2009-2021: Εξι υποψήφιοι αρχηγοί με διαφορετικές πορείες

Στις 4 Οκτωβρίου του 2009 το ΠΑΣΟΚ, με πρόεδρο τον Γιώργο Παπανδρέου, ο οποίος είχε επικρατήσει στην εσωκομματική σύγκρουση με τον Βαγγέλη Βενιζέλο το 2007, κατακτούσε την τελευταία του μεγάλη εκλογική νίκη με 43,9% απέναντι στη Νέα Δημοκρατία του Κώστα Καραμανλή, που έμεινε λίγο κάτω από το 33,5%.

Η παγκόσμια οικονομία ήταν σε κρίση από το φθινόπωρο του 2007, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, που κατείχε περιουσιακά στοιχεία αξίας μεγαλύτερης από το 200% του ετήσιου ελληνικού ΑΕΠ εκείνη την εποχή. Οποιος είχε διαβάσει τα βασικά για την κρίση του 1929, γνώριζε ότι ήταν θέμα χρόνου να επεκταθεί η κρίση και σε περιφερειακές οικονομίες, όπως η ελληνική. Παρ’ όλα αυτά, στη χώρα μας η συζήτηση περίπου έκλεισε όταν ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής υποστήριξε ότι η ελληνική οικονομία ήταν «θωρακισμένη».

Πρώτο βιολί στα της οικονομίας στο ΠΑΣΟΚ ήταν από το 2007 η Λούκα Κατσέλη, με την οποία συνεργάστηκε στην Κοινωνική Συμφωνία ο Χάρης Καστανίδης για τις πρώτες εκλογές του 2012, προτού οδηγηθεί στη ΔΗΜ.ΑΡ. και τελικά στο ΚΙΔΗΣΟ του Γιώργου Παπανδρέου. Η Λούκα Κατσέλη, η οποία στη συνέχεια στήριξε τον ΣΥΡΙΖΑ και τιμήθηκε με τη θέση της προέδρου της Εθνικής Τράπεζας, όπως και ο υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου, είχε αρχικά πιστέψει ότι το «ελληνικό πρόβλημα» θα αντιμετωπιζόταν από την Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως εκείνο της περίφημης «Απογραφής» του Γιώργου Αλογοσκούφη το 2004, δηλαδή με αυστηρή επιτήρηση που θα διαρκούσε έναν χρόνο. Ωστόσο, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά...

Ο Κώστας Σημίτης προειδοποιούσε από το βήμα της Βουλής ήδη από τον Δεκέμβριο του 2008 ότι, αν συνεχιζόταν η πολιτική της κυβέρνησης της Ν.Δ., η Ελλάδα θα αναγκαζόταν να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο - και ο Κώστας Καραμανλής πήγε σε πρόωρες εκλογές το φθινόπωρο του 2009 προτείνοντας ένα πακέτο περικοπών, το οποίο ωστόσο απέρριψε αυθωρεί η πλευρά του ΠΑΣΟΚ, που επεδίωκε την επιστροφή στην εξουσία μετά από μια άχαρη πενταετία στην αντιπολίτευση. Ενα από τα πρώτα μελήματα της κυβέρνησης Παπανδρέου ήταν η επιβολή φόρου συνολικού ύψους 1 δισ. ευρώ στις επιχειρήσεις, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί ένα ανάλογου ύψους επίδομα προς τους μη έχοντες, παρά το γεγονός ότι η μεγάλη έκταση της «μαύρης οικονομίας» ήταν βέβαιο ότι θα οδηγούσε στο να παίρνουν βοήθημα άνθρωποι που είχαν μεγάλα κρυφά εισοδήματα. Εντέλει, το επίδομα δεν δόθηκε ολόκληρο, αφού η κυβέρνηση είχε αρχίσει να αντιλαμβάνεται το μέγεθος του προβλήματος της οικονομίας.

