Τύμβος Καστά: Πώς θα γίνει η μεταμόρφωση της Αμφίπολης σε μουσείο, τι θα περιλαμβάνει

Εναν χρόνο μετά την αυτοψία που πραγματοποίησε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στον Τύμβο Καστά, έχουμε τα ευχάριστα νέα της αναδιαμόρφωσης της ευρύτερης περιοχής μέσω των σχετικών έργων που πραγματοποιούνται ώστε να αναδείξουν τον αρχαιολογικό χώρο και να τον μετατρέψουν σε σημείο αναφοράς, κάτι που ενισχύεται ακόμα περισσότερο με την κατασκευή ειδικών υποδομών, τη σύνδεση των χώρων μέσω διαδρομών και με τη σχετική ανέγερση ειδικού μουσειακού-εκθεσιακού κέντρου.

Ο διεθνών προδιαγραφών και τεράστιας αρχαιολογικής σημασίας χώρος της Αμφίπολης θα μπορεί πλέον να υποδέχεται επισκέπτες από όλο τον κόσμο, καθώς το 2027 θα είναι επισκέψιμο και το μνημείο του Τύμβου, το οποίο για την ώρα, λόγω των εργασιών στο εσωτερικό του, δέχεται επισκέπτες μόνο με ραντεβού. Ο γενικός προϋπολογισμός του έργου υποδομών στον Τύμβο Καστά ξεπερνά τα 10 εκατ. ευρώ και σημαίνει ένα νέο κεφάλαιο όχι μόνο για την Αμφίπολη, αλλά για τη βόρεια Ελλάδα γενικότερα.

Η τεράστια σημασία των έργων

Αρκεί μια επίσκεψη στον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης, που εκτείνεται πολύ πέρα από τη συγκεκριμένη περιοχή του Τύμβου, για να αντιληφθεί κανείς τη σπουδαιότητά της κατά την αρχαιότητα, καθώς αποτελούσε το σημείο σύνδεσης των πλούσιων εδαφών της Μακεδονίας με τις πόλεις του Νότου, αλλά και από τη ρωμαϊκή εποχή και αργότερα, της Ανατολής με τη Δύση. Τα γραπτά κείμενα του Ηροδότου και του Θουκυδίδη μαρτυρούν το εντυπωσιακό κλέος της περιοχής, που φτάνει από την αρχαία πόλη της Αμφίπολης έως τις άκρες του ποταμού Στρυμόνα.

Τη σημασία της περιοχής την αντιλαμβάνεται ήδη ο επισκέπτης, καθώς εντυπωσιάζουν πραγματικά ο Τύμβος, η άκρως σημαντική Ακρόπολη, το νεκροταφείο, αλλά και οι πλούσιες οικίες με τις πανέμορφες τοιχογραφίες που ξεπερνούν σε ωραιότητα και περίτεχνη αρτιότητα αυτά της Πομπηίας! Γι’ αυτό ακριβώς όταν ολοκληρωθούν τα έργα υποδομής που θα ενώνουν αυτές τις διαδρομές και θα αναδεικνύουν τις επιμέρους περιοχές, η τοπογραφία της Αμφίπολης θα συνιστά υπόδειγμα και για άλλους αρχαιολογικούς τόπους, συνδέοντας την ιστορία της περιοχής με την πλούσια φύση που την περιβάλλει ακόμα και σήμερα και αναδεικνύει το μοναδικό της κάλλος.

Εργα €10 εκατ.

Για την ώρα, σύμφωνα με την πρόσφατη ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, συνεχίζονται οι εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης του Τύμβου, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται και το έργο στερέωσης του περιβόλου του ταφικού μνημείου. Σύμφωνα με πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος», έχουν ήδη πραγματοποιηθεί καθαρισμοί των επιφανειών, έχουν καλυφθεί οι σχετικές ρωγμές, ενώ έχουν αναταχθεί τα μαρμάρινα θραύσματα που είχαν αποκολληθεί από το μνημείο.

Επίσης, έχει αναστηλωθεί ένα σημαντικό τμήμα της περιβόλου και έχει διαμορφωθεί η είσοδος ώστε να διευκολύνεται η επίσκεψη, ενώ παράλληλα προχωρούν οι μελέτες -αρχιτεκτονική, στατική, ηλεκτρομηχανολογική, υποδομών υποδοχής επισκεπτών και μουσειακού χώρου, μουσειολογικής και μουσειογραφικής για την έκθεση-, με τον συνολικό προϋπολογισμό του έργου να ξεπερνά τα 10 εκατ. ευρώ και να χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κεντρικής Μακεδονