Η πανάρχαια «μυστηριακή» τελετουργία από τη θεά Δήμητρα στην Παναγία: Ήμουν κι εγώ χθες στην Ελευσίνα

Το ψιλόβροχο είχε αρχίσει από νωρίς. Μεσημέρι στη συννεφιασμένη Ελευσίνα, παραμονή των Εισοδίων της Παναγίας και οι πρώτες γυναίκες είχαν ήδη αρχίσει να διασχίζουν τα Μεγάλα Προπύλαια πριν πάρουν τον ανηφορικό δρόμο προς το Τελεστήριο.

Ανεβαίνοντας τα λαξευμένα από τους Ρωμαίους σκαλιά στον βράχο, μετέφεραν άρτους και πρόσφορα στο εκκλησάκι της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας, ψηλά στο λόφο πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο.

Κάθε χρόνο τέτοια μέρα οι γυναίκες της Ελευσίνας συνεχίζουν να τηρούν την παράδοση. Αυτό το πανάρχαιο έθιμο αναβιώνει στον ιερό τόπο των Ελευσίνιων Μυστηρίων, όπου από τη Μυκηναϊκή Εποχή έως το τέλος του 4ου αι. μ.Χ. λατρευόταν συνεχώς η θεά Δήμητρα, θεά της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης των σιτηρών.

Η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα είναι συνδεδεμένη με την καλή σοδειά και τη γονιμότητα της γης και στη λαϊκή μνήμη τα «Εισόδια» συνδυάστηκαν με την «εσοδεία». Κάπως έτσι συνεχίστηκε η παράδοση για να ευλογηθεί η σπορά και να καρπίσει η γη.

Η τ. Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Αικατερίνη Καμηλάκη -την είχα συναντήσει πέρυσι τέτοια μέρα εκεί- είναι πολύ κατατοπιστική σε μία παλαιότερη σχετική ανάρτησή της στο facebook



Οι πολύχρωμες ομπρέλες διάσπαρτες μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, έδιναν το στίγμα. Οι ντόπιοι αλλά και άλλοι πολλοί που είχαν μάθει για αυτή τη μοναδική τελετουργία με τις πανάρχαιες ρίζες, ήταν εκεί. Άλλοι από περιέργεια, άλλοι με θρησκευτική ευλάβεια, πολλοί με φωτογραφικές μηχανές και σηκωμένα κινητά για να απαθανατίσουν τις στιγμές, όλοι μουσκεμένοι από τη βροχή περιμένοντας να αρχίσει ο Εσπερινός.  Σε αυτό το λιτό μεταβυζαντινό εκκλησάκι, όπου μάλιστα τον Ιούνιο του 1940 έγινε ο γάμος του Άγγελου Σικελιανού με την αγαπημένη του Άννα, οι πιστοί ούτε χθες χωρούσαν για να προσκυνήσουν την εικόνα.

Το μανουάλι έτσι κι αλλιώς ήταν τοποθετημένο έξω από την εκκλησία, πλάι στην είσοδο και λίγο αργότερα μετέφεραν και την εικόνα έξω, για να διευκολυνθεί η διαδικασία.

Η είσοδος βέβαια, όπως είναι καθιερωμένο, ήταν ελεύθερη τέτοια μέρα στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, όμως το Μουσείο για όσους ήθελαν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία για μία επίσκεψη, είχε κλειστές τις πόρτες του.

Αμέσως μετά το τέλος της λειτουργίας, για να τηρηθεί απόλυτα η παράδοση, οι ευλογημένοι από τον ιερέα άρτοι μοιράστηκαν σε όλους. Ακουμπώντας πάνω στα αρχαία απομεινάρια του χρόνου, οι γυναίκες είχαν αναλάβει την αρτοκλασία, ανταλλάσοντας  ευχές για υγεία και χαρά. «Να μας αξιώσει και του χρόνου η Παναγία» άκουσα μια ηλικιωμένη δίπλα μου που προσπαθούσε να ισορροπήσει πάνω στα πέτρινα σκαλιά που γλιστρούσαν επικίνδυνα.

Οι πάντα δραστήριες γυναίκες του Λαογραφικού Συλλόγου Ελευσίνας «Το Αδράχτι», με προσωπική φροντίδα και ένα εγκάρδιο χαμόγελο, ήταν εκεί για να προσφέρουν και το παραδοσιακό πολυσπόρι. 



Η προετοιμασία βέβαια είχε ξεκινήσει από το πρωί, στους χώρους του Λαογραφικού Μουσείου του Συλλόγου, επί της οδού Ιάκχου 18, κοντά στον αρχαιολογικό χώρο. Εκεί έγινε η «σύβραση» δηλαδή το βράσιμο σε ένα μεγάλο καζάνι, με όσπρια (ρεβίθια, φασόλια, φακές), αλλά και σιτάρι, μαζί με πετιμέζι, ρόδι και σταφίδες.