Εκτός από τον Γιώργο Παπανδρέου, τρεις από τους σημερινούς υποψηφίους για την ηγεσία του Κινήματος Αλλαγής μετείχαν σε εκείνη την κυβέρνηση που έμελλε να οδηγήσει τη χώρα στο πρώτο μνημόνιο:

Τρεις υπουργοί, τρεις υποψήφιοι

O συνταγματολόγος Ανδρέας Λοβέρδος, ο οποίος είχε εκλεγεί για δεύτερη φορά πρώτος στη μεγάλη Β’ Αθηνών, ήταν υποστηρικτής του Βαγγέλη Βενιζέλου στην εκλογή του 2007. Πήρε το διαχρονικά δύσκολο υπουργείο Εργασίας. Ο δικηγόρος Χάρης Καστανίδης είχε πάρει το χαρτοφυλάκιο της Δικαιοσύνης και ο μάνατζερ Παύλος Γερουλάνος το υπουργείο Πολιτισμού.

Από τους τρεις τους, μόνο ο Λοβέρδος δεν ανήκε στον στενό πυρήνα των παπανδρεϊκών. Ωστόσο, όπως φάνηκε στη συνέχεια, ήταν εκείνος που έκανε «ό,τι χρειαζόταν» αναλαμβάνοντας πλήρως το πολιτικό κόστος για τις μεγάλες περικοπές που απαιτούσε η τρόικα των δανειστών.

Η πιο διάσημη ατάκα του εκείνης της εποχής ήταν το περίφημο «δεν υπάρχει σάλιο» για την πληρωμή των επιδομάτων ανεργίας - ειπώθηκε τον Ιανουάριο του 2010, όταν ακόμα υπήρχε η ψευδαίσθηση στο Μέγαρο Μαξίμου ότι δεν θα χρειαζόταν η προσφυγή στα μνημόνια.
Λίγους μήνες αργότερα, το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, χρειάστηκε να επωμιστεί τις πιο σκληρές απαιτήσεις των δανειστών: την περικοπή των δώρων από μισθούς και συντάξεις στον δημόσιο τομέα.

Ωστόσο, δεν διαμαρτυρήθηκε για την έλλειψη στήριξης από την Κοινοβουλευτική Ομάδα, αλλά και τους «κηπουρούς» του Γιώργου Παπανδρέου, διαβεβαιώνοντας ότι ο εκάστοτε υπουργός οφείλει να αναλαμβάνει την ευθύνη για τα πεπραγμένα στον τομέα του.

Μάλιστα, δεν δίσταζε να γίνεται ασπίδα στον Γιώργο Παπανδρέου, ο οποίος, πέρα από την αδράνεια των πρώτων μηνών της διακυβέρνησής του, είχε στη συνέχεια να αντιμετωπίσει την εκρηκτική αντιπολίτευση τόσο της Ν.Δ. με τα «Ζάππεια» όσο του ΣΥΝ, που μετεξελισσόταν σε ΣΥΡΙΖΑ στις πλατείες των «Αγανακτισμένων».

Τα πράγματα άλλαξαν προς τα τέλη του 2011, όταν οι συνεχείς κινητοποιήσεις ενός ετερόκλητου πλήθους από τον ΣΥΡΙΖΑ και τους αριστεριστές έως τους ακροδεξιούς και τους φασίστες της Χρυσής Αυγής, με αποκορύφωμα την αναγκαστική αποχώρηση του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια από τη στρατιωτική παρέλαση στη Θεσσαλονίκη, είχαν φέρει την κυβέρνηση Παπανδρέου σε υπαρξιακό αδιέξοδο: τα πράγματα έγιναν ακόμα χειρότερα όταν ο τότε πρωθυπουργός αποφάσισε να προχωρήσει σε ένα δημοψήφισμα που δεν έγινε ποτέ, μετά την εκρηκτική αντίδραση του γαλλογερμανικού άξονα, με τον Νικολά Σαρκοζί να ανεβαίνει στο τραπέζι στις Κάννες. Τότε την επιχειρηματολογία υπέρ της διεξαγωγής δημοψηφίσματος είχε αναλάβει από κυβερνητικής πλευράς ο Χάρης Καστανίδης.

Ο Γιώργος Παπανδρέου είχε αρνηθεί να πάει σε εκλογές αμέσως μετά την ψήφιση του πρώτου μνημονίου, όταν ακόμα το ΠΑΣΟΚ διατηρούσε τις δυνάμεις του, όπως είχε αρνηθεί και τις προτάσεις από διάφορες πλευρές, μεταξύ αυτών του Βαγγέλη Βενιζέλου, που του πρότειναν να ζητήσει την ψήφιση του μνημονίου με 180 ψήφους, ώστε είτε να αναγκαστεί η Ν.Δ. να το στηρίξει, είτε να οδηγηθεί η χώρα σε εκλογές με ευθύνη της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Ωστόσο, το φθινόπωρο του 2011 αποκαλύφθηκε ότι ο Γιώργος Παπανδρέου είχε προσεγγίσει τον Αντώνη Σαμαρά προκειμένου να σχηματιστεί κυβέρνηση ευρύτερης αποδοχής, χωρίς τον ίδιο στη θέση του πρωθυπουργού. Αυτό, σε συνδυασμό με το εκρηκτικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί στην κοινωνία -είχε ήδη ξεκινήσει η άνθηση της Χρυσής Αυγής- οδήγησε αρκετούς βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, μεταξύ αυτών και τον Ανδρέα Λοβέρδο, να ζητούν την παραίτηση Παπανδρέου και τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας, κάτι που έγινε πραγματικότητα με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο.

Λίγο αργότερα, ο Βαγγέλης Βενιζέλος εκλέχθηκε χωρίς αντίπαλο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, με τον Ανδρέα Λοβέρδο να εκλέγεται και πάλι πρώτος στη Β’ Αθηνών το 2012, παρότι το κόμμα είχε χάσει 32 ποσοστιαίες μονάδες σε μια εκλογική αναμέτρηση που έφερε τα πάνω κάτω, με τη Ν.Δ. να είναι πρώτο κόμμα με μόλις 18% και τον ΣΥΡΙΖΑ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Οι δεύτερες εκλογές του 2012, έναν μήνα αργότερα, οδήγησαν στη συγκυβέρνηση Ν.Δ. - ΠΑΣΟΚ - ΔΗΜ.ΑΡ., στην οποία ο Βενιζέλος επέλεξε να συμμετάσχει με μη πολιτικά πρόσωπα, όπως ο Αθανάσιος Τσαυτάρης και ο Βαγγέλης Λιβιεράτος, κάτι που προκάλεσε εσωκομματικές τριβές. Ενας από εκείνους που αντέδρασαν ήταν ο Λοβέρδος, ο οποίος για πρώτη φορά στα τέλη εκείνης της χρονιάς ήρθε σε πλήρη αλλά όχι οριστική, όπως αποδείχθηκε, ρήξη με τον Βενιζέλο ιδρύοντας τη δική του πολιτική κίνηση. Ωστόσο, ο Ανδρέας Λοβέρδος δεν μετρήθηκε ποτέ απέναντι στο ΠΑΣΟΚ, αφού στις ευρωεκλογές του 2014 συνεργάστηκε με την Ελιά, το σχήμα που ήταν η πρώτη μετάλλαξη του ΠΑΣΟΚ και λίγες ημέρες αργότερα εντάχθηκε στο κυβερνητικό σχήμα Σαμαρά - Βενιζέλου, που είχε εν τω μεταξύ γίνει δικομματικό, αφού η ΔΗΜ.ΑΡ. του Φώτη Κουβέλη είχε αποχωρήσει μετά το κλείσιμο της ΕΡΤ.

