Ανθούπολη-Περιστέρι: Το κάρβουνο και η άγνωστη λαϊκή εξέγερση του 1956

Η ΑΝΘΟΥΠΟΛΗ

Μία από τις συνοικίες του Δήμου Περιστερίου Αττικής είναι η Ανθούπολη.
Πήρε το όνομά της από τους πρώτους οικιστές της, που ήταν ανθοπώλες,
λουλουδάδες, όπως θα λέγαμε πιο λαϊκά.
Στην περιοχή της Ανθούπολης λειτουργεί από τις 6 Απριλίου 2013 ο
τερματικός σταθμός της γραμμής 2 του Μετρό. Ο σταθμός εξυπηρετεί
καθημερινά χιλιάδες επιβάτες.

Πόσοι άραγε από τους σημερινούς κατοίκους της Ανθούπολης αλλά και όσους
την επισκέπτονται (λόγω του μετρό και όχι μόνο), γνωρίζουν τα... μυστικά του
υπεδάφους της και τα όσα διαδραματίζονταν στη συγκεκριμένη συνοικία στο

διάστημα από το 1933 ως και το 1956; Μάλλον ελάχιστοι.
Η Ανθούπολη ως το 1922 ήταν αραιοκατοικημένη. Μετά τη μικρασιατική
καταστροφή, εγκαταστάθηκαν εκεί πρόσφυγες.



Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΟΥΠΟΛΗΣ

Το 1932, σύμφωνα με έγγραφο της (τότε) Νομαρχίας Αττικής και Βοιωτίας, οι
Αντώνιος Ραγκούσης και Γεώργιος Σιώτης κατέθεσαν αίτηση μεταλλευτικών
ερευνών στην περιοχή.
Ουσιαστικά, φαίνεται όμως ότι η πρωτοβουλία ανήκε στην οικογένεια του
Γιώργου Ρομπάκη, που πριν το 1922 είχε στην ιδιοκτησία της τα ορυχεία "Ζον
Γκουλντάκ" στον Εύξεινο Πόντο.
Έτσι, στις 5 Νοεμβρίου 1933 ιδρύεται η εταιρεία "Λιγνιτωρυχεία Αττικής Α.Ε.",
με διευθύνοντες συμβούλους τους Γεώργιο Ρομπάκη και... Πολύβιο
Τσακαλώτο. Το 1934, με βασιλικά διατάγματα, παραχωρείται η έκταση και το
1935-36 αρχίζει η εξόρυξη λιγνίτη. Τα τμήματα του λιγνιτωρυχείου είναι η
πομόνα, με την οποία αντλείται νερό από τις στοές, το ηλεκτρολογείο, το
μηχανουργείο, το μαγειρείο και η αποθήκη τροφίμων.
Στο λιγνιτωρυχείο εργάζονταν 350-400 άτομα (σε βάθος 80-100 μέτρα).
Καθημερινά εξάγονταν 100-150 τόνοι λιγνίτη.

Στην περίοδο της Κατοχής, το λιγνιτωρυχείο πουλήθηκε σε Ιταλούς. Αλλάζει
όνομα σε "Agenta Carboni Italiani". Ενδεχομένως να υπήρξαν κάποια
σκοτεινά σημεία σ' αυτή τη μεταβίβαση πάντως...
Οι εργαζόμενοι φτάνουν τους 700 και η ημερήσια παραγωγή λιγνίτη σε 200-
250 τόνους. Ήδη πολλοί εξειδικευμένοι εργάτες από τη Μήλο και τη Σέριφο
απασχολούνται στο λιγνιτωρυχείο.
Την περίοδο της Κατοχής δημιουργείται και σιδηροδρομική γραμμή, που
συνδέει το λιγνιτωρυχείο με τον κεντρικό σταθμό των ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι
Πειραιώς-Αθηνών-Πελοποννήσου). Το μήκος της γραμμής ήταν περίπου 3
χιλιόμετρα και ήταν "μετρικού εύρους", το πλάτος της δηλαδή, ήταν 1.000
χιλιοστά (1 μέτρο).

