Παγιδευμένοι στα ανεπιθύμητα «πρέπει» σας; Υπάρχει λύση…

Η τέταρτη πιo συχνή ψυχική διαταραχή, μετά την κατάθλιψη, τις φοβίες και την  Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Στην Ελλάδα πάνω από 100.000 άνθρωποι πρέπει να πάσχουν αυτή την στιγμή από τη νόσο, η οποία κάνει την εμφάνιση από την παιδική ηλικία και εξελίσσεται στην ηλικία των 30, προσβάλλοντας κυρίως τους άνδρες. 

Τι ακριβώς είναι όμως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ); Όπως μας εξηγεί η Ψυχολόγος Υγείας κ. Άννα Χατζηδημητρίου, «η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, ή όπως αλλιώς είναι γνωστή η διατραχή στην Αγγλική Βιβλιογραφία OCD από το Obsessive-Compulsive Disorder, είναι μια αγχώδης διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες σκέψεις (ιδεοληψίες) και συμπεριφορές (ψυχαναγκασμούς), τα οποία παρεμβάλλουν στη ζωή του ασθενή και τον εμποδίζουν να λειτουργήσει κοινωνικά, επαγγελματικά ή σε διάφορους άλλους τομείς της ζωής του. Η ψυχική, σωματική ενέργεια αλλά και ο χρόνος που αφιερώνεται κάθε φορά για τα συμπτώματα της νόσου, το άγχος, ο φόβος κάνουν το άτομο να υποφέρει».

Οι ιδεοληψίες μοιάζουν με επίμονες, επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες ιδέες, σκέψεις ή εικόνες που προκαλούν άγχος. Αυτές οι σκέψεις μοιάζουν ξένες προς το άτομο και την προσωπικότητα και είναι εμμονικές. Ο πάσχων συνειδητοποιεί ότι αυτές οι σκέψεις μπορεί να είναι υπερβολικές ή παράλογες. Ένα συχνό παράδειγμα στις ιδεοληψίες είναι να κυριαρχούν ανησυχίες για μόλυνση, μικρόβια, καθαριότητα, τακτοποίηση.

Κάθε κατηγορία ιδεοληψιών ακολουθείται από συγκεκριμένους ψυχαναγκασμούς. Οι ψυχαναγκασμοί μοιάζουν με μια τελετουργία όπου το άτομο επαναλαμβάνει κάποια συμπεριφορά, πράξη, κίνηση, κανόνες ή συνθήκες σαν προσπάθεια να καταπολεμήσει τις ιδεοληψίες και το άγχος που συνδέεται μ’ αυτές. Οι ψυχαναγκασμοί γίνονται μηχανικά, δεν προκαλούν ικανοποίηση αλλά το άτομο νιώθει οτι πρέπει να κάνει τις  κάνει, για να μπορέσει να απαλλαγεί από το άγχος που του έχει προκαλέσει η ιδεοληψία. Χαρακτηριστικό των καταναγκασμών είναι ότι απαιτούν πολύ χρόνο, σημάδι που τους ξεχωρίζει από φυσιολογικές επαναληπτικές συμπεριφορές, συνήθειες ή ελεγκτικές πράξεις που όλοι έχουμε ή κάνουμε.

Για παράδειγμα οι ιδεοληψίες μόλυνσης συνήθως συνοδεύονται από ψυχαναγκαστικό πλύσιμο π.χ. των χεριών με συγκεκριμένο τρόπο, συνθήκες ή αριθμό επανάληψης. Οι ιδεοληψίες αμφιβολίας συνοδεύονται από ψυχαναγκασμούς ελέγχου, π.χ το άτομο ελέγχει εάν κλείδωσε επίμονα, με επανάληψη και αναλώνοντας πολύ χρόνο. 

