Ο Αϊνστάιν στο σπίτι σας

Εχετε διαπιστώσει ότι μερικά παιδιά από πολύ μικρά ξεχωρίζουν; Περπατάνε, μιλάνε, γράφουν νωρίτερα από τον μέσο όρο και κατακτούν αναπτυξιακά στάδια αρκετά πριν από τους συνομηλίκους τους. Τα βλέπεις και καταλαβαίνεις αμέσως πως έχουν ταλέντο σε ό,τι κι αν κάνουν!

Αυτά τα παιδιά έχουν ειδικά χαρίσματα. Οι νοητικές τους ικανότητες είναι απίστευτες. Επιτυγχάνουν εύκολα και γρήγορα σε διάφορα γνωστικά πεδία, εκεί όπου άλλα παιδιά αγωνίζονται και προσπαθούν κατά κόρον και μάλιστα μερικές φορές δεν τα καταφέρνουν καθόλου. Αυτά είναι τα «χαρισματικά, ταλαντούχα παιδιά». Το μέλλον τους προβλέπεται λαμπρό. Η ζωή δείχνει ότι θα τους δώσει απλόχερα τα δώρα της. Ομως, είναι τα πάντα ρόδινα γι’ αυτά τα παιδιά;

Το αντίθετο. Τα χαρισματικά παιδιά είναι ιδιαίτερα, με ευαισθησίες και μεγάλη ωριμότητα, και επομένως αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα. Χρειάζονται, λοιπόν, καθοδήγηση και ειδικούς χειρισμούς.

Σε μερικές περιπτώσεις οι ικανότητές τους δεν θα αναγνωριστούν. Σε άλλες, θα αγνοηθούν. Πολλά απ’ αυτά τα παιδιά ίσως βαρεθούν στο παραδοσιακό σχολείο, με αποτέλεσμα οι επιδόσεις τους να είναι κάτω του μετρίου, παρ’ όλες τις δυνατότητές τους, αλλά εξήγηση υπάρχει. Το να μεγαλώνει ή να διδάσκει κανείς ένα τέτοιο παιδί είναι συναρπαστικό τόσο για τους γονείς όσο και για τους εκπαιδευτικούς του. Θα πρέπει όμως έγκαιρα να αναγνωριστούν οι ικανότητες και δυνατότητές του για να επιλεχθεί το κατάλληλο εκπαιδευτικό περιβάλλον που θα τους παρέχει κίνητρα για να συνεχίζουν να δημιουργούν. Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι οι δεξιότητές τους εμφανίζονται προτού ακόμη πάνε στο νηπιαγωγείο, είναι προφανές ότι χρειάζεται προσπάθεια από τους γονείς, αλλά και από τους δασκάλους τους ώστε οι δυνατότητές τους αυτές να προφυλαχθούν και να καλλιεργηθούν για να μη χαθούν. Συγχρόνως, όμως, τα παιδιά αυτά θα πρέπει να αφεθούν να ζήσουν και να απολαύσουν όλες τις φυσιολογικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας.

Ο ορισμός

Σύμφωνα με το Αμερικανικό Γραφείο Εκπαίδευσης, ο όρος «χαρισματικό» χρησιμοποι­είται για το παιδί που είναι ικανό για υψηλές επιδόσεις σε κάποιες από τις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Γενική νοητική ικανότητα. 2. Εξειδικευμένη θεωρητική ευχέρεια μάθησης. 3. Δημιουργική, πρωτότυπη, ευέλικτη και παραγωγική σκέψη. 4. Ηγετική ικανότητα. 5. Εκφραση και παραγωγή καλλιτεχνικής και εικαστικής δημιουργίας. 6.Ψυχοκινητικές ικανότητες.

- Ποια είναι τα επίπεδα του IQ (νοητικού πηλίκου) των χαρισματικών παιδιών; Αν και τα τεστ IQ δεν είναι η μόνη ένδειξη ύπαρξης χαρισματικότητας, τα συγκεκριμένα παιδιά επιτυγχάνουν επίπεδα-σκορ πάνω από 130 στα τεστ IQ. Αυτά με επιδόσεις πάνω από 140 θεωρούνται εξαιρετικά χαρισματικά. Τέλος, παιδιά με IQ μεγαλύτερο από 160 είναι εξαιρετικά σπάνια (περίπου ένα στα 10.000) και θεωρούνται ιδιοφυΐες.

Πρέπει οι γονείς να πουν στα παιδιά τους ότι είναι χαρισματικά; Οι γονείς δεν πρέπει να αποφεύγουν να ενημερώσουν τα παιδιά τους ότι είναι χαρισματικά, αφού σύντομα θα διαπιστώσουν ότι η ευφυΐα και οι ικανότητές τους υπερβαίνουν αυτές των συνομηλίκων τους. Ταυτόχρονα θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν στα παιδιά τους ότι το χάρισμα που έχουν είναι μεν ένα ξεχωριστό δώρο, αλλά δεν είναι το μοναδικό ανθρώπινο προσόν που τα χαρακτηρίζει. Πρέπει επίσης να τους πουν ότι τα άλλα -μη χαρισματικά- παιδιά δεν είναι λιγότερο έξυπνα και αξιόλογα γιατί οι ικανότητές τους μπορεί να εντοπίζονται σε άλλα πεδία.

- Σε ποιο από το δύο φύλα υπάρχουν περισσότερα χαρισματικά παιδιά; Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα κορίτσια υπερτερούν των αγοριών σε δοκιμασίες λεκτικής ικανότητας και γενικής ευφυΐας, ενώ τα αγόρια σε δοκιμασίες ποσοτικών και οπτικοχωρικών ικανοτήτων, δηλαδή στο πώς αντιλαμβάνονται και δρουν στον χώρο. Επιπροσθέτως, τα κορίτσια έχουν υψηλές επιδόσεις σε τεστ ικανοτήτων, παίρνουν καλύτερους βαθμούς, ενώ είναι λιγότερο πιθανό να επαναλάβουν σε σχέση με τα αγόρια.

- Σε ποια ηλικία δείχνουν σημάδια χαρισματικότητας; Γενικά τα παιδιά δείχνουν σημάδια χαρισματικότητας προτού πάνε στην Α’ Δημοτικού. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς μπορούν να διακρίνουν τη χαρισματικότητα σε ένα παιδί στην ηλικία περίπου των 3 ετών. Κάποιοι μπορούν να τη διακρίνουν και μεταξύ 1 και 3 ετών. Οι ενδείξεις που μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς να αναγνωρίσουν τη χαρισματικότητα των παιδιών τους είναι: 1) Η πρώιμη γλωσσική έκφραση. 2) Η ευκολία και η ταχύτητα στη μάθηση. 3) Το πρώιμο ενδιαφέρον για την ανάγνωση και η γενική τους ενασχόληση με τον γραπτό λόγο. 4) Το ασυνήθιστα μεγάλο διάστημα εστίασης της προσοχής τους. 5) Η καλή μνήμη. 6) Το υψηλό επίπεδο περιέργειας και έρευνας. 7) Η πρώιμη επίδειξη πρωτότυπης και δημιουργικής συμπεριφοράς.

- Πώς μπορούν τα χαρισματικά παιδιά να επηρεάσουν τα αδέλφια τους; Μερικές φορές οι γονείς χαρισματικών παιδιών έχουν μειωμένες προσδοκίες από τα άλλα παιδιά τους γιατί δρουν συγκρίνοντάς τα. Επιπροσθέτως, η αντιπαλότητα μεταξύ αδελφών μπορεί να εμφανιστεί συντομότερα σε ένα χαρισματικό παιδί, αφού γενικώς αναπτύσσεται γρηγορότερα. Οι γονείς θα πρέπει να αποφύγουν να κάνουν το χαρισματικό παιδί επίκεντρο της οικογένειας. Αντίθετα, πρέπει να καλλιεργήσουν σε όλα τους τα παιδιά την πεποίθηση ότι το καθένα έχει τη μοναδικότητά του, τις ικανότητες, τις αξίες και τη δική του ιδιαίτερη θέση.

- Τι συνέπειες μπορεί να έχει η χαρισματικότητα των παιδιών στις σχέσεις με τους συνομηλίκους τους; Τα χαρισματικά παιδιά αρκετά συχνά είναι τα πιο δημοφιλή στην τάξη τους και έχουν πολλούς φίλους. Εχουν δε την τάση να γίνονται οι ηγέτες της τάξης ή της παρέας.

Ωστόσο μερικά, ιδίως τα πολύ χαρισματικά, αντιμετωπίζουν προβλήματα στις σχέσεις τους και αρκετές φορές γίνονται και θύματα ενδοσχολικού εκφοβισμού εξαιτίας της ιδιαιτερότητάς τους. Αυτό οφείλεται στο ότι σκέφτονται διαφορετικά και σε άλλο επίπεδο ωριμότητας σε σχέση με τους άλλους. Μερικές φορές αισθάνονται περιθωριοποίηση γιατί η τάξη τα απωθεί, με αποτέλεσμα κάποια να κρύβουν τις γνωστικές τους δυνατότητες από τους συνομηλίκους τους.

- Τι θα συμβεί αν οι δεξιότητες ενός χαρισματικού παιδιού αγνοηθούν; Πολλά παιδιά σημειώνουν επιδόσεις κάτω από τις δυνατότητές τους. Το ίδιο ισχύει και για τα χαρισματικά. Το 25% περίπου απ’ αυτά διατρέχει τον κίνδυνο να μη φτάσει τις πραγματικές του δυνατότητες, κυρίως λόγω οικογενειακών και κοινωνικών προβλημάτων, αλλά και ανυπαρξίας κατάλληλων σχολικών προγραμμάτων. Οπως και τα περισσότερα παιδιά, έτσι και τα χαρισματικά θα έχουν πρόβλημα να διακριθούν χωρίς την κατάλληλη σχολική και συναισθηματική καθοδήγηση.

- Ποιος είναι ο ρόλος του σχολείου στην εκπαίδευση του χαρισματικού παιδιού; Ο κύριος ρόλος του σχολείου είναι να παρέχει εμπλουτισμένες εκπαιδευτικές εμπειρίες όπως: 1) Ανάπτυξη των ικανοτήτων δημιουργικής σκέψης και κρίσης. 2) Το περιεχόμενο των σπουδών, πέρα από το βασικό πρόγραμμα, να είναι εμπλουτισμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να αναπτύσσονται τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, να δίνει κίνητρα και να ικανοποιεί κάποιες ιδιαίτερες ανάγκες. 3) Να φέρνει το παιδί σε επαφή με ποικίλα γνωστικά πεδία. 4) Να γίνονται μαθήματα με υψηλό βαθμό δυσκολίας ώστε να προκαλούν το ενδιαφέρον του. 5) Να το βοηθά να επικεντρώνει όχι στη λύση, αλλά στη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων. 6) Να το ενθαρρύνει και να το επιβραβεύει.