Λίγους μήνες αργότερα, στις αρχές του 2015, ήταν η σειρά του Γιώργου Παπανδρέου να έρθει σε ρήξη με τον Βαγγέλη Βενιζέλο, με την ίδρυση του ΚΙΔΗΣΟ, κάτι που οδήγησε τον ίδιο εκτός Βουλής, το ΠΑΣΟΚ στο χαμηλότερο εκλογικό ποσοστό του (4,7%), τον Βενιζέλο σε παραίτηση και τον ίδιο σε αποδρομή έως το 2017, οπότε αποφάσισε να συνεργαστεί και πάλι με τη Χαριλάου Τρικούπη: η διάσπαση που επιχείρησαν οι παπανδρεϊκοί οδήγησε τη Φώφη Γεννηματά από τον πρώτο γύρο στην ηγεσία του κόμματος - τότε είχε απέναντί της τον Ανδρέα Λοβέρδο και τον Οδυσσέα Κωνσταντινόπουλο, ο οποίος σήμερα είναι εκ των βασικών υποστηρικτών της υποψηφιότητας του Νίκου Ανδρουλάκη. Σημειώνεται ότι η Φώφη Γεννηματά είχε δώσει την υψηλότερη θέση που θα μπορούσε -για ένα κόμμα εκτός κυβέρνησης και με ποσοστό 6% και μετά 8%- στον Ανδρέα Λοβέρδο, ορίζοντάς τον ως πρώτο κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο, μέχρι τη στιγμή που εκείνος αποφάσισε να διεκδικήσει την ηγεσία.
Το 2017, στην εκλογή που δημιούργησε το Κίνημα Αλλαγής, ο Λοβέρδος είχε στηρίξει τη Φώφη Γεννηματά, όπως και ο Κωνσταντινόπουλος, ενώ οι παπανδρεϊκοί είχαν μοιραστεί ανάμεσα στη Φώφη Γεννηματά και τον Γιώργο Καμίνη. Μάλιστα, ο νυν γραμματέας του ΚΙΝ.ΑΛ. Μανώλης Χριστοδουλάκης, ο οποίος ήταν προσωπική επιλογή της αείμνηστης προέδρου του κόμματος, προέρχεται από το ΚΙΔΗΣΟ του Γιώργου Παπανδρέου.

Αντίθετα, ο Παύλος Χρηστίδης, ο οποίος στα 38 του είναι ο νεότερος εκ των υποψήφιων αρχηγών του ΚΙΝ.ΑΛ., είχε έως τώρα μια διαδρομή χωρίς «παρεκκλίσεις». Στα 30 του, σε μια ταραγμένη εποχή για το ΠΑΣΟΚ που συγκυβερνούσε ήδη εννέα μήνες με τη Νέα Δημοκρατία, τoν Μάρτιο του 2013, εκλέχθηκε γραμματέας της Νεολαίας του ΠΑΣΟΚ, κατακτώντας ένα μοναδικό ρεκόρ: από τα 97 μέλη του Κεντρικού Συμβουλίου που ψήφισαν πήρε 94 σταυρούς. Δύο χρόνια μετά, η Φώφη Γεννηματά τον όρισε εκπρόσωπο του κόμματος, θέση που τον έκανε γνωστό μέσα από τις τηλεοπτικές του εμφανίσεις. Μαζί με τον Νίκο Ανδρουλάκη, είναι ένα στέλεχος που δεν έχει γευτεί την εξουσία, αφού το ΠΑΣΟΚ την έχει αποχαιρετήσει από τα τέλη του 2014.

