Οι επιφανειακοί οικογενειακοί καβγάδες και οι καταστροφικές τους συνέπειες
Σε πολλές οικογένειες η ατμόσφαιρα είναι σαν ναρκοπέδιο, μπορεί να είναι όλα ήρεμα και, ξαφνικά, κάποιος πατάει μια νάρκη και γίνεται μια τεράστια έκρηξη
Σάββατο απόγευμα, σαλόνι οικογένειας με μητέρα, πατέρα, γιο 14 χρονών.
Α: Σήκω, με ενοχλείς. Θέλω να δω τηλεόραση με την ησυχία μου. Β: Πάλι; Όλη την ώρα την αράζεις στον καναπέ και δεν μπορεί να κάτσει κανένας άλλος. Α: Μπα; Αλήθεια; Δεν ήξερα ότι πρέπει να ζητήσω την άδειά σου για να καθίσω. Δεν φτάνει που τρέχω όλη μέρα – Γ. Οχ, άσε μας κι εσύ. Όλο γκρίνια και παράπονα είσαι. Β: Εγώ; Μη μου μιλάς και δεν θα γκρινιάζω. Δεν βρίσκω ποτέ ησυχία σ’αυτό το σπίτι. Γ: Εμείς σ’ενοχλούμε; Εσύ έχεις νεύρα όλη την ώρα. Α: Δε με παρατάτε! Δεν θέλω να δω τίποτα. Φεύγω. Γ: Πού πας; Α: Στον διάβολο.
Αυτή είναι μια μικρή καθημερινή σκηνή από ένα μικρό καθημερινό σπίτι μιας μικρής καθημερινής οικογένειας. Όπως βλέπετε, έχουμε τρεις ανθρώπους που δείχνουν και οι τρεις θυμωμένοι ο ένας με τον άλλο και αρπάζονται αμέσως χωρίς να φαίνεται πως υπάρχει σοβαρός λόγος.
Μπορείτε να αναγνωρίσετε ποιος είναι ο πατέρας, ποια η μητέρα και ποιος ο γιος;
Δευτέρα βράδυ – κουζίνα – μητέρα και κόρη 14 χρονών
Α: Δεν αντέχω άλλο αυτούς τους καβγάδες, Θα τρελαθώ εδώ μέσα. Β: Μπα, σοβαρά; Εγώ να δεις… Α: Μα εσύ αρχίζεις. Β: Λες και τσακώνομαι μόνη μου γιατί με τσίμπησε μύγα. Μόνο φωνές ακούγονται σ’αυτό το σπίτι. Α: Μη φωνάζεις, να μην ακούγονται. Β: Όχου, άσ’το το ρημάδι. Σου μιλάω. Α: Άσ’το εσύ να το αφήσω κι εγώ.
Μπορείτε να ξεχωρίσετε ποια είναι η μητέρα και ποια η κόρη;
Στα παραδείγματα αυτά -όπως συμβαίνει και στην πραγματικότητα- είναι πολύ δύσκολο να διακρίνει κάποιος που δεν είναι παρών σε ποιον ανήκει κάθε συμπεριφορά. Κι αυτό γιατί στους καβγάδεςανάμεσα στους γονείς και στους εφήβους πολύ συχνά φέρονται όλοι το ίδιο ανώριμα και με την ίδια έλλειψη αυτοελέγχου. Οι καβγάδες ανάμεσα στους γονείς και τους εφήβους λειτουργούν λίγο σαν μια δίνη που τους ρουφάει όλους στο σκοτάδι της και τους ωθεί σε συμπεριφορές δυσλειτουργικές και καταστροφικές.
