Βασ. Αναστασόπουλος

Φευ... Έχοντας ουκ ολίγα ανοιχτά μέτωπα να αντιμετωπίσει, η κυβέρνηση «σάλπισε ισπανική υποχώρηση» στη διαμάχη της με την Εκκλησία για τα Θρησκευτικά, βάζοντας στον πάγο τόσο τις αλλαγές στο πρόγραμμα διδασκαλίας και στα νέα βιβλία, όσο και στον ενδεχόμενο διαχωρισμό, όπως αυτός θα μπορούσε να προκύψει μέσα από μια συνταγματική αναθεώρηση.

Κι όμως, αυτή δεν ήταν μια εξέλιξη, που δεν θα έπρεπε να περιμένουμε. Η στάση του ΣΥΡΙΖΑ στο ζήτημα του χωρισμού Κράτους και Εκκλησίας θυμίζει τις θέσεις του στο ζήτημα της οικονομικής κρίσης και των Μνημονίων. Στην περίπτωση της κρίσης, από το «σκίζουμε τα μνημόνια» και «τα καταργούμε με ένα νόμο και ένα άρθρο», περάσαμε στην πλήρη υποταγή και στην παράδοση της χώρας στους δανειστές. Έτσι και στο θέμα του χωρισμού Κράτους - Εκκλησίας, η κυβέρνηση «λησμόνησε» εύκολα τη θέση του πλήρους διαχωρισμού και προσέφυγε σε γενικόλογες τοποθετήσεις περί... διακριτών ρόλων και εξορθολογισμού των σχέσεών τους.

Κι όμως, δεν έχουν περάσει δα και τόσα χρόνια από το 2000, όταν το Τμήμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συνασπισμού ζητούσε την απάλειψη του άρθρου 3 του Συντάγματος, τον χωρισμό Κράτους και Εκκλησίας και την κατάργηση προνομίων που της είχαν δοθεί. Ή τον Νοέμβριο του 2005, όταν η Κοινοβουλευτική Ομάδα του Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς κατέθετε πρόταση νόμου με σαφή αναφορά στον χωρισμό: «Τηρώντας με συνέπεια τη διάκριση των εξουσιών, τον διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους και αποκαθιστώντας την εύρυθμη και διαφανή λειτουργία όλων των συναφών θεσμών».

Το 2009, ο Αλέξης Τσίπρας, σε απάντηση επιστολής που έλαβε από τους φοιτητές της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης, ανέφερε χαρακτηριστικά για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, τον εκκλησιασμό των μαθητών και την υποχρεωική προσευχή στα σχολεία: «Θεωρούμε απαράδεκτο σε χώρους εκπαίδευσης παιδιών και νέων να υπάρχει με την παρούσα μορφή του και μάλιστα υπό υποχρεωτική μορφή το μάθημα των Θρησκευτικών. Όπως επίσης ανεπίτρεπτο θεωρούμε τον εκκλησιασμό και την υποχρεωτική πρωινή προσευχή στα σχολεία».

Όμως, όσο περνούσε ο καιρός και καθώς τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ ανέβαιναν και η κυβερνητική προοπτική γινόταν ολοένα και πιο εμφανής, άρχισε να «νερώνει το κρασί του»... Χαρακτηριστικά, το 2014, με αφορμή την επίσκεψή του στο Άγιον Όρος, ο κ. Τσίπρας αναφέρθηκε και στις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας, αποκαλύπτοντας ότι για την Κουμουνδούρου δεν υπήρχε πλέον η βασική αξιακή θέση της Αριστεράς από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα για πλήρη και ουσιαστικό χωρισμό Εκκλησίας και Πολιτείας. Αντ' αυτής, μίλησε γενικά και αόριστα για «εξορθολογισμό» των σχέσεων και τίποτα παραπάνω: «Πρέπει να σας πω ότι η σχέση μας με την Εκκλησία είναι μια σχέση ειλικρινής, πράγμα το οποίο μπορεί να μας οδηγήσει σε ουσιαστικά αποτελέσματα. Για τον αναγκαίο εξορθολογισμό των σχέσεων Κράτους - Εκκλησίας που θα είναι ευνοϊκός και για το κράτος, προκειμένου να είναι ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, αλλά και για την ίδια την Εκκλησία, ώστε να επιτελέσει με καλύτερους όρους τον σημαντικότατο κοινωνικό ρόλο που έχει». Όπως γινόταν από τότε «ηλίου φαεινότερον», η ηγεσία του κόμματος είχε πραγματοποιήσει στροφή στον ρεαλισμό και στην πολιτική των περιορισμένων αλλαγών στις σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας, απεμπολώντας ωστόσο τη βασική θέση ενός πραγματικά αριστερού κόμματος -όπως βέβαια έμελλε να αποδειχθεί, μόνο αριστερό κόμμα δεν ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ, τουλάχιστον με βάση την κυβερνητική του μετάλλαξη...

