Πώς χάθηκαν τα €1,6 δισ. που έδωσε η Ευρώπη για τους μετανάστες

Η Ελλάδα είναι ο σημαντικότερος αποδέκτης χρηματοδοτήσεων από τα ταμεία των Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε., έχοντας λάβει 1,6 δισ. ευρώ για το Μεταναστευτικό.

Ενδεικτικό είναι ότι η Τουρκία, στην οποία φιλοξενούνται 3 εκατομμύρια πρόσφυγες και μετανάστες, έλαβε συνολικά 3 δισ. ευρώ, σε αντίθεση με την Ελλάδα που έλαβε κάτι παραπάνω από τα μισά για 60.000 πρόσφυγες και μετανάστες στο έδαφός της. Η Αϊτή, επίσης, έλαβε σε βάθος πολλών ετών λίγο περισσότερα από 3 δισ. ευρώ για να ορθοποδήσει μετά τις φυσικές καταστροφές που την έπληξαν. Οταν, όμως, έχουν εισπραχθεί 1,6 δισ. ευρώ μέσα σε μία τριετία και έχουμε ως αποτέλεσμα τις άθλιες συνθήκες της Μόριας, δεν υπάρχει απλή ανεπάρκεια, ούτε καν κακοδιαχείριση. Εδώ αποκαλύπτεται ένα ξέφρενο πάρτυ σε βάρος και των τοπικών κοινωνιών και των ίδιων των προσφύγων και μεταναστών.

Ακόμα και αν συμφωνήσουμε στο ύψος της χρηματοδότησης, είναι πολύ δύσκολο να ξεκαθαρίσουμε το πού και πώς αυτή διανέμεται. Είναι πραγματικά αδύνατον να βγει άκρη σε όλο αυτόν τον κυκεώνα των ετερόκλητων στοιχείων που δεν ελέγχονται από πουθενά. Ο λαβύρινθος των αρμοδιοτήτων και των αναθέσεων τόσο του κράτους όσο και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) δεν περιορίζεται μόνο σε επίπεδο κεντρικής διακυβέρνησης, αλλά επεκτείνεται σε κάθε καταυλισμό. Οι αρμοδιότητες είναι τόσο περίπλοκα αλληλοσυγκρουόμενες που ίσως ποτέ δεν θα βρεθεί άκρη με τα κονδύλια.

Τι δικαιούται η Ελλάδα

Συγκεκριμένα, η Ελλάδα έχει να λαμβάνει τα εξής:

Για το Προσφυγικό η χώρα δικαιούται 509 εκατ. ευρώ, στο πλαίσιο των εθνικών προγραμμάτων της επταετίας 2014-2020. Επιπλέον, από τις αρχές του 2015 έλαβε έκτακτη βοήθεια ύψους 352 εκατ. ευρώ. Τόσο το ποσό των εθνικών προγραμμάτων (509 εκατ. ευρώ) όσο και αυτό της έκτακτης βοήθειας (352 εκατ. ευρώ) διατίθενται μέσω του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ενταξης (ΤΑΜΕ) και του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας (ΤΕΑ). Ο δικαιούχος των χρηματοδοτήσεων είναι οι ελληνικές αρχές. Συνολικά 178 εκατ. ευρώ έχουν ήδη εγκριθεί για υπουργεία, Αστυνομία, Λιμενικό (υπηρεσία πρώτης υποδοχής), καθώς και για διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς και ΜΚΟ. Συνολικά 175 εκατ. ευρώ έχουν ήδη εγκριθεί προς την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης Ασύλου, τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης κ.ά.

Ακόμα, έχουν καταβληθεί υπό τη μορφή προκαταβολής ή προχρηματοδοτήσεων για μια λίστα από συγκεκριμένες δράσεις περίπου 296 εκατ. ευρώ. Επίσης, το Μέσο Στήριξης Εκτακτης Ανάγκης της Ε.Ε., που διαχειρίζεται ο επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων Χρήστος Στυλιανίδης, έχει χορηγήσει στην Ελλάδα από τις αρχές του 2016 περίπου 198 εκατ. ευρώ.