Οι περισσότεροι οικογενειακοί καβγάδες ξεκινούν με έναν από τους παρακάτω τρόπους:
α) Ο έφηβος ζητάει κάτι, ο γονιός δεν θέλει να το δεχτεί και γίνεται καβγάς. β) Ο γονιός κάνει κάποια παρατήρηση ή κριτική στον έφηβο αυτός αντιδρά και γίνεται καβγάς. γ) Οι γονείς καβγαδίζουν μεταξύ τους και ο έφηβος κάνει κάτι που θα τραβήξει την προσοχή πάνω του, οπότε οι γονείς θα ενωθούν και θα τσακωθούν με τον έφηβο
Παρά τις διαφορές τους, οι οικογενειακοί καβγάδες έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά.
Ασήμαντη αφορμή: Η χρήση της τεχνολογίας, το διάβασμα, ο θόρυβος, το φαγητό, οι δουλειές που δεν έγιναν ή κάτι που θέλει να κάνει ο έφηβος αποτελούν συνήθεις αφορμές για τεράστιους καβγάδες. Το ωραίο είναι ότι ο ίδιος καβγάς για την ίδια ασήμαντη αφορμή μπορεί να επαναλαμβάνεται κάθε βδομάδα. Κι αυτό φυσικά αποδεικνύει περίτρανα πόσο οι καβγάδες αυτού του είδους δεν είναι εποικοδομητικοί, δεν οδηγούν σε καμία λύση ή βελτίωση.
Γρήγορη κλιμάκωση: Από τη στιγμή που θα γίνει η αρχή, η ένταση μπορεί να κορυφωθεί μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Ο ένας ανεβάζει τον τόνο της φωνής του, ο άλλος τον μιμείται και, πριν καλά καλά το καταλάβει κανείς, το σπίτι έχει μετατραπεί σε τρελοκομείο… Μάχη για την επικράτηση: Οι περισσότερες διαφωνίες ανάμεσα στους γονείς και τους εφήβους παίρνουν γρήγορα τη μορφή μάχης για επικράτηση, πάλης για να φανεί ποιος είναι ο πιο δυνατός, ποιος τελικά θα καταφέρει να «περάσει το δικό του». Εναλλαγή εμπλεκομένων: Ο καβγάς μπορεί να ξεσπάσει αρχικά ανάμεσα στον γιο και τον πατέρα, αλλά θα μπει στη μέση η μητέρα, αργότερα μπορεί και η αδελφή ή η γιαγιά… Η ένταση και η αρνητική διάθεση λειτουργούν σαν μολυσματικοί ιοί που μεταδίδονται τάχιστα από τον ένα στον άλλο.
Παρόμοια συμπεριφορά γονιού-εφήβου: Σε πολλούς από τους οικογενειακούς καβγάδες η συμπεριφορά όλων των εμπλεκομένων είναι ίδια –όλοι φωνάζουν, βρίζουν, απειλούν, πληγώνουν, πετάνε πράγματα–, φέρονται όλοι το ίδιο ανώριμα και με την ίδια έλλειψη αυτοελέγχου.
Έκφραση δυσανάλογα μεγάλης οργής: Στα πλαίσια των οικογενειακών αυτών καβγάδων συχνά εκφράζεται από όλους τους εμπλεκόμενους μια δυσανάλογα μεγάλη οργή. Πολλές πολλές φορές μού έχουν περιγράψει, τόσο γονείς όσο και έφηβοι, οικογενειακούς καβγάδες κατά τη διάρκεια των οποίων λέγονται τόσο προσβλητικά, πικρά λόγια που σοκάρονται από αυτά ακόμα και οι ίδιοι που τα λένε. «Δεν ξέρω τι μ’ έπιασε», λένε συνήθως. «Από πού βγήκε τόσος θυμός;»
Αλληλοκατηγόριες γονιών: Τόσο στην πορεία του καβγά όσο και μετά τον καβγά το πιθανότερο είναι ότι οι γονείς θα κατηγορήσουν ο ένας τον άλλο. «Εσύ φταις» είναι οι δύο λέξεις που ακούγονται πιο συχνά στα πλαίσια των καβγάδων αυτών. Πάντα φταίει ο άλλος και κανείς δεν παίρνει καμία ευθύνη.
