Θάνος Παπαδόπουλος

Έγινε κάτω από λαϊκή έξαρση και πίεση και με πρωτοβουλία όχι της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά της Εθνικής Εταιρείας! Ενώ ο στρατός ήταν απροετοίμαστος, απόλεμος και διαλυμένος από τον κομματισμό. Τέλος, η Ελλάδα ήταν σε πτώχευση από τις 10 Δεκεμβρίου 1893.
Τον Μάιο του 1892 ο Χαρίλαος Τρικούπης επανήλθε στην κυβέρνηση μ' ένα πρόγραμμα περικοπής δημοσίων δαπανών και μέτρα λιτότητας, όπως οι έμμεσοι φόροι, με σκοπό να προλάβει τη χρεοκοπία. Η σταφιδική κρίση όμως (πτώση τιμών κι εξαγωγών) και η άρνηση των δανειστών να δεχτούν την αναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους τον οδήγησαν σε αποτυχία. Στην περίοδο 1880-1890 είχε αυξηθεί ο δανεισμός της Ελλάδας για τον εκσυχρονισμό της χώρας με την κατασκευή μεγάλων έργων: διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου (1880-1893), αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας (1882-1886 και μετά), δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου (1883-1887), κατασκευή οδικού δικτύου μήκους 2.600 χιλιομέτρων, κατασκευή γεφυρών, λιμανιών κλπ.

Στην αποτυχία της αναδιαπραγμάτευσης των δανείων φαίνεται ότι έπαιξε κάποιο ρόλο κι ο βασιλιάς Γεώργιος Α', που είχε τζογάρει στη χρεοκοπία της Ελλάδας. Στις 8 Ιανουαρίου 1895 ο διάδοχος Κωνσταντίνος μπήκε επικεφαλής διαδήλωσης στο Πεδίον του Άρεως εναντίον της κυβέρνησης Τρικούπη. Τέσσερις ημέρες αργότερα ο Χαρίλαος Τρικούπης παραιτήθηκε και μετά την αποτυχία του στις εκλογές αποσύρθηκε από την πολιτική. Έτσι τα Ανάκτορα εξουδετέρωσαν τον εισηγητή της δεδηλωμένης και τον εκσυγχρονισμό στην Ελλάδα.
Στις 31 Μαΐου 1895  πρωθυπουργός ανέλαβε ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, που έως τότε δημαγωγούσε υπέρ του πολέμου, αλλά δεν επιχείρησε πόλεμο λόγω της αντίθεσης των Μεγάλων Δυνάμεων και της διάλυσης του στρατού. Τον ρόλο του πολεμοκάπηλου ανέλαβε τώρα ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Δημήτριος Ράλλης. Στο μεταξύ το 1896 έγιναν στην Αθήνα οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες χάρη στον βαρόνο Πιερ ντε Κουμπερτέν.

Αφορμή και αιτία του πολέμου υπήρξε η Κρητική Επανάσταση (1895-1896). Μετά τη σφαγή των Χριστιανών στα Χανιά, ο Θ. Δηλιγιάννης έστειλε 3-4 τάγματα στην Κρήτη υπό τον συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσο για τη δημιουργία τετελεσμένων γεγονότων (Ιανουάριος 1897). Η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων δεν επέδρασε στην Ελλάδα που αρνήθηκε τη λύση που πρότειναν. Έτσι ο πόλεμος έγινε σχεδόν αναπόφευκτος…

Στις 28 Μαρτίου 1897 η Εθνική Εταιρεία που επηρέαζε το λαό και τον κρατούσε σε έξαψη έστειλε 2.000 ενόπλους ατάκτους να εισβάλουν στη Μακεδονία και ν' αρχίσουν εχθροπραξίες, ενώ άλλοι 2.000 ένοπλοι άτακτοι καραδοκούσαν στα σύνορα. Την επομένη ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος (ο διάδοχος) έφθανε στη Λάρισα κι εγκαθιστούσε το στρατηγείο του. Οι Τούρκοι μέσα σε λίγες μέρες εξουδετέρωσαν τους ενόπλους ατάκτους. Στις 17 Απριλίου ο σουλτάνος διέταξε τις τουρκικές δυνάμεις να εισβάλουν στη Θεσσαλία.
Η επίθεση των Τούρκων βρήκε τον ελληνικό στρατό πάνω στη μετακίνηση μονάδων του επειδή ο Κωνσταντίνος διέταξε την αναδιάταξή τους στο μέτωπο. Ο ελληνικός στρατός υποχώρησε στην πίεση των Τούρκων και λίγο αργότερα ηττήθηκε κατά κράτος στη μάχη των Φαρσάλων και μόνο η ταξιαρχία του Σμολένσκι νίκησε στο Βελεστίνο. Αλλά αυτή η νίκη δεν έφτασε για να σώσει την κατάσταση, καθώς ο ελληνικός στρατός διαλυόταν…