Ο ηττημένος του 2017

Ο Νίκος Ανδρουλάκης ήταν μόλις 30 χρόνων όταν ο Γιώργος Παπανδρέου έπαιρνε το 43,9%, τον Οκτώβριο του 2009. Από τα 21 του χρόνια είχε προλάβει να κάνει μια εντυπωσιακή κομματική διαδρομή στην ΠΑΣΠ και τη Νεολαία ΠΑΣΟΚ ως αρχηγός των «εκσυγχρονιστών» και ήταν ήδη μέλος του «Εθνικού Συμβουλίου» του ΠΑΣΟΚ, δηλαδή της Κεντρικής Επιτροπής στην οποία εξελέγη πρώτη φορά το 2008: τότε ήταν δεύτερος σε σταυρούς, πίσω από τη Φώφη Γεννηματά, κάτι που θα επαναλαμβανόταν εννέα χρόνια αργότερα σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο, δηλαδή στην εκλογή προέδρου της Κεντροαριστεράς, που οδήγησε στη δημιουργία του Κινήματος Αλλαγής. Τον Μάρτιο του 2013, ενώ το ΠΑΣΟΚ μετρούσε πλέον δύο μεγάλες ήττες, ο Βαγγέλης Βενιζέλος, ο οποίος είχε εν τω μεταξύ αντικαταστήσει τον Γιώργο Παπανδρέου στην ηγεσία του κόμματος, τον επέλεξε για τη θέση του γραμματέα του ΠΑΣΟΚ - κίνηση μάλλον αυτονόητη, από τη στιγμή που ο Νίκος Ανδρουλάκης έλεγχε ήδη την Κεντρική Επιτροπή και ήταν πια το πρώτο σε σταυρούς μέλος της.

Μερικά χρόνια αργότερα, ο Βαγγέλης Βενιζέλος συμπεριελάμβανε τον Νίκο Ανδρουλάκη στα στελέχη που ο ίδιος ανέδειξε. Είχε προηγηθεί μια αγχωτική για όλες τις πλευρές διαπραγμάτευση το 2014, που οδήγησε στην υποψηφιότητα του Ανδρουλάκη για την Ευρωβουλή - και τον ίδιο στη δεύτερη εκλόγιμη θέση, πίσω από την Εύα Καϊλή, την οποία θα ξεπερνούσε το 2019. Ηταν η πρώτη φορά που οι ευρωβουλευτές εκλέγονταν με σταυρό και πανελλαδική εκστρατεία.

Οσοι έχουν περάσει από το ΠΑΣΟΚ και μπορούν σήμερα να έχουν τη θέση του παρατηρητή, έχουν να λένε για τις οργανωτικές ικανότητες του Ανδρουλάκη - ακόμα και στελέχη που λειτουργούσαν ανταγωνιστικά απέναντί του δέχονται σήμερα ότι «δεν έχει αντίπαλο σε αυτόν τον τομέα». Ωστόσο, η αχίλλειος πτέρνα του ευρωβουλευτή του ΚΙΝ.ΑΛ. είναι το γεγονός ότι δεν είναι αυτή την περίοδο βουλευτής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Θα μπορεί να βάλει υποψηφιότητα στις επόμενες εκλογές, όποτε κι αν γίνουν - αλλά αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση εκλογής του θα υπάρξει στο ΚΙΝ.ΑΛ. μια αναγκαστική διαρχία για ένα διάστημα 5-17 μηνών, εφόσον άλλος θα είναι ο αρχηγός του κόμματος και άλλος ο πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας.

Η αλήθεια είναι ότι μετά τη δεύτερη εκλογή του στην Ευρωβουλή, τον Μάιο του 2019, ο Ανδρουλάκης είχε κάνει μια δήλωση που θα μπορούσε να θεωρηθεί μήνυμα προς τη Φώφη Γεννηματά, ότι θα ήταν διατεθειμένος να παραιτηθεί και να είναι υποψήφιος για τη Βουλή στις εκλογές που θα έφερναν και πάλι τον ΣΥΡΙΖΑ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τη Φώφη Γεννηματά στις Βρυξέλλες, που ολοκληρώθηκε χωρίς συμφωνία, με τις δύο πλευρές να λένε διαφορετικά πράγματα ως προς τις διαθέσεις της άλλης πλευράς.