Απότομη λήξη όπου κάποιος φεύγει: Κάποιος κάνει απότομη μεταβολή, βγαίνει από το δωμάτιο ή το σπίτι και χτυπάει με δύναμη την πόρτα πίσω του.
«Αποκατάσταση» άλλοτε γρήγορα και άλλοτε αργότερα – αλλά ποτέ με επίλυση: Η «αποκατάσταση» ακολουθεί μια σχεδόν πανομοιότυπη πορεία στις περισσότερες οικογένειες και η μοναδική διαφορά είναι ο χρόνος, δηλαδή πόσο γρήγορα μετά τον καβγά γίνεται. Αμέσως μετά τον καβγά, οι εμπλεκόμενοι «κρατάνε μούτρα» και είναι ψυχροί μεταξύ τους για ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στη συνέχεια, ενδέχεται κάποιος να ζητήσει συγγνώμη ή να δείξει ότι μαλακώνει λίγο. Και μετά, ξαφνικά, «τα βρίσκουν» και κάνουν σαν να μην έγινε τίποτα.
Φυσικά, η «αποκατάσταση» αυτή δεν είναι σε καμία περίπτωση «επίλυση». Το αρχικό πρόβλημα δεν λύνεται, η κακή συμπεριφορά δεν βελτιώνεται, τα πάντα μένουν ίδια – απλώς κρατούν όλοι πιο ήρεμους τόνους για λίγο, μέχρι τον επόμενο καβγά.
Οι συνέπειες των οικογενειακών καβγάδων
Σε πολλές οικογένειες η ατμόσφαιρα είναι σαν ναρκοπέδιο. Μπορεί να είναι όλα ήρεμα και, ξαφνικά, κάποιος πατάει μια νάρκη και γίνεται μια τεράστια έκρηξη. Μια έκρηξη που φαίνεται πως κανείς δεν μπορεί να ελέγξει ή να διαχειριστεί. Η έκρηξη κάποια στιγμή τελειώνει, ο κουρνιαχτός κατακάθεται, αλλά αφήνει πίσω της συντρίμμια. Τα συναισθήματα γονιών και παιδιών είναι πολύ αρνητικά – και περιέργως μοιάζουν.
Συνήθως, τόσο οι γονείς όσο και οι έφηβοι καταλήγουν να αισθάνονται το ίδιο: οργή που όταν καταλαγιάζει αφήνει τη θέση της στην απόγνωση και την ενοχή. Όταν ηρεμήσουν λίγο οι γονείς, συνήθως μετανιώνουν που μπήκαν σε έναν τόσο έντονο καβγά και βυθίζονται στις ενοχές ή στις αλληλοκατηγόριες. Αυτός είναι ένας θαυμάσιος τρόπος για κάθε γονιό να αποφύγει τις ευθύνες του: τα ρίχνουν ο ένας στον άλλο. «Εσύ το ξεκίνησες», «εσύ φταις που δεν του λες ποτέ όχι», «είσαι πολύ μαλακός», «δεν έπρεπε να ανακατευτείς».
Οι έφηβοι πάλι, μετά την οργή, συνήθως περνάνε στην απόγνωση και στο αυτομαστίγωμα: «Τίποτα δεν αλλάζει», «πάλι τα βάζουν μαζί μου», «είναι ηλίθιοι», «είμαι άχρηστος».
Το ξέρω πως δεν το πιστεύετε αυτό, αγαπητοί γονείς. Για έναν αλλόκοτο λόγο, οι περισσότεροι γονείς βαυκαλίζονται με την ιδέα ότι τα παιδιά τους είναι «αναίσθητα» και δεν δίνουν καμία σημασία στα λόγια και στους καβγάδες τους. Αυτό, ωστόσο, δεν ισχύει. Τα παιδιά μιας οικογένειας επηρεάζονται πάντα πολύ από τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις των γονιών.
