Ξεκίνησε η πιο μεγάλη νύχτα του χρόνου: 9 ώρες και 32 λεπτά κράτησε η μέρα στην Αθήνα, ο συμβολισμός του χειμερινού ηλιοστασίου και το Στόουνχετζ
21.12.202517:59
Αστρονομικά ξεκινά ο χειμώνας - Από αύριο η ημέρα αρχίζει και μεγαλώνει έναντι της νύχτας έως τις 20 Μαρτίου 2026 που θα έχουμε την εαρινή ισημερία
Σήμερα, 21 Δεκεμβρίου του 2025, είναι το χειμερινό ηλιοστάσιο, διαφορετικά γνωστό ως η μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου ή αλλιώς η μικρότερη μέρα του έτους. Στην Αθήνα, ο Ήλιος ανέτειλε στις 07:37 και έδυσε στις 17:09 με την ημέρα να διαρκεί μόλις 9 ώρες και 32 λεπτά. Η ημέρα σηματοδοτεί, επίσης, την πρώτη ημέρα του χειμώνα για το βόρειο ημισφαίριο, ενώ το νότιο υποδέχεται το καλοκαίρι.
Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, αστρονομικά ξεκινά ο χειμώνας. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο ο Ήλιος παρατηρείται στο νοτιότερο σημείο του στον ουρανό, από έναν παρατηρητή στο βόρειο ημισφαίριο της Γης. Από αύριο η ημέρα αρχίζει και μεγαλώνει έναντι της νύχτας έως τις 20 Μαρτίου 2026 που θα έχουμε την εαρινή ισημερία.
Καθώς η Γη μας περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, ο άξονας περιστροφής της παρουσιάζει κλίση προς το επίπεδο περιφοράς, περίπου 23° 26΄. Το επίπεδο αυτό το ονομάζουμε εκλειπτική. Ως αποτέλεσμα, της κλίσης του άξονα περιστροφής τη μισή χρονιά (από την εαρινή έως την φθινοπωρινή ισημερία) το βόρειο ημισφαίριο «γέρνει» προς τον Ήλιο, με το μέγιστο να παρατηρείται περί τις 21 Ιουνίου, στο θερινό ηλιοστάσιο, ενώ την άλλη μισή χρονιά το βόρειο ημισφαίριο «γέρνει» αντίθετα από τον Ήλιο, με το μέγιστο περί τις 21 Δεκεμβρίου, στο χειμερινό ηλιοστάσιο.
Η ίδια η λέξη ηλιοστάσιο προέρχεται από τα Λατινικά, συγκεκριμένα από τη λέξη solstitium (sol, ήλιος και sisto, στέκομαι).
Το χειμερινό ηλιοστάσιο στην αρχαία Ελλάδα
Για τους αρχαίους Έλληνες, το χειμερινό ηλιοστάσιο ήταν μεγάλης σημασίας, καθώς η περίοδος από το χειμερινό ηλιοστάσιο μέχρι την εαρινή ισημερία συμβόλιζε για αυτούς το διάστημα κατά το οποίο η ψυχή του ανθρώπου αποβάλει τα πάθη και πορεύεται προς την πνευματική της αναγέννηση.
Οι αρχαίοι Έλληνες συνδύαζαν το φυσικό αυτό φαινόμενο με την αναγέννηση του φωτός, τη ζωή και τη δύναμη του Ήλιου, τον οποίον λάτρευαν ως θεό και πίστευαν πως ήταν ο δημιουργός των εποχών του χρόνου, και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές - από τη σπορά έως και τη συγκομιδή. Ήταν μια περίοδος γεμάτη συμβολισμούς, με θρησκευτικές τελετές και γιορτές που συχνά σχετίζονταν με τη γονιμότητα, τη φύση και τη μετάβαση προς μια νέα αρχή.
Ακόμη, οι Έλληνες φιλόσοφοι και αστρονόμοι, όπως ο Ίππαρχος, έδιναν μεγάλη σημασία στο ηλιοστάσιο, κατανοώντας τον κύκλο των εποχών μέσω της παρατήρησης του ουρανού. Οι γνώσεις αυτές συνέβαλαν και στη δημιουργία ημερολογίων που συντόνιζαν τις γιορτές με τα φυσικά φαινόμενα.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν ήταν απλώς ένα αστρονομικό γεγονός, αλλά και μια στιγμή στοχασμού, ευχαριστιών και ελπίδας για την επερχόμενη άνοιξη.
Από τους Ρωμαίους ως τους Δρυίδες
Το χειμερινό ηλιοστάσιο ήταν πάντα πηγή έμπνευσης για εορτασμούς και για τις παραδόσεις άλλων πολιτισμών, όπως τα Σατουρνάλια των Ρωμαίων ή οι τελετές των αρχαίων Δρυίδων.
