Κρητικοί Μακεδονομάχοι: Η τεράστια προσφορά τους στην απελευθέρωση της Μακεδονίας

Ανάμεσα σε όσους πήραν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα, ξεχωριστή θέση κατέχουν αναμφίβολα οι Κρητικοί και οι Μανιάτες. Με τους Μανιάτες Μακεδονομάχους θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο. Σήμερα, θα ξεκινήσουμε με τους Κρητικούς. Η Μάνη, αδούλωτη περιοχή του Μοριά και η Κρήτη με τις αδιάκοπες επαναστάσεις σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας αποτελούσαν «φυτώρια» αγωνιστών για την ελευθερία όλου του ελληνικού έθνους.

Οι Κρητικοί «χαΐνηδες» και οι πρώτοι Μακεδονομάχοι

Η πρακτική της αλληλεγγύης των Κρητικών, σχετίζεται εκτός των άλλων και με την ιδιότυπη, άναρχη, επαναστατική φύση τους, καθώς είχαν τους δικούς του κλέφτες και αρματολούς, τους «χαΐνηδες». Όταν δημιουργήθηκε το 1830 το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, οι Κρητικοί που το νησί τους δεν εντάχθηκε σ’ αυτό, πήραν μέρος σε όλες τις επαναστάσεις που έγιναν στις αλύτρωτες περιοχές στη διάρκεια του 19ου αιώνα.

Ήταν αναμενόμενο ότι θα έπαιρναν μέρος και στον Μακεδονικό Αγώνα στις αρχές του 20ου αιώνα. Όπως μάλιστα γράφει ο Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Μαζαράκης, η συμμετοχή των Κρητικών ήταν περίπου νομοτελειακή, αφού «… ήτο φυσικό οι οργανωταί του αγώνος να αναζητούν εμπειροπόλεμους άνδρας και τοιούτοι ήσαν οι Κρητικοί, με τις συνεχείς επαναστάσεις των δια την αποτίναξιν του τουρκικού ζυγού».

Και συμπληρώνει ο Μαζαράκης: «Οι Κρήτες είχαν το μάχεσθαι ως κύριον έργον, με περιφρόνησιν προς τον θάνατον και εν τη μάχη απαράμιλλοι». Οι πρώτοι Κρητικοί αναχώρησαν για τη Μακεδονία το 1903 μαζί με τον Παύλο Μελά. Αυτοί ήταν: Ευθύμιος Καούδης, Γεώργιος Σεϊμένης, Στρατής Μπονάτος, Γεώργιος Δικώνυμος, Νικόλαος Λουκάκης, Γιώργος Στρατινάκης, Μανούσος Καντουνάτος, Λαμπρινός Πέρος και Γιώργος Ζουρίδης.

Είχαν προηγηθεί αλλεπάλληλες εκκλήσεις του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη, ακόμα και προς τον πρωθυπουργό Ζαΐμη. Όταν έφτασαν στην περιοχή της Καστοριάς, τους περίμενε ο σλαβόφωνος καπετάν Βαγγέλης που τους οδήγησε στο χωριό του Στρέμπενο (σήμερα Ασπρόγεια).

Εκεί τους υποδέχθηκε και τους ευλόγησε ο Μητροπολίτης Γερμανός στον οποίο ο Παύλος Μελάς είχε γράψει: «Οι Κρήτες ους(τους οποίους) σας στέλλομεν είναι τέλειοι τύποι πολεμιστών. Γενναίοι, ευφυείς, τολμηροί … έχοντες ανεπτυγμένον το εθνικόν αίσθημα. Είμαι βέβαιος ότι θα ενισχύσωσιν καταπληκτικώς τον αγώνα σας…».

Τα Σώματα των Κρητικών Μακεδονομάχων – Οι απώλειες

Ως το τέλος του Αγώνα περίπου 3.000 Κρητικοί πήγαν στη Βόρεια Ελλάδα. Οι περισσότεροι από αυτούς πολέμησαν στη Μακεδονία. Το Ελληνικό κράτος μόλις το 1936 συνέταξε αρχείο Μακεδονομάχων. Σ’ αυτό αναφέρεται ότι οι Κρητικοί που σκοτώθηκαν στη Μακεδονία ήταν 136.

Πρόκειται για πολύ υποτιμημένο αριθμό καθώς όταν συντασσόταν το αρχείο, σχεδόν 30 χρόνια μετά τον Μακεδονικό Αγώνα πολλοί είχαν πεθάνει, ενώ άλλοι δεν ειδοποιήθηκαν να φέρουν τα σχετικά δικαιολογητικά για τους συγγενείς τους που σκοτώθηκαν. Ο πραγματικός αριθμός των νεκρών σύμφωνα με τους Μακεδονομάχους Παύλο Γύπαρη και Καπετάν Βάρδα ξεπερνά τους 700. 38 Κρητικοί έγιναν Καπετάνιοι (αρχηγοί Σωμάτων) με 120-150 άνδρες στη διάθεσή τους, αριθμό ικανό για επιθέσεις αλλά και για δολιοφθορές.