Για πρώτη φορά μάλιστα, την όλη προετοιμασία κατέγραφε ένα τηλεοπτικό συνεργείο από το Υπουργείου Πολιτισμού. Την προηγούμενη εβδομάδα, η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανακοίνωσε ότι το ΥΠΠΟΑ αποφάσισε, δια της αρμόδιας διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, να ετοιμάσει τον φάκελο της υποψηφιότητας του εθίμου της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας στην Ελευσίνα, ώστε αρχές του 2020 να κατατεθεί και το πρώτο τρίμηνο του 2021 να προωθηθεί για ένταξη στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Λίνα Μενδώνη, Υπουργός Πολιτισμού: «Η Μεσοσπορίτισσα είναι μία μικρή εκκλησία η οποία βρίσκεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Όμως, την παραμονή των Εισοδίων της Θεοτόκου, δηλαδή τα Εισόδια της Θεοτόκου είναι 21 Νοεμβρίου, στις 20 Νοεμβρίου γίνεται ένα καταπληκτικό έθιμο, το οποίο στην πραγματικότητα είναι η αναβίωση του αντίστοιχου εθίμου της αρχαιότητας, όταν οι γυναίκες, με μεγάλα καλάθια, φτιάχνουν πομπή, τα καλάθια έχουν τους άρτους μέσα, έχουν ό,τι πρέπει να προσφέρει στη χριστιανική λατρεία κάποιος, στολισμένα όμως με λουλούδια. Και είναι ένα συγκλονιστικό έθιμο να βλέπει κανείς την αρτοκλασία να γίνεται πάνω στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του χώρου του Τελεστηρίου. Αυτό λοιπόν από μόνο του είναι μία τεράστια παράδοση. Εδώ και αν αποδεικνύεται η μεγάλη διαχρονία, η μακρά ιστορική διάρκεια ενός τόπου μοναδικού, συνδεδεμένου με τη λατρεία από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα».

Η «μυστικίστρια» Νικόλ στην είσοδο του Πλουτώνειου
Τελικά, δεν είναι λίγοι όσοι συντονίζονται εύκολα με τη μεταφυσική φόρτιση του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια, οι Ιεροφάντες, οι Μύστες, το Καλλίχορον Φρέαρ όπου σύμφωνα με τον μύθο ξεκουράστηκε η θεά Δήμητρα αναζητώντας την κόρη της Περσεφόνη στον Κάτω Κόσμο, είναι πάντα εκεί και ασκούν μεγάλη γοητεία σε όσους θέλουν να γοητευτούν από τα πανάρχαια ανεξήγητα αυτού του τόπου.

Κάπου εκεί, απέναντι στο περίφημο Πλουτώνειο- τη μεγάλη σπηλιά κάθοδο προς τον Άδη- εντόπισα μια μελαχρινή κοπέλα, ξεκομμένη από τους υπόλοιπους που κατέβαιναν προς την έξοδο.

Λίγο το αντισυμβατικό της ντύσιμο, λίγο η φιγούρα της, λίγο ο τρόπος που με κοίταξε, με έκαναν να σταματήσω. Φωτογράφιζε τον Ναό του Πλούτωνα, και κράταγε ένα κλαδί ελιάς στα χέρια της.

«Τι είναι αυτή η γιορτή που κάνετε σήμερα;» με ρώτησε στα αγγλικά. Όταν της εξήγησα ενθουσιάστηκε. «Ξέρετε είμαι βιοσυντονίστρια. Μελετάω την ενέργεια Με λένε Νικόλ, είμαι από τη Βραζιλία. Στις 9 το βράδυ πετάω για Κάιρο. Είχα λίγες ώρες στην Αθήνα και αντί να περιμένω στο αεροδρόμιο, ήρθα κατευθείαν εδώ. Στο ιερό της θεάς Δήμητρας. Γι’ αυτό φοράω κόκκινα και λευκά ρούχα. Ήταν τα χρώματα της…».

Όταν της έδειξα την Αγέλαστο Πέτρα εκεί δίπλα, όπου υποτίθεται κάθισε η θεά Δήμητρα μοιρολογώντας την κόρη της Περσεφόνη, η Νικόλ βούρκωσε. «Πιστεύω στον μυστικισμό» μου είπε ταραγμένη. Δεν προλάβαινε για περισσότερα. Έπρεπε να φύγει. Θα έχανε την πτήση. Ούτε πολυσπόρι πρόλαβε να δοκιμάσει. «Την άλλη φορά, άμα ξανάρθεις θα σε κεράσω κυκεώνα!» την αποχαιρέτησα. «Αυτό που έπιναν νηστικοί οι μυημένοι στα Μυστήρια».




Βγαίνοντας από την πύλη του αρχαιολογικού χώρου, ακινητοποιήθηκα για λίγο. «Κυκεών» café-bar ακριβώς απέναντι.

«Το αστείο με τις συμπτώσεις είναι ότι συμβαίνουν» σκέφτηκα και κοίταξα πίσω από τον ώμο μου τη φωτισμένη νυχτερινή θέα στον αρχαιολογικό χώρο.