Παλαιότερα, το χειμερινό ηλιοστάσιο λάμβανε χώρα στις 25 Δεκεμβρίου, όπως στην εποχή του Χριστού, αλλά πλέον συμβαίνει λίγο νωρίτερα, επειδή έχει αντικατασταθεί το παλαιότερο Ιουλιανό Ημερολόγιο, που είχε εισάγει ο Ιούλιος Καίσαρ από το 44 π.Χ.
Το ημερολόγιο του Καίσαρα και το οποίο είχε θεσπίσει το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 25 Δεκεμβρίου, αλλά έχανε μία ημέρα κάθε 128 χρόνια. Το 1582, ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ' εισήγαγε ένα νέο ημερολόγιο, που πήρε το όνομά του (Γρηγοριανό) και το οποίο χάνει μόνο μία ημέρα στα 4.000 χρόνια.
Όσο για τον θεό Ήλιο, με τον οποίο είχε συνδεθεί το χειμερινό ηλιοστάσιο, σχεδόν όλοι οι αρχαίοι λαοί καθιέρωσαν προς τιμή του διάφορες γιορτές, από τους Σκανδιναβούς και Ιρανούς έως τους Μάγια και τους Ίνκας.
Σχεδόν παντού, οι μεγαλύτερες γιορτές γίνονταν κατά την εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου, που εθεωρείτο η γιορτή της γέννησης του Ήλιου, που σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους.
Κεντρική σημασία για τους Ρωμαίους είχε η γιορτή του «αήττητου Ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, όταν εορταζόταν ότι ο Ήλιος άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό και έτσι να μεγαλώνουν οι ημέρες. Οι πρώτοι χριστιανοί στη Ρώμη, οι οποίοι κατέφευγαν κρυφά στις κατακόμβες τους, αποφάσισαν να γιορτάζουν τη γέννηση του Χριστού την ίδια ημερομηνία, στις 25 Δεκεμβρίου, όταν οι Ρωμαίοι ασχολούνταν με τις δικές τους γιορτές των Σατουρναλίων.
Αξίζει να σημειωθεί πως και οι Δρυίδες, ως πνευματικοί ηγέτες των Κελτών, έβλεπαν το χειμερινό ηλιοστάσιο ως μια στιγμή μεταμόρφωσης.
Η πιο σύντομη μέρα του χρόνου συμβόλιζε το τέλος της σκοτεινής περιόδου και την επιστροφή του φωτός. Σε τελετουργίες κοντά σε ιερά δέντρα ή λίθινους κύκλους (όπως το Στόουνχεντζ) οι Δρυίδες τιμούσαν τη φύση, τη ζωή και τους θεούς. Η δρυς, ένα δέντρο με ισχυρό συμβολισμό, θεωρούνταν ιερό και συνδεόταν με τη σοφία και την ανθεκτικότητα.
Πώς συνδέεται το Στόουνχετζ με το χειμερινό ηλιοστάσιο
Το Στόουνχετζ, το εμβληματικό μεγαλιθικό μνημείο στην Αγγλία, συνδέεται στενά με το χειμερινό ηλιοστάσιο. Οι κατασκευαστές του μνημείου, το οποίο χτίστηκε πριν από περίπου 4.500 χρόνια, τοποθέτησαν τους τεράστιους λίθους με τέτοιο τρόπο ώστε να ευθυγραμμίζονται με την ανατολή και τη δύση του ήλιου κατά τα ηλιοστάσια.
Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, οι επισκέπτες συγκεντρώνονται στο μνημείο για να δουν τον ήλιο να ανατέλλει ή να δύει, καθώς οι ακτίνες του διαπερνούν συγκεκριμένα σημεία του Στόουνχετζ, προσφέροντας μια μαγευτική εμπειρία που συνδυάζει φυσικό φαινόμενο και ανθρώπινη δεξιοτεχνία. Το φαινόμενο θεωρείται σύμβολο αναγέννησης, καθώς από αυτό το σημείο και μετά, οι ημέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν.
Σήμερα, το Στόουνχετζ αποτελεί σημείο συνάντησης για χιλιάδες ανθρώπους, από λάτρεις της ιστορίας και της αρχαιολογίας μέχρι νεοπαγανιστές, δρυΐδες και επισκέπτες που θέλουν να ζήσουν αυτή τη μοναδική στιγμή.
This morning, we welcomed around 8.5k people to celebrate the year’s shortest day and the promise of longer days ahead. We live-streamed the celebrations, with over 242k views from around the world. pic.twitter.com/72zA31P6sI
