσιονομικού προβλήματος – διαβρώνει τον κοινωνικό ιστό της χώρας και εντείνει τις κοινωνικές αντιθέσεις. Παράλληλα, στο βαθμό που είναι ευχερέστερη σε ορισμένες δραστηριότητες (κατά κανόνα στις υπηρεσίες), ευνοεί τη σταδιακή μετατόπιση πόρων προς τομείς μη διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και επομένως συμβάλλει στη διαμόρφωση μεγάλων ελλειμμάτων του εμπορικού ισοζυγίου.

Ταυτόχρονα, η προβολή του «εύκολου κέρδους» καλλιεργεί αντιπαραγωγικά και αντικοινωνικά πρότυπα, τα οποία βρίσκονται μακριά από τις θεμελιώδεις αξίες στις οποίες στηρίζεται η πρόοδος των ανεπτυγμένων χωρών -- δηλαδή την παιδεία, την παραγωγική εργασία και την υγιή επιχειρηματικότητα που αποβλέπουν σε μεσομακροπρόθεσμους στόχους. Επίσης, η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος και η ευχερέστερη πρόσβαση των νοικοκυριών στο δανεισμό, ενώ κατ’ αρχήν συμβάλλουν στη διαχρονική εξομάλυνση της κατανάλωσης και την απεξάρτησή της από τις βραχυχρόνιες διακυμάνσεις του εισοδήματος, τελικά στη χώρα μας δεν απέφυγαν τη διάδοση ενός συστήματος αξιών που ενθαρρύνει την υπερκατανάλωση και προκαλεί σπατάλη πόρων σε μη παραγωγικές κατευθύνσεις. Το αποτέλεσμα είναι να συρρικνώνεται η εθνική αποταμίευση και να διαμορφώνονται μεγάλα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ακαθάριστη αποταμίευση των νοικοκυριών είναι αρνητική επί σειρά ετών.

Δεδομένου ότι το έλλειμμα και το χρέος έχουν φθάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα, η δημοσιονομική προσαρμογή θα πρέπει να έχει στόχο από το 2010 τη μείωση του διαρθρωτικού δημοσιονομικού ελλείμματος κατά 1,5-2% του ΑΕΠ ετησίως.

Προκειμένου μάλιστα να υπάρξει αξιόπιστη, αισθητή και γρήγορη βελτίωση και να αντιστραφεί το αρνητικό κλίμα, θα απαιτηθεί εντονότερη προσπάθεια κατά τη διετία 2010-2011, δηλαδή σωρευτική μείωση του διαρθρωτικού ελλείμματος κατά 5 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Επιπλέον, χρειάζεται να επιτευχθούν μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα για να μειωθεί ουσιαστικά το δημόσιο χρέος σε λογικό βάθος χρόνου.

Το απαιτούμενο πολυετές σχέδιο δημοσιονομικής εξυγίανσης πρέπει να δημοσιοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν, ώστε οι αγορές να γνωρίζουν εξαρχής τι προτίθενται να κάνουν (και πώς) οι ελληνικές αρχές. Έχει ουσιώδη σημασία να μεταδοθεί στις αγορές το μήνυμα ότι η Ελλάδα παραμένει προσηλωμένη στο μεσοπρόθεσμο στόχο της ισχυρής δημοσιονομικής θέσης. Αυτό θα ενισχύσει την αξιοπιστία της χώρας στις διεθνείς αγορές και θα δημιουργήσει θετικές προσδοκίες.

Στην Ελλάδα η δημοσιονομική προσαρμογή θα ήταν επομένως σκόπιμο να προέλθει περίπου κατά τα δύο τρίτα από την πλευρά των δαπανών και κατά το ένα τρίτο από την πλευρά των εσόδων (δηλαδή από την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης). Ταυτόχρονα, επιβάλλεται και η αναδιάρθρωση των δημόσιων δαπανών υπέρ των κατηγοριών εκείνων που προάγουν την οικονομική ανάπτυξη, όπως είναι οι δαπάνες για την παιδεία, την «έρευνα και ανάπτυξη» και τη δημιουργία υποδομών.

Στο επίκεντρο κάθε προσπάθειας περιορισμού της φοροδιαφυγής πρέπει να βρίσκεται η ανασυγκρότηση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού. Στο βαθμό που αυτά θα επιτευχθούν, θα καταστεί δυνατή η μείωση των φορολογικών συντελεστών, ώστε να αντιμετωπιστεί και ο έντονος φορολογικός ανταγωνισμός από άλλες χώρες.

Θετική συμβολή στην ανάπτυξη θα έχει επίσης η ταχεία προώθηση μεταρρυθμίσεων που, ενώ δεν έχουν δημοσιονομικό κόστος, συντελούν άμεσα σε βελτίωση της παραγωγικότητας, όπως είναι η μείωση της γραφειοκρατίας, η πάταξη της διαφθοράς και η ενίσχυση των συνθηκών ανταγωνισμού.

Σε σχέση με άλλες χώρες της Ένωσης, στην Ελλάδα έχει μάλλον καθυστερήσει μια ολοκληρωμένη και μακρόπνοη ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Καθώς η Ελλάδα έχει το δεύτερο μεγαλύτερο χρέος και τις υψηλότερες αναμενόμενες αυξήσεις των δαπανών για συντάξεις, θα πρέπει να έχει και τον πλέον φιλόδοξο μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο από όλες τις άλλες χώρες της ΕΕ.

Επείγει η εφαρμογή σειράς διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για να ενισχυθούν οι παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας και η απασχόληση. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να έχουν κεντρική επιδίωξη τη σταθερή βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας, την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης, καθώς και τη δημιουργία των προϋποθέσεων για τη μόνιμη και οριστική εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών.

Οι κυριότερες κατευθύνσεις διαρθρωτικής πολιτικής συνοψίζονται στα εξής:

• Εξυγίανση του δημόσιου τομέα και βελτίωση της αποτελεσματικότητάς του

• Ενίσχυση της παραγωγικής βάσης μέσω των επενδύσεων

• Αύξηση του ποσοστού απασχόλησης και διαρκής ποιοτική αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού

• Ενδυνάμωση του ανταγωνισμού σε όλες τις αγορές

• Απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων.

• Αλλαγή του σημερινού προτύπου παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας