Βλέποντας πλέον τη μεγάλη του φιλοδοξία να λαμβάνει σάρκα και οστά, ο νέος πρωθυπουργός της Ιταλίας,
Matteo Renzi, καλείται πλέον να πετύχει το ακατόρθωτο: να κρατήσει τη χώρα εντός νομισματικής ένωσης, βάζοντάς τα αφενός μεν, με τις τράπεζες, αφετέρου δε, με την γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Wolfgang Münchau στους Financial Times, το οποίο αναδημοσιεύεται μεταφρασμένο στα ελληνικά από το euro2day.gr, ο
Matteo Renzi θα χρειαστεί γερές δόσεις υπομονής, επιμονής, διαύγειας, αποφασιστικότητας και, πάνω απ όλα, τύχης για να τα καταφέρει.
Ο Matteo Renzi βρίσκεται πολύ κοντά στην επίτευξη της μεγάλης φιλοδοξίας του. Και τώρα, τι γίνεται;
Ο νέος πρωθυπουργός της Ιταλίας θα έχει την πιο δύσκολη δουλειά στην Ευρώπη. Μόλις λάβει την εντολή, θα ηγηθεί μιας χώρας με τρία θεμελιώδη οικονομικά προβλήματα: Έχει τεράστιο χρέος, δεν έχει ανάπτυξη και αποτελεί μέλος μιας δυσλειτουργικής νομισματικής ένωσης.
Η κατάσταση αυτή είναι οικονομικά αφόρητη. Αν δεν επιστρέψει η Ιταλία σε ανάπτυξη, το χρέος θα γίνει ακόμα ποιο δυσβάσταχτο και η παραμονή στην ευρωζώνη δεν θα είναι εφικτή. Η δουλειά του πρωθυπουργού μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά μπορεί εύκολα να παρουσιαστεί: Να αλλάξει ένας από αυτούς τους τρεις συντελεστές, χωρίς να αφήσει πίσω το χάος.
Φυσικά, οι απόψεις για το τι πρέπει να γίνει διίστανται. Υπάρχει κάποια συναίνεση για το ότι η απερχόμενη κυβέρνηση δεν έκανε αρκετά. Ποτέ δεν σταμάτησε να με εντυπωσιάζει η φλεγματική προσέγγιση του Enrico Letta προς τις μεταρρυθμίσεις. Έχει περάσει ένας χρόνος από τις ιταλικές εκλογές και 10 μήνες αφότου ανέλαβε ο κ. Letta. Σε αυτό το διάστημα δεν έγινε σχεδόν τίποτα.
Ο κ. Renzi έχει πει πολλές φορές ότι η κυβέρνηση Letta δεν δούλεψε σωστά. Το ερώτημα είναι κατά πόσον ο κ. Renzi έχει σαφή και πλήρη αντίληψη του τι πρέπει να γίνει και αν έχει επαρκή κοινοβουλευτική πλειοψηφία που θα τον στηρίζει μέσα στον βάλτο των μέτρων οικονομικής μεταρρύθμισης. Για το πρώτο, έχω κάποια αισιοδοξία.
Για το δεύτερο, όχι.
Η στάνταρ απάντηση για το τι πρέπει να κάνει η Ιταλία είναι ένας συνδυασμός από οικονομικές μεταρρυθμίσεις και δημοσιονομική προσαρμογή. Δεν είναι εντελώς λάθος αυτό. Στην Ιταλία η ανάγκη για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι τεράστια, αλλά αμφιβάλλω ότι θα επαρκέσουν. Για να το καταλάβετε, αρκεί να σκεφτείτε την τεράστια κλίμακα «υποαπόδοσης» της ιταλικής οικονομίας. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου, το ιταλικό ΑΕΠ βρίσκεται σήμερα 15% χαμηλότερα από την μέση τάση της δεκαετίας του 1990. Δεν είναι η χρηματοπιστωτική κρίση που ζημίωσε την Ιταλία. Είναι το ίδιο το ευρώ.
Αν χάσεις το 15% από κάτι, πρέπει να αναπτύσσεσαι περίπου 18% για να επιστρέψεις από εκεί όπου ξεκίνησες. Είναι σαν να προσπαθείς να ανέβεις σε τρένο που τρέχει. Αυτός ο αριθμός είναι χοντρικά ένα μέτρο της κλίμακας του άθλου που καλείται να επιτύχει κ. Renzi.