Σημαντικότερες ομάδες ήταν αυτές του Γεωργίου Κατεχάκη (160 ένοπλοι), Γεωργίου Βολάνη (175), Ηλία Δεληγιαννάκη (135), Γεώργιου Δικώνυμου (120) και Θοδωρή Κουκουλάκη (108). Ο Ηρακλειώτης Κατεχάκης, ο Σφακιανός Γιάννης Καραβίτης και ο Γρηγόρης Παπαδάκης με σημαντική δράση στη λίμνη των Γιαννιτσών στα πρώτα χρόνια του Αγώνα (ο Παπαδάκης καταγόταν από το Πάτημα Αποκορώνου) ξεχώρισαν για τη δράση τους. Επίσης, σημαντική ήταν και η προσφορά και του Ρεθυμνιώτη Δεληγιαννάκη που σκοτώθηκε το 1912 στην Ήπειρο.

Ο φόβος των Τούρκων απέναντι στους Κρητικούς

Η δράση των Κρητικών στη Μακεδονία είχε πολύ μεγάλο αντίκτυπο τόσο στις βουλγαρικές συμμορίες που περιόρισαν κατά πολύ την εγκληματική τους δράση όσο και στο αίσθημα κυριαρχίας των Οθωμανών. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά σ’ ένα έγγραφο του βαλή Θεσσαλονίκης (7 Δεκεμβρίου 1908) η οποία χαρακτηρίζει τους Γιάννη Καραβίτη και Γιώργο Βολάνη «ραδιούργους» και τη δράση τους «εγκληματική» προτρέποντας τις στρατιωτικές Αρχές να τους εντοπίσουν και να τους συλλάβουν.

Οι Οθωμανοί παρακολουθούσαν συνεχώς τα ελληνικά στρατιωτικά Σώματα όπως προκύπτει και από έγγραφο του Οθωμανού Διοικητή Νάουσας (14 Μαΐου 1907): «Κατά πληροφορίας, ο προ δέκα ημερών εξ Ελλάδος ελθών, μετά των εννέα συντρόφων του Κρητικός Καπετάν Πολάν (εννοεί τον Γ. Βολάνη) σήμερον ή αύριον θα κατευθυνθεί προς Μορίχοβον … έχων μεθ’ εαυτού και τρία φορτία πολεμοφοδίων».

Οι κορυφαίοι Κρητικοί Μακεδονομάχοι και σπουδαίοι Κρητικοί που σκοτώθηκαν στη Μακεδονία

Πολλοί από τους Κρητικούς Μακεδονομάχους ήταν αξιωματικοί του τακτικού Στρατού. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο Γεώργιος Κατεχάκης, Ανθυπολοχαγός Πεζικού τότε. Η ένοπλη δράση του συνέβαλε σημαντικά στην αντιστροφή της κατάστασης. Το 1912 η Κυβέρνηση του ανέθεσε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Σώματος το οποίο υπό τη διοίκησή του απελευθέρωσε τη Σιάτιστα και τα Γρεβενά.

Ο Κατεχάκης έφτασε στον βαθμό του Αντιστράτηγου και έγινε Υπουργός Στρατιωτικών. Αξιωματικός του Πυροβολικού ήταν και ο Γεώργιος Τσόντος που έδρασε στα χωριά της Καστοριάς ως Καπετάν Βάρδας. Στη συνέχεια έδρασε και στη Βόρειο Ήπειρο. Ο λαός της Καστοριάς εξέλεξε τον Κρητικό Τσόντο (Βάρδα) βουλευτή. Ο Τσόντος ήταν αυτός που εξόντωσε τον αρχικομιτατζή Κονσταντόφ.

Ο Χανιώτης Γ. Βολάνης πήρε μέρος στις σπουδαιότερες μάχες στη δυτική Μακεδονία. Μετά τη μάχη στη Στάτιστα (και όχι Σιάτιστα όπως γράφουν πολλοί) και τον θάνατο του Παύλου Μελά συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές Μοναστηρίου. Απέδρασε όμως και συνέχισε την ένοπλη δράση του. Το 1908 εξόντωσε στην Περπερίτσα την πολυμελή ομάδα του Τζόλε Γκέργκοφ.

Ο πρώτος Κρητικός που σκοτώθηκε στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν ο Γιώργος Σεϊμένης από την Ανώπολη των Σφακίων. Αιχμαλωτίστηκε από μια συμμορία κομιτατζήδων στο Λέχοβο, βασανίστηκε άγρια και εκτελέστηκε. Ο Λαμπρινός Βρανάς σκοτώθηκε στη Μπελκαμένη στις 17 Απριλίου 1905, ο Μ. Νικολούδης έπεσε μαχόμενος στο Γκορνίτσοβο στις 18 Ιουλίου 1906. Την ίδια εποχή σκοτώθηκε στο Λέχοβο ο Γεώργιος Μιναδάκης.

Ο Μ. Κατσίγαρης σκοτώθηκε στον Όλυμπο στις 20 Απριλίου και στις 9 Αυγούστου 1908 ο Νίκος Ανδριανάκης στην Κατερίνη. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους πεσόντες κατέχει ο Παναγιώτης Φιωτάκης από τον Γαλατά Χανίων. Αρχικά εντάχθηκε στο Σώμα του Καπετάν Βρόντα όπου υπηρετούσε και ο Γεώργιος Κονδύλης, Επιλοχίας των Ευζώνων τότε. Απείθαρχος και ατίθασος ο Φιωτάκης αυτονομήθηκε και συνέχισε τον αγώνα του στα χωριά του Μοριχόβου. Το ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης τον διέταξε να επανενταχθεί στο Σώμα του Καπετάν Βρόντα, όμως ο Φιωτάκης αρνήθηκε.

Στις 12 Απριλίου 1907 ενώ βρισκόταν βόρεια της Φλώρινας στο ύψος του μοναστηριού του Παράλοβου κυκλώθηκε από δύο σώματα αβτζήδων. Η λέξη αβτζής <τουρκ. avci= κυνηγός, σκοπευτής. Όταν οι συμπολεμιστές του σκοτώθηκαν ο ένας μετά τον άλλο, ο Φιωτάκης προτίμησε να αυτοκτονήσει για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων. Υπήρξαν περιπτώσεις Κρητικών που προχώρησαν σε απίστευτες ενέργειες για να πολεμήσουν για τη Μακεδονία.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός ανήλικου Κρητικού, του Κονταξάκη, που αν και ανήλικος, πλαστογράφησε την ταυτότητά του για να εμφανιστεί ως ενήλικος. Ο νεαρός Κονταξάκης σκοτώθηκε σε μάχη έξω από την Κατερίνη στις 16 Οκτωβρίου 1912 λίγο πριν την απελευθέρωση της πόλης. Πολλοί από τους Κρητικούς Μακεδονομάχους άφησαν προφορικές ή γραπτές καταθέσεις για τις πολεμικές τους εμπειρίες στη Μακεδονία. Ιδιαίτερη αξία έχουν τα απομνημονεύματα του Σφακιανού Καπετάνιου Γεώργιου Δικώνυμου που έχασε πολεμώντας το ένα του χέρι. Τα απομνημονεύματα εξέδωσε και κυκλοφόρησε η «Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών».

Και για όσους γράφουν ανακρίβειες στα σχόλια, το Αραβικό Εμιράτο της Κρήτης υπήρχε από το 826 ως το 961. Υπολείμματα αραβικού dna στο νησί και να υπάρχουν είναι ανύπαρκτα σήμερα. Από το 1204 ως το 1669 στην Κρήτη επικρατούσε Ενετοκρατία. Άραβες στη Μεγαλόνησο τον 16ο αιώνα όπως διαβάσαμε σε ένα σχόλιο αναγνώστη, δεν υπήρχαν…

Και αν κάποιοι, ελάχιστοι, σήμερα στη Μεγαλόνησο προβαίνουν σε ακρότητες, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να αμαυρώσουν το όνομά της και να ξεχάσουμε, όσοι ξέρουμε, την τεράστια προσφορά των Κρητικών στην απελευθέρωση Μακεδονίας, Ηπείρου και άλλων περιοχών της Ελλάδας. Κρήτη=Ελλάδα και θα παρακαλούσα, ιδιαίτερα στις κρίσιμες εποχές που ζούμε, να σταματήσουν οι ανοησίες για τη Μεγαλόνησο…

Αφιερώνω αυτό το άρθρο σε δύο σπουδαίους Έλληνες επιστήμονες, γεννημένους στην Κρήτη. Τον κορυφαίο Έλληνα γλωσσολόγο, Ομότιμο καθηγητή Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ και Ακαδημαϊκό κύριο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη και τον κορυφαίο Έλληνα στοματικό και προσωπικό γναθοχειρούργο, Ομότιμο καθηγητή της Οδοντιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κύριο Νικόλαο Παπαδογεωργάκη.

Πηγή: «Η δράση των Κρητών στη Μακεδονία» του Σταύρου Καρκαλέτση, από την έκδοση του περιοδικού «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ», «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ» (2003)