Κατά έναν περίεργο τρόπο, λίγο πριν την απελευθέρωση, το λιγνιτωρυχείο
πωλείται από τους Ιταλούς στους Έλληνες Πατσαλή, Βλαχούτσικο και Μόσχο.
Το 1945 ξεκινά η επαναλειτουργία του με προβλήματα. Η διαχείριση
ανατίθεται στον Πατσαλή, ο οποίος κατηγορείται ότι προπώλησε κάρβουνο
αξίας 1.000.000 δραχμών και εξαφανίστηκε με τα χρήματα, αντί να πληρώσει
τους εργάτες!
Τον Δεκέμβριο του 1945 το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας αναλαμβάνει το
ίδιο την εκμετάλλευση του λιγνιτωρυχείου, το οποίο μπαίνει σε καθεστώς
μεσεγγύησης. Ως το 1950 το ορυχείο λειτουργεί με πολλά προβλήματα. Η
παραγωγή είναι μικρή, οι εργάτες απεργούν επανειλημμένα για ημερομίσθια
που δεν τους καταβάλλονται και για βελτίωση των συνθηκών της εργασίας
τους. Επίσης καταγγέλλουν ότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος να γεμίσουν με νερά
οι στοές και να χαθούν ανθρώπινες ζωές.

Το 1950 το κράτος κινεί τη διαδικασία για να περάσει οριστικά και εξ
ολοκλήρου το λιγνιτωρυχείο στην ιδιοκτησία του ως "εχθρική περιουσία" και το
1951 γίνεται δημοπράτησή του, με την οποία μισθώνεται στην εταιρεία του
Φραγκίσκου Πρεζάνη, χωρίς να τεθεί κανένας απολύτως όρος (όπως
αποκάλυψε στη Βουλή το 1956 ο τότε Υπουργός Βιομηχανίας Παναγής
Παπαληγούρας, πατέρας του πολιτικού Αναστάση Παπαληγούρα!).
Εν τω μεταξύ, η κατάσταση στην Ανθούπολη είχε αλλάξει σημαντικά σε σχέση
με το παρελθόν.



Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 1951 ΩΣ ΤΟ 1956 - ΤΑ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ
ΑΝΘΟΥΠΟΛΗΣ

Μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι εργασίες εκμετάλλευσης στο
λιγνιτωρυχείο γίνονταν νότια και νοτιοδυτικά από τον χώρο όπου βρίσκεται
σήμερα το γήπεδο του Αγίου Ιερόθεου (οδός Αναπαύσεως). Υπήρχε εξόρυξη
όσων λιγνιτών βρίσκονταν κοντά στην επιφάνεια. Το 1942 εκδηλώθηκε
πυρκαγιά, που προκάλεσε ζημιές στις στοές. Όμως μετά το 1951, αρχίζει
επέκταση του λιγνιτωρυχείου και προς τον βορρά.

Η Ανθούπολη πλέον έχει περισσότερους από 10.000 κατοίκους. Ήδη τα
σπίτια της απέχουν μόλις 20-30 μέτρα από το νέο φρέαρ που ανοίχτηκε το
1952. Η εταιρεία Πρεζάνη ανέφερε ότι σ' αυτό θα εγκαθίσταντο μηχανήματα
εξαερισμού. Ωστόσο, με την κάλυψη του Υπουργείου Βιομηχανίας και 
παραβαίνοντας τον Μεταλλευτικό Κώδικα, προχωρά σε εξόρυξη λιγνίτη. Ενώ
ο κώδικας επιβάλλει οι στοές να ανοίγονται σε βάθος τουλάχιστον 50 μέτρων,
έτσι ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος για τα σπίτια που βρίσκονται πάνω απ'
αυτές, η διάνοιξη γίνεται συχνά στα 12-15 μέτρα!
Έτσι από τον Σεπτέμβριο του 1953 αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές σε
κάποια σπίτια της Ανθούπολης (λόγω του μικρού βάθους διάνοιξης των
στοών).

Βρήκαμε δύο ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα της εποχής. Ο κύριος
Γιώργος και η κυρία Βασιλική, από τους πιο παλιούς Ανθουπολιώτες,
κατοικούσαν τότε πολύ κοντά στο νέο φρέαρ που ανοίχτηκε το 1952.
"Η κατάσταση ήταν αφόρητη", μας λένε. "Δεν μπορούσαμε να ησυχάσουμε
ούτε την ημέρα από τον έντονο θόρυβο που έκαναν τα μηχανήματα, κυρίως
κατά τη μεταφορά του λιγνίτη στην επιφάνεια, αλλά ούτε και το βράδυ, όταν
από τις εκρήξεις του δυναμίτη πεταγόμασταν έντρομοι από τα κρεβάτια μας.
Ο κόσμος ήταν ανάστατος και αγανακτισμένος από την αδράνεια των Αρχών."
Τα διαβήματα του τότε δημάρχου Σωτήρη Γολεμάτη δεν έχουν κανένα
αποτέλεσμα.