Το παρελθόν και το μέλλον

Τόσο ο Νίκος Ανδρουλάκης, που είναι η επιλογή των στοιχηματικών εταιρειών για την εκλογή, όσο και ο Ανδρέας Λοβέρδος, ο οποίος εμφάνιζε ισχυρή δυναμική στις δημοσκοπήσεις που δημοσιοποιήθηκαν το προηγούμενο διάστημα, μετρούν ήδη μία ήττα σε εκλογή ηγεσίας στο ΠΑΣΟΚ και το ΚΙΝ.ΑΛ. - αμφότεροι από τη Φώφη Γεννηματά. Ωστόσο, η ήττα Λοβέρδου τον Ιούνιο του 2015 είναι μάλλον ξεχασμένη, καθώς ελάχιστοι προβολείς είχαν ανάψει για την εκλογή στο ΠΑΣΟΚ περίπου 20 ημέρες πριν από το περιλάλητο δημοψήφισμα που ανέτρεψε τα πάντα στο πολιτικό σκηνικό για πολλά χρόνια - και παραλίγο να καταστρέψει ολοκληρωτικά τη χώρα.

Από την άλλη πλευρά, ο Γιώργος Παπανδρέου μετρά ήδη δύο νίκες: τη μία με αντίπαλο τη... λευκή ψήφο, τον Φεβρουάριο του 2004, μετά το «δαχτυλίδι» που πήρε από τον Κώστα Σημίτη, και την άλλη με αντίπαλο τον Βαγγέλη Βενιζέλο, τον Νοέμβριο του 2007, μετά την εκλογική ήττα από τη Νέα Δημοκρατία του Κώστα Καραμανλή. Τότε, ο καφές που του πέταξε ο περίφημος Ρέλλος έξω από τα γραφεία του ΠΑΣΟΚ στη Χαριλάου Τρικούπη και η έντονη αντίδρασή του -«ως μελλοντικός ηγέτης, τον συγχωρώ»- λειτούργησαν εναντίον του, με αποτέλεσμα το αρχικό του προβάδισμα να μεταβληθεί σε ήττα από τον πρώτο γύρο.

Προφανώς, όλα τα παραπάνω ανήκουν στο παρελθόν, παρότι έχει αποδειχθεί ότι στον χώρο της Κεντροαριστεράς παίζει τον ρόλο του: η εκλογή δείχνει να είναι ανοιχτή για τους τρεις βασικούς υποψηφίους, ακόμα και μετά το άνοιγμα της κάλπης το πρωί της Κυριακής. Τα επιτελεία Λοβέρδου, Ανδρουλάκη και Παπανδρέου κάνουν ήδη τους υπολογισμούς τους για το βράδυ της καταμέτρησης, χωρίς καμία πλευρά να αποκαλύπτει τι θα πράξει σε περίπτωση που ο δικός της υποψήφιος μείνει εκτός δεύτερου γύρου. Ο μόνος που δέχτηκε να ακούσει δημοσίως ένα τέτοιο ενδεχόμενο ήταν ο Ανδρέας Λοβέρδος στη συνέντευξή του στο OPEN, για να πει ότι δεν συνηθίζει να μένει σιωπηλός. Προϊδέασε με τον τρόπο αυτό ότι θα πάρει θέση για τον β’ γύρο, σε περίπτωση που μείνει εκτός ο ίδιος. Μάλιστα, πολλοί συνδυάζουν τη δήλωσή του αυτή με τη φράση του «πιστεύω ότι ο επόμενος αρχηγός πρέπει να είναι βουλευτής».

Σε κάθε περίπτωση, ο Λοβέρδος σήκωσε τους τόνους εναντίον του Νίκου Ανδρουλάκη την τελευταία εβδομάδα, με αρχή το ντιμπέιτ, όταν απάντησε στον ευρωβουλευτή για το θέμα του προέδρου της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του κόμματος σε περίπτωση εκλογής τού εκ Κρήτης στελέχους: όταν ο Ανδρουλάκης είπε ότι ο βουλευτής αυτός θα ανήκει στο δικό του κλίμα, ο Λοβέρδος σχολίασε ότι για τα περί του επικεφαλής της αρμόδια είναι κάθε Κοινοβουλευτική Ομάδα, προϊδεάζοντας έτσι για σοβαρό εσωκομματικό πρόβλημα σε περίπτωση εκλογής Ανδρουλάκη.