Δεν εννοώ ότι θα πρέπει να αυξήσει το ΑΕΠ κατά αυτό το ποσοστό στα επόμενα 4 χρόνια. Αυτό είναι αδύνατο. Αλλά μπορεί να επαναφέρει την χώρα σε μια πορεία η οποία εντέλει θα κλείσει το χάσμα ή το μεγαλύτερο μέρος του. Ακόμη κι έτσι, βέβαια, το έργο είναι τεράστιο. Είναι μεγαλύτερη προσαρμογή από εκείνη που έχει περάσει η Γερμανία ή που μόλις αρχίζει η Γαλλία.
Πόσα μπορούν να καταφέρουν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις; Ένας αισιόδοξος θα υποδείκνυε μελέτες όπως εκείνες των Lusine Lusinyan και Dirk Muir του ΔΝΤ. Φανταστείτε ένα παράλληλο σύμπαν όπου η Ιταλία εφαρμόζει μια ευρεία κλίμακα των διαρθρωτικών και εργασιακών μεταρρυθμίσεων αυτή την στιγμή. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, το ΑΕΠ τελικά θα αυξανόταν κατά 13% περισσότερο απ’ όσο σε διαφορετική περίπτωση. Εχει ενδιαφέρον ότι, σε αντίθεση με όσα πιστεύει ο κόσμος, οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας έχουν λιγότερη σημασία από τα μέτρα στην αγορά προϊόντων, όπως η απελευθέρωση των υπηρεσιών. Αν προσθέσουμε τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, η επίδραση θα έφτανε στο 20%. Και το θέμα θα τελείωνε.
Αμφιβάλλω ότι μπορούν να επιτευχθούν αυτά τα μεγέθη. Κατ’ αρχήν οι μεταρρυθμίσεις ποτέ δεν εφαρμόζονται εξ ολοκλήρου –σίγουρα όχι από μια κυβέρνηση συνασπισμού στην Ιταλία. Ακόμη και στην Γερμανία πριν 10 χρόνια οι μεταρρυθμίσεις δεν εφαρμόστηκαν έτσι όπως είχαν σχεδιαστεί.
Επιπλέον, οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις είναι πάντα «τζόγος». Δεν είμαστε βέβαιοι ότι η οικονομία θα συμπεριφερθεί όπως στο παρελθόν, τώρα που τα επιτόκια βρίσκονται κοντά στο μηδέν και ο τραπεζικός κλάδος δυσλειτουργεί. Μακροχρόνιοι συσχετισμοί μεταξύ οικονομικών παραγόντων μπορεί να αρχίσουν να διαλύονται.
Οι μεταρρυθμίσεις, αν και είναι απαραίτητες, δεν μπορούν να τα σηκώσουν όλα μόνες τους. Για να κρατήσει την Ιταλία στην ευρωζώνη, ο κ.Renzi θα χρειαστεί επίσης βοήθεια από την ΕΚΤ. Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μεταβάλλει την μακροοικονομική συζήτηση εντός της Ε.Ε.
Τέσσερα πράγματα πρέπει να γίνουν, που δεν είναι όλα υπό τον έλεγχο του κ. Renzi. Πρώτον, ο πληθωρισμός της ευρωζώνης δεν πρέπει να αφεθεί να μένει μόνιμα κάτω από τον στόχο, όπως συμβαίνει πρόσφατα. Δεύτερον, η Ιταλία χρειάζεται χαμηλότερα επιτόκια στην αγορά, κάτι για το οποίο απαιτούνται πρόσθετα αντισυμβατικά μέτρα. Τρίτον, οι προβληματικές τράπεζες πρέπει να αναδιοργανωθούν, οι «κλονισμένες» να κλείσουν και να δημιουργηθεί μια «κακή τράπεζα» για να διαχειριστεί τα αποκαΐδια. Τέταρτον, τα ογκώδη πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας και της Ολλανδίας πρέπει να μειωθούν. Αυτά τα πλεονάσματα καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη και επίπονη την προσαρμογή της περιφέρειας. Ο κ. Renzi θα πρέπει να δρομολογήσει το επαναστατικό του πνεύμα για να θέσει το ζήτημα στους βόρειους γείτονες.
Για να επιστρέψει η ιταλική οικονομία σε βιώσιμη πορεία ανάπτυξης εντός της ευρωζώνης, ο κ. Renzi πρέπει να ξεκαθαρίσει με τις τράπεζες και να ορθώσει το ανάστημά του στους Ευρωπαίους εταίρους. Οι προκάτοχοί του ίσως καθυστέρησαν υπερβολικά. Ισως να είναι απλά αδύνατον να φέρει εις πέρας την αποστολή του.
Για να πετύχει, ο κ. Renzi θα χρειαστεί δεξιότητες, διαύγεια, αποφασιστικότητα και, πάνω απ’ όλα, τύχη.