Στις 30 Οκτωβρίου 1953 καταρρέει μία στοά, με αποτέλεσμα ένας
λιγνιτωρύχος να χάσει τη ζωή του και άλλοι τρεις να τραυματιστούν.
Ωστόσο, η λειτουργία του λιγνιτωρυχείου συνεχίζεται κανονικά...
Στις 3 Ιουνίου 1955 το Εφετείο της Αθήνας εκδίδει μία τουλάχιστον
ακατανόητη απόφαση, σύμφωνα με την οποία οποιοσδήποτε ιδιοκτήτης
μεταλλείου μπορεί να προκαλέσει ζημιές σε σπίτια που βρίσκονται στην
επιφάνεια, αρκεί να αποζημιώσει τους ιδιοκτήτες τους!

Στην Ανθούπολη όμως δεν έχει καμία υποχρέωση, καθώς τα σπίτια είναι
χτισμένα εκτός σχεδίου πόλεως και χωρίς άδεια!!!
Στις 21 Νοεμβρίου 1955 εκδηλώνεται η πρώτη μαζική αντίδραση των
κατοίκων της Ανθούπολης. Η μεγάλη διαδήλωση, με αφορμή την εμφάνιση
γεωτρυπάνων στην περιοχή προκειμένου να ανοιχτούν νέες στοές, διαλύεται
από τη χωροφυλακή. Οι εκκλήσεις των κατοίκων ακόμα και προς τον
πρωθυπουργό για διακοπή της λειτουργίας των μεταλλείων πέφτουν στο
κενό.

Παράλληλα, οι ζημιές στα σπίτια συνεχίζονται. Κάποια παθαίνουν καθίζηση
και οι ιδιοκτήτες τους αναγκάζονται να κοιμηθούν στο ύπαιθρο, ενώ σε κάποια
άλλα εμφανίζονται ρωγμές.
Την άνοιξη του 1956 άλλα 4 σπίτια παθαίνουν ανεπανόρθωτες ζημιές. Η
κατάσταση φτάνει στο απροχώρητο. Στις 14 Μαΐου 1956 οι κάτοικοι
συγκεντρώνονται σε μικρές ομάδες. Στις 10 το βράδυ χτυπούν οι καμπάνες
της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας (ένας μικρός ναός ήταν τότε) καλώντας τον
κόσμο σε γενική κινητοποίηση. Περίπου 5.000 Ανθουπολιώτες
συγκεντρώνονται και κατευθύνονται στο σημείο όπου βρίσκεται το φρέαρ με
τους ανελκυστήρες και οι εγκαταστάσεις της εταιρείας. Πυρπολούν τις ξύλινες
εγκαταστάσεις, ενώ με δυναμίτη ανατινάζουν τα τσιμεντένια κτίσματα. Η φωτιά
φτάνει σε ύψος τα 100-150 μέτρα!

Μεγάλες δυνάμεις Χωροφυλακής και Αστυνομίας Πόλεων φτάνουν
εσπευσμένα στην Ανθούπολη. Αρχικά αποκρούονται με πέτρες. Νέες
ενισχύσεις από 300 χωροφύλακες από το Σύνταγμα Μακρυγιάννη με όπλα,
κράνη και πολεμική εξάρτυση και 680 αστυφύλακες φτάνουν στην
Ανθούπολη. Ακολουθούν συμπλοκές.
Ο κύριος Γιώργος και η κυρία Βασιλική θυμούνται:
"Ήταν μια πραγματική κόλαση! Οι φλόγες έφταναν πολύ ψηλά. Φοβηθήκαμε
πάρα πολύ. Κάποια στιγμή άρχισαν να ακούγονται πυροβολισμοί..."
Πραγματικά, ρίχτηκαν (στον αέρα) πάνω από 500 σφαίρες, αλλά οι
διαδηλωτές δεν πτοήθηκαν. Εμπόδισαν τα πυροσβεστικά οχήματα να
σβήσουν τη φωτιά. Τελικά αυτό έγινε μετά τις 3 π.μ. Ως τις 5 το πρωί η φωτιά
είχε σβήσει.

Πάνω από 40 άτομα συλλαμβάνονται ως πρωταίτιοι της εξέγερσης. 17 άτομα
κρατούνται με βαριές κατηγορίες:
"Εμπρησμός εκ προθέσεως, διέγερσις του λαού εις στάσιν, ελαφραί
σωματικαί βλάβαι". Έξι προφυλακίζονται. Ανάμεσά τους ο Παναγιώτης
Κασουρίδης, πατέρας του παλιού γνωστού μπασκετμπολίστα Νίκου
Κασουρίδη!
Τις επόμενες ημέρες δημιουργείται επιτροπή για να μελετήσει αν είναι εφικτή
ή όχι η συνέχιση λειτουργίας των λιγνιτωρυχείων. Το Εργατικό Κέντρο
Αθηνών και η Ομοσπονδία Μεταλλευτών ζητούν να επισπευσθεί η
επαναλειτουργία τους!