Το κυρίαρχο συναίσθημα που χαρακτηρίζει την ΙΨΔ, είναι το άγχος και ο φόβος που προκαλείται από τις σκέψεις. Συχνός είναι ο φόβος ότι κάτι κακό θα συμβεί στην υγεία του ατόμου που προκύπτει από τις σκέψεις ότι υπάρχουν μικρόβια και μπορεί να βλάψουν την υγεία του ατόμου. Ένα άλλο στοιχείο του φόβου, έχει να κάνει με την ασφάλεια του ατόμου, φοβάται μήπως δεν είναι ασφαλής στο σπίτι του ή σε άλλο δημόσιο χώρο και για αυτό ελέγχει συχνά. Συναισθήματα σαν αυτά που τα δημιουργούν οι ανάλογες σκέψεις, παραπέμπουν σε ΙΨΔ κάποιες φορές. Οι ψυχαναγκασμοί ορίζονται ως:

• Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. πλύσιμο χεριών, τακτοποίηση, έλεγχος) 
• νοερές πράξεις ( π.χ. προσευχές, μετρήσεις, σιωπηρές επαναλήψεις λέξεων), τις οποίες το άτομο αισθάνεται αναγκασμένο να εκτελέσει σε απάντηση μιας ιδεοληψίας, ή σύμφωνα με κανόνες οι οποίοι πρέπει να εφαρμοσθούν αυστηρά
• Οι συμπεριφορές ή οι νοερές πράξεις αποβλέπουν στην αποτροπή ή την μείωση της ενόχλησης ή την αποτροπή κάποιου απευκταίου γεγονότος ή κατάστασης. 
• Ωστόσο, αυτές οι συμπεριφορές ή νοερές πράξεις δεν συνδέονται με ρεαλιστικό τρόπο με αυτά για το οποίο έχουν σχεδιασθεί να εξουδετερώνουν ή να αποτρέπουν, ή είναι σαφώς υπερβολικές.

«Οι ιδεοψυχαναγκασμοί δεν θα πρέπει να συγχέονται με άτομα που μερικές φορές τα ονομάζουμε 'ψυχαναγκαστικά' στην καθημερινή ζωή. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε ανθρώπους τελειομανείς με πολύ υψηλά στάνταρντς, τόσο στην εργασία τους, στον εαυτό τους και στην προσωπική τους ζωή», επισημαίνει η κ. Χατζηδημητρίου. 

Μερικές φορές αυτή η 'ψυχαναγκαστικότητα' ή η τελειομανία βοηθάει την επίτευξη στόχων και την επιτυχία σε διάφορους τομείς της ζωής, ανεβάζει την αυτο-εκτίμηση και τις απαιτήσεις ενός ατόμου. Είναι πολύ διαφορετικό όμως από την συμπτωματολογία, την σοβαρότητα και την συχνότητα των ιδεοψυχαναγκασμών που παρουσιάζονται σαν πάθηση και χρήζουν ψυχολογική υποστήριξη. 

Τα άτομα με ΙΨΔ διαταραχή είναι σημαντικό να αναζητήσουν βοήθεια από ειδικό γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις αν χρονίσουν τα συμπτώματα μπορεί να παρουσιάσουν συνοδές παθήσεις όπως διατροφικές διαταραχές, κατάθλιψη, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή ή κρίσεις πανικού. Τέλος, σωματόμορφες διαταραχές παρατηρούνται, όπως η υποχονδρίαση, δηλαδή η έντονη ενασχόληση με το σώμα τους και η σκέψη ότι έχουν κάποια σοβαρή ασθένεια.  
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν πλήρη αίσθηση των σκέψεων και των πράξεων τους, καταλαβαίνουν την ματαιότητα αυτών που σκέφτονται και κάνουν, είναι όμως παγιδευμένοι στα «πρέπει» που βάζουν στον εαυτό τους στην προσπάθεια τους να νικήσουν το άγχος που τους προκαλούν οι σκέψεις. Αυτό όμως σημαίνει ότι επειδή το αντιλαμβάνονται με θεραπευτική καθοδήγηση μπορούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. 

Προσπαθούν να αντισταθούν στο να κάνουν την παράλογη σκέψη-πράξη αλλά πολλές φορές αδυνατούν και γι αυτό χρειάζεται ψυχολογική βοήθεια και εκμάθηση τεχνικών που θα τους βοηθήσει να αντιστέκονται ή να μην επιμένουν σ’ αυτά, χάνοντας χρόνο και ενέργεια.