Οι περισσότεροι έφηβοι που έρχονται στο γραφείο μου σαν πρώτο πρόβλημα στη ζωή τους, σαν πρώτη αιτία δυστυχίας και κατάθλιψης, αναφέρουν τους καβγάδες με τους γονείς τους.
Ωστόσο, το κακό με τους οικογενειακούς αυτούς καβγάδες δεν είναι μόνο ότι όλοι νιώθουν άσχημα και ότι οι σχέσεις σταδιακά διαβρώνονται. Είναι επίσης ότι αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια στην αυτοεικόνα του εφήβου και στην εικόνα του για τον κόσμο.
Όσο κι αν δείχνει απόλυτος, αδιάφορος, «αναίσθητος», ο έφηβος επηρεάζεται αφάνταστα πολύ από τη στάση των γονιών του. Ο έφηβος που βλέπει πως τόσο συχνά οι γονείς του είναι δυσαρεστημένοι μαζί του σχηματίζει μια πολύ κακή εικόνα για τον εαυτό του. Κατά βάθος σκέφτεται: «Για να τα βάζουν συνέχεια μαζί μου, μάλλον δεν είμαι και τόσο εντάξει». Σταδιακά αρχίζει να νιώθει πολύ άσχημα για τον εαυτό του και η κακή αυτοεικόνα του μπορεί να τον οδηγήσει σε ακόμα χειρότερες συμπεριφορές και επιλογές.
Υπάρχει περίπτωση ποτέ ένας έφηβος που νιώθει άσχημα για τον εαυτό του να κάνει καλές επιλογές, να έχει σωστές αντιδράσεις, να προχωρήσει θετικά στη ζωή του; Υπάρχει περίπτωση ένας έφηβος, που νιώθει πως οι ίδιοι οι γονείς του δεν τον αντέχουν, να τολμήσει να πει όχι σε μια κακή πρόταση (π.χ. όχι σε έναν μπάφο) της παρέας, με κίνδυνο να χάσει τους μόνους ανθρώπους που νιώθει κοντά του; Υπάρχει περίπτωση ποτέ ένας έφηβος να πιέσει τον εαυτό του για να κυνηγήσει έναν αξιόλογο στόχο όταν πιστεύει πως δεν πρόκειται ποτέ να τον φτάσει γιατί δεν αξίζει τίποτα;
Όχι, όχι και πάλι όχι. Η απάντηση στις παραπάνω ερωτήσεις είναι ένα εμφατικό ΟΧΙ. Δεν θέλω να εκφράζομαι με απόλυτο τρόπο, αλλά πραγματικά πιστεύω ότι αυτό το σημείο είναι έτσι και πρέπει όλοι οι γονείς να το κατανοήσουμε μια και καλή: όταν καβγαδίζουμε διαρκώς με τους εφήβους μας, κάνουμε τεράστιο κακό σε εκείνους, σε εμάς και στη σχέση μας.
Τελικά, οι καβγάδες αυτοί είναι καταστροφικοί και ροκανίζουν λίγο λίγο, κάθε μέρα, το οικοδόμημα της οικογένειας. Σταδιακά, κανείς πια δεν θέλει να γυρίζει σπίτι γιατί ξέρει πως θα γίνει κάποιος καβγάς. Όταν αναγκάζονται να είναι στο σπίτι, τα μέλη της οικογένειας απομονώνονται όσο μπορούν και αποφεύγει ο ένας τον άλλο για να αποφύγουν τον αναπόφευκτο καβγά. Και όταν ο καβγάς τελικά θα γίνει, τότε όλοι νιώθουν απόγνωση, οι σχέσεις χαλάνε, η αγάπη μαραζώνει.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο της Ψυχολόγου-Παιδοψυχολόγου Σοφίας Ανδρεοπούλου, Εφηβεία: Η μεγάλη έκρηξη! Ένας χρήσιμος οδηγός… επιβίωσης για γονείς με παιδιά στην εφηβεία. Ένα σύγχρονο βιβλίο γραμμένο με αμεσότητα και κατανόηση.