Στην Αθήνα ο Θ. Δηλιγιάννης παραιτήθηκε κι ανέλαβε πρωθυπουργός ο Δ. Ράλλης για να διαπραγματευθεί την ανακωχή, καθώς οι Τούρκοι είχαν φθάσει έξω από τη Λαμία και την απειλούσαν. Την κατάσταση έσωσε η παρέμβαση των Ρώσων και των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων. Τελικά στις 7 Μαΐου υπεγράφη προσωρινή ανακωχή και οι Μεγάλες Δυνάμεις παραμερίζοντας τη χρεοκοπημένη κι εξευτελισμένη Ελλάδα διαπραγματεύτηκαν συνθήκη ειρήνης που υπεγράφη στις 18 Σεπτεμβρίου 1897.

Στον βλακώδη πόλεμο οι Έλληνες παρέταξαν 54.500 αξιωματικούς και στρατιώτες, απόλεμους που συνήθως κατεδίωκαν ληστές, φυγόδικους και ζωοκλέφτες. Επίσης δίπλα στους Έλληνες πολέμησαν και 3.000 Ιταλοί, Άγγλοι και Γάλλοι φιλέλληνες - κυρίως γαριβαλδίνοι. Οι Τούρκοι παρέταξαν 122.000 αξιωματικούς και στρατιώτες εκπαιδευμένους από Γερμανούς αξιωματικούς.

Η Τουρκία για να μας επιστρέψει τη Θεσσαλία που μας την είχε χαρίσει το 1881 το Συνέδριο του Βερολίνου (1878), ζήτησε πολεμικές αποζημιώσεις. Η Ελλάδα αναγκάστηκε να συνάψει νέο δάνειο ύψους 151,3 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων με την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Τουρκία πήρε αποζημιώσεις 93,9 εκατ. χρυσά φράγκα. Τα υπόλοιπα χρησιμοποιήθηκαν για την εξυπηρέτηση κι ενσωμάτωση στο νέο δάνειο των παλαιών χρεών.

Για την εξασφάλιση του αναγκαστικού δανείου η ελληνική Βουλή ψήφισε στις 10 Μαρτίου 1898 την εγκατάσταση Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ), στον οποίο θα παραχωρούνταν στο εξής τα έσοδα από τα μονοπώλια αλατιού, πετρελαίου, σπίρτων, τραπουλόχαρτων, τσιγαρόχαρτων και σμυρίδας Νάξου, καθώς επίσης ο φόρος καπνού, τα τέλη χαρτοσήμου και οι δασμοί από το τελωνείο Πειραιά. Επικεφαλής του ΔΟΕ τοποθετήθηκε ο Εδουάρδος Φιτζ. Λω, που είχε παντρευτεί την Ελληνίδα Αικατερίνη, Χατζοπούλου. Ο ΔΟΕ καταργήθηκε το 1978, ύστερα από 81 χρόνια.
Ο Εδουάρδος Λω ανάγκασε την Ελλάδα να μπει σε δημοσιονομική πειθαρχία, ενώ ταυτόχρονα βελτίωσε τον εισπρακτικό μηχανισμό του κράτους και γέμισε τα άδεια ταμεία της δύο φορές χρεοκοπημένης Ελλάδας μέσα σε μια πενταετία. Ο λαός, βέβαια, τον μίσησε στην αρχή, όπως κάνει σε όποιον προσπαθεί να βελτιώσει τα δημόσια οικονομικά. Αλλά ο Εδουάρδος Λω εμπόδισε τα ρουσφέτια, τις σπατάλες και τη διαφθορά του Δημοσίου και μέσα σε λίγα χρόνια η χώρα μπόρεσε να βγει στις αγορές και να δανειστεί χρήματα για τον εξοπλισμό και την αναδιοργάνωση του στρατού και του στόλου με σύγχρονα όπλα και μεθόδους. Έτσι, μετά από 15 χρόνια βγήκε νικηφόρα στους βαλκανικούς πολέμους (1912-1913) με αποτέλεσμα να διπλασιάσει τα εδάφη και τον πληθυσμό της, απελευθερώνοντας τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θράκη και λίγο νωρίτερα την Κρήτη.

* Ο Θάνος Παπαδόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.