Στις 19 Μαΐου 1956 14 κάτοικοι της Ανθούπολης, τα σπίτια των οποίων
υπέστησαν ζημιές, μηνύουν την εταιρεία Πρεζάνη.
Η δίκη των υπεύθυνων των λιγνιτωρυχείων ξεκινά στις 30/1/1957. Τελικά ο
ιδιοκτήτης Φραγκίσκος Πρεζάνης καταδικάζεται σε 4 μήνες και ο μηχανικός
Ιωάννης Φινές σε 3 μήνες φυλάκιση. Εξαγοράζουν τις ποινές τους και
αφήνονται ελεύθεροι.

Στους κατοίκους της Ανθούπολης, τα σπίτια των οποίων καταστράφηκαν,
εκδικάζεται αποζημίωση 500 δρχ. μόνο για ψυχική οδύνη...
Στις 7 Μαρτίου 1957 γίνεται, μετά από πολλές περιπέτειες, η δίκη των
κατηγορουμένων για την εξέγερση. Δικηγόρος υπεράσπισής τους ήταν ο
αείμνηστος Ευάγγελος Γιαννόπουλος! Απαλλάσσονται από όλες τις
κατηγορίες και μόνο έξι από αυτούς καταδικάζονται σε πέντε μήνες φυλάκιση.
Οι καταδικασθέντες άσκησαν έφεση και αφέθηκαν ελεύθεροι.
Το 1958 επιτροπή που συστήνεται συμπεραίνει ότι δεν μπορούν να
συνυπάρξουν οικισμός και ορυχεία και αποφασίζεται το οριστικό κλείσιμο των
λιγνιτωρυχείων, ενώ για να αποφευχθεί καθίζηση των στοών εφαρμόζεται ένα
πρόγραμμα λιθογομώσεών τους.

Η ΑΝΘΟΥΠΟΛΗ ΑΠΟ ΤΟ 1960 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Μετά το κλείσιμο των λιγνιτωρυχείων, η Ανθούπολη επεκτάθηκε και σήμερα
είναι μια από τις μεγαλύτερες συνοικίες του Δήμου Περιστερίου.
Στους σεισμούς του 1981 και του 1999, όμως, οι κάτοικοί της δεινοπάθησαν.
Πολλά κτίρια κρίθηκαν κατεδαφιστέα, ενώ άλλα προσωρινά μη κατοικήσιμα.
Το υπέδαφος και οι στοές που βρίσκονται σ' αυτό έπαιξαν σημαντικό ρόλο
στην πρόκληση εκτεταμένων καταστροφών.

Αρχικά υπήρχε η πρόβλεψη ο τερματικός σταθμός της Γραμμής 2 του Μετρό
να βρίσκεται απέναντι από το γήπεδο του Αγίου Ιερόθεου. Ωστόσο, το
υπέδαφος κρίθηκε εκεί παντελώς ακατάλληλο και η θέση αυτή δεν επέτρεπε
την επέκταση της γραμμής προς Ίλιο και Πετρούπολη.
Έτσι ο σταθμός φτιάχτηκε λίγες δεκάδες μέτρα ανατολικότερα, στη συμβολή
των οδών Θηβών και Αναπαύσεως.

Όσο για τα απομεινάρια του λιγνιτωρυχείου;
Ως τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο ξύλινος πύργος πάνω από το παλιό
φρέαρ, κατάμαυρος πλέον, έμενε στη θέση του, ξυπνώντας μνήμες στους
παλαιότερους και δημιουργώντας απορίες στους νεότερους.
Σήμερα, στην περιοχή έχουν χτιστεί σχολεία και το κλειστό γυμναστήριο
Ανθούπολης.
Μόνο η λέξη κάρβουνο, που υπάρχει συνήθως σε παρένθεση δίπλα σ' αυτό,
παραπέμπει πλέον στα λιγνιτωρυχεία της Ανθούπολης και την πολυτάραχη
ιστορία τους...

Για το θέμα αυτό χρησιμοποιήσαμε στοιχεία από τα εξαιρετικά σχετικά
διαδικτυακά άρθρα του συγγραφέα-σκηνοθέτη Νίκου Θεοδοσίου, όπως και
από την άψογη και τεκμηριωμένη διπλωματική εργασία των Γεωργίου
Κρασσακόπουλου - Λουκά Ταμβάκη με θέμα:
"Εκτίμηση Κινδύνου στην Επέκταση της Γραμμής 2 του Μετρό των Αθηνών
Άγιος Αντώνιος-Περιστέρι", 2011 (Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων-
Μεταλλουργών του Ε.Μ.Π., Επιβλέπων Καθηγητής Ανδρέας Μπενάρδος).