Από αυτό το ποσό έχουν καταβληθεί τα 185,95 εκατ. ευρώ για μια σειρά από συγκεκριμένες δράσεις, όπως είναι η βελτίωση των υφιστάμενων καταλυμάτων, η κατασκευή νέων καταυλισμών πριν από τον χειμώνα, η βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, η παροχή απευθείας βοήθειας στους πρόσφυγες με κουπόνια, η πρόσβαση των παιδιών προσφύγων στην εκπαίδευση και η παροχή βοήθειας σε ασυνόδευτους ανηλίκους. Τα χρήματα αυτά διοχετεύτηκαν μόνο σε ΜΚΟ και διεθνείς οργανισμούς και όχι στην ελληνική κυβέρνηση. Πρόκειται για τον τύπο προγραμμάτων που εφαρμόζονται σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Τα κονδύλια αυτά έχουν κατανεμηθεί σε 14 διεθνείς οργανισμούς και διεθνείς ΜΚΟ. Συγκεκριμένα, η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ έχει πάρει τη μερίδα του λέοντος, 145 εκατ. ευρώ (χρήματα που δίνονται σταδιακά ανάλογα με τις δράσεις), και ακολουθούν:

■ Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, 17,8 εκατ.
■ Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης, 16,5 εκατ.
■ Ερυθρός Σταυρός, 15 εκατ.
■ Δανέζικη Επιτροπή Προσφύγων, 12,6 εκατ.
■ Νορβηγικό Συμβούλιο Προσφύγων, 11 εκατ.

■ UNICEF, 8,5 εκατ.
■ Γιατροί του Κόσμου, 7 εκατ.
■ OXFAM, 6 εκατ.
■ Save the Children, 7 εκατ.
■ Arbeiter-Samariter-Bund, 6,8 εκατ.
■ Mercy Corps, 6,25 εκατ.
■ Care Germany, 3,5 εκατ.
■ Terre des Hommes, 3 εκατ.

Οσον αφορά τα κονδύλια που έχουν εγκριθεί από τις αρχές του 2015 απευθείας προς τις ελληνικές αρχές και χορηγούνται μέσω του ΤΑΜΕ και του ΤΕΑ, τη μερίδα του λέοντος έχει λάβει το υπουργείο Αμυνας με συνολικά 89 εκατ. ευρώ. Την ίδια ώρα το υπουρ­γείο Υγεί­ας έχει πάρει 25 εκατ. και το αρ­μό­διο υπουρ­γείο Μετα­νά­στευ­σης 12 εκατ. Στα 1,6 δισ. ευρώ που έχει χορηγήσει η Επιτροπή από το 2015 ώστε να αντιμετωπιστούν οι μεταναστευτικές προκλήσεις στην Ελλάδα έρχονται να προστεθούν 31,1 εκατ. ευρώ προκειμένου να στηριχθούν οι προσωρινές υπηρεσίες που προσφέρονται στους μετανάστες, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η διερμηνεία, η σίτιση και η βελτίωση της υποδομής του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης στο Φυλάκιο του Εβρου. Επιπλέον ποσό ύψους 6,4 εκατ. ευρώ χορηγήθηκε στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) για βελτίωση των συνθηκών υποδοχής όσον αφορά τη διαχείριση των εγκαταστάσεων σε επιλεγμένες τοποθεσίες στην ηπειρωτική χώρα.