Όπως ήταν φυσικό, τα «σήματα» που εξέπεμψε ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα μπορούσε να μην τα «πιάσει» η Εκκλησία. Έχοντας κατ' εξοχήν πολιτικό κριτήριο, οι Ιεράρχες κατάλαβαν ότι δεν κινδυνεύουν να βρεθούν μπροστά σε κάποιον αιφνιδιασμό. Έτσι, μπορούν -όπως αποδείχθηκε περίτρανα και κατά την πρόσφατη κόντρα που «πυροδότησαν» οι κινήσεις και θέσεις του υπουργού Παιδείας, Νίκου Φίλη- χωρίς να ρισκάρουν, να... πετάνε το μπαλάκι στην κυβέρνηση και να λένε με δυο λόγια: «Αν θέλετε χωρισμό, προχωρήστε, αλλά θα αναλάβετε και τις ευθύνες, γιατί το θέμα είναι εθνικό». Γι' αυτό εξάλλου και οι φωνές που ακούστηκαν από το εσωτερικό της Εκκλησίας της Ελλάδος για το ενδεχόμενο ο διαχωρισμός ή μη, να αποφασιστεί μέσα από ένα δημοψήφισμα, μόνο αρνητικές δεν ήταν. Τουναντίον, οι τοποθετήσεις των περισσότερων μητροπολιτών ήταν περίπου σαν να έλεγαν: «Θέλετε δημοψήφισμα για τον διαχωρισμό της Εκκλησίας από το Κράτος; Προχωρήστε, για να δούμε πόσα απίδια πιάνει ο σάκος...». Ο περιορισμός, άλλωστε, του κρατικού ελέγχου και η αξιοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, μεγάλο μέρος της οποίας αυτή τη στιγμή είναι δεσμευμένο, παραμένουν οι κορυφαίες προτεραιότητες της Ιεραρχίας.

Προφανώς, ο χωρισμός της Εκκλησίας από το Κράτος δεν αποτελεί μόνο ένα πάγιο δημοκρατικό αίτημα, αλλά και μια ανάγκη της εποχής, που επιβάλλει την πλήρη κατοχύρωση της ελευθερίας συνείδησης -και της θρησκευτικής-, της ισότιμης μεταχείρισης όλων των πολιτών ανεξάρτητα από τα «πιστεύω» τους, καθώς και της πεποίθησης ότι η θρησκευτική πίστη δεν μπορεί να ορίζεται δια της επιβολής. Όπως επιχειρήσαμε να καταστήσουμε σαφές από τα παραπάνω, μιλάμε για ένα σύνθετο θέμα, που δεν προσφέρεται για απλουστεύσεις και πρόχειρες, αποσπασματικές λύσεις.
 
Στην πραγματικότητα, άλλωστε, η επιρροή της Εκκλησίας επί της Πολιτείας δεν έχει να κάνει τόσο με το θεσμικό πλαίσιο, όσο με την πολιτική δύναμη της Εκκλησίας (για να το πούμε ξεκάθαρα: ελέγχει και επηρεάζει ψήφους). Και αυτό, κανένας νόμος και καμία κυβέρνηση δεν μπορεί -και, καταφανώς, δεν θέλει- να το αλλάξει. Η τελευταία που το προσπάθησε, εξάλλου, ήταν εκείνη του Κώστα Σημίτη. Και δεν είχε καλό τέλος...