Follow the money

Οπως και να μοιράστηκε η πίτα, γεγονός είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έλαβε σημαντικό μέρος αυτών των κονδυλίων δεδομένου ότι δεν ολοκληρώθηκε ο στρατηγικός σχεδιασμός που απαιτούνταν! Παρά τις διαβεβαιώσεις του αρμόδιου υπουργού Δημήτρη Βίτσα, η χώρα μας παρουσιάζει πλήρη ανεπάρκεια στην απορρόφηση τόσο εγκεκριμένων ευρωπαϊκών κονδυλίων, ύψους τουλάχιστον 500 εκατ. ευρώ, για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών όσο και έκτακτων πόρων που έχουν ήδη ζητηθεί, κυρίως εξαιτίας γραφειοκρατικών εμποδίων. Την ίδια ώρα η Υπηρεσία Διαχείρισης Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, Ασύλου, Υποδοχής και Ενταξης, η λειτουργία της οποίας αποτελεί προϋπόθεση για τη ροή κονδυλίων προς την Αθήνα, δεν έχει συγκροτηθεί καταλλήλως, και δεν έχει κτίριο για να στεγαστεί ούτε προσωπικό! Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Κυρίτσης επιχείρησε να δικαιολογήσει το πού πήγαν τα 1,6 δισ. ευρώ της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση του Μεταναστευτικού, δηλώνοντας ότι «δεν πήγαν στο ελληνικό κράτος, αλλά σε ΜΚΟ, οι οποίες πλουτίζουν την ώρα που η Ελλάδα “πνίγεται” από μετανάστες και μετανάστες πνίγονται στη Μεσόγειο κυριολεκτικά». Αυτό είναι εν μέρει αληθές.

Το ελληνικό κράτος άφησε ελεύθερο πεδίο, καθώς δεν συγκρότησε την Αρχή που θα τα διαχειριζόταν, ούτε χάραξε στρατηγική. Η αποτυχία των υπουργείων Μεταναστευτικής Πολιτικής αλλά και Ανάπτυξης να δημιουργήσουν μια αποτελεσματική αρχή διαχείρισης των ευρωπαϊκών κονδυλίων (και πρόσβασης σε αυτά) έχει φέρει τους πιο ευάλωτους πρόσφυγες σε τραγική κατάσταση. Η κυβέρνηση κατηγορεί εδώ και χρόνια τις ΜΚΟ και ως έναν βαθμό έχει και δίκιο. Από την άλλη, η διαδικασία για να λάβει μια ΜΚΟ χρηματική βοήθεια είναι εξαιρετικά αυστηρή. Χρειάζεται να υπογράψει συμφωνία συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η διαδικασία ελέγχου και έγκρισης μπορεί να διαρκέσει ακόμα και έναν χρόνο. Ο πρώην υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας απέδιδε το πρόβλημα αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός ότι μέρος των χρημάτων διατίθετο απευθείας στις ΜΚΟ αντί στην ελληνική κυβέρνηση.

Από την άλλη, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που του επέρριπταν ευθύνες, επειδή αρνούνταν να παραχωρήσει βασικές αρμοδιότητες στη νεότευκτη Γενική Γραμματεία, στο πλαίσιο συντονισμένης προσπάθειας να καθιερωθεί ένα παράλληλο σύστημα, κατά το οποίο η διάθεση ευρωπαϊκών κονδυλίων θα ελέγχεται από έναν στενό κύκλο συμβούλων. Στο πλαίσιο του ρεπορτάζ επιβεβαιώθηκε η έντονη παρουσία των ΜΚΟ, αλλά και η ανικανότητα της ελληνικής κυβέρνησης να απορροφήσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια που περιμένουν προς εκταμίευση. Οσο κι αν φαίνεται αδιανόητο, «τεράστια ποσά περιμένουν στα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες και η Αθήνα σφυρίζει αδιάφορα».

«Απλώς καταγράφουν τους μετανάστες»

Οι ηγέτες της Ευρώπης προσέφεραν επιπλέον χρήματα ως έκτακτη βοήθεια στην Ελλάδα ώστε αυτή να στεγάσει 50.000 πρόσφυγες. Παρά τη συμφωνία, ήταν σαφές πως η Ελλάδα ελάχιστα άλλαξε την τακτική της. Μια ομάδα της Ε.Ε. που επισκέφθηκε σημεία ελέγχου στον Εβρο και σε νησιά διαπίστωσε πως «καμία προετοιμασία δεν έμοιαζε να υπάρχει ή έστω να σχεδιάζεται. Απλώς καταγράφουν τους μετανάστες και τους αφήνουν να φύγουν». Ενδεικτικό της κατασπατάλησης πόρων είναι και το κέντρο υποδοχής «Απάνεμο» στη Λέσβο. Αν και στοίχισε περί το 1 εκατ. ευρώ, έμειναν στα χαρτιά οι σχεδιασμοί βελτίωσης των συνθηκών στα υπάρχοντα hot spots, ενώ είχε ήδη προβλεφθεί ποσό 186 εκατ. ευρώ. Προκειμένου να λειτουργήσουν τα κέντρα υποδοχής δόθηκαν χρήματα και στο υπουργείο Αμυνας. Η αρμοδιότητα διαχείρισης του Προσφυγικού, όμως, εντέλει διασκορπίστηκε σε διάφορα υπουργεία. Μια σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων που πέρασαν απ’ το Ελληνικό Κοινοβούλιο δήλωναν, μάλιστα, ρητά πως δεν χρειαζόταν να γίνεται κανένας λογιστικός έλεγχος στα συμβόλαια που υπογράφονταν και είχαν σχέση με το Προσφυγικό.

Το γεγονός αυτό κλιμάκωσε τη χαοτική κατάσταση. Στο Ωραιόκαστρο, όπου το υπουργείο είχε μετρήσει επισήμως 604 άτομα, ήταν παρόντα μόνο 135. Οι φροντιστές του καταυλισμού, που λάμβαναν 5,5 ευρώ καθημερινά για καθέναν απ’ τους πρόσφυγες, παραδέχτηκαν πως γνώριζαν για την ασυμφωνία στα νούμερα και τόνισαν ότι ενώ σέρβιραν καθημερινά 200 γεύματα συνέχιζαν να παίρνουν χρηματοδότηση που βασιζόταν στα επίσημα στοιχεία περί 600 προσφύγων. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούν ότι τα χρήματα που δόθηκαν ήταν δυσανάλογα σε σχέση με την αξιοποίησή τους. Υπολογίζουν ότι για κάθε 100 ευρώ που δόθηκαν, τα 70 χαραμίστηκαν - έπεσαν σε ένα… μαύρο πηγάδι ή, καλύτερα, κατέληξαν σε… μαύρες τσέπες. Αυτό γίνεται ακόμα πιο σαφές αν αναλογιστεί κανείς ότι για κάθε πρόσφυγα δόθηκαν στην Ελλάδα λίγο πάνω από 13.000 ευρώ! Ακόμα πιο αξιοπερίεργο, μάλιστα, είναι το γεγονός ότι τη στιγμή που είχαν δοθεί εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στο κράτος αλλά και σε πιστοποιημένες από το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής ΜΚΟ, οι Ελληνες φορολογούμενοι καλούνται μέσω Προϋπολογισμού να καλύψουν σημαντικά ποσά για τις παροχές προς τους πρόσφυγες και μετανάστες. Ποιος δεν θυμάται παλαιότερη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά ότι «έχουμε δαπανήσει περί τα 2 δισ. ευρώ για καταλύματα, σίτιση, μεταφορά και υγειονομική περίθαλψη. Για εμάς, 2 δισ. ευρώ είναι πάρα πολλά χρήματα - είναι για την ακρίβεια περισσότερα απ’ όσα θα αποφέρουν οι περικοπές συντάξεων που τώρα μας επιβάλλει η τρόικα».

Η έκταση που έχει πάρει το ζήτημα των 1,6 δισ. ευρώ απαιτεί απαντήσεις με συγκεκριμένα στοιχεία για τη διαχείριση των κονδυλίων του Προσφυγικού. Μετά από πρωτοβουλία της αντιπολίτευσης, μάλιστα, το καυτό θέμα έρχεται και στη Βουλή. Η διαχειριστική και η επιχειρησιακή ικανότητα της κυβέρνησης αποδείχθηκε ανύπαρκτη και σ’ αυτή την τραγωδία - γιατί η Μόρια αποτελεί τόπο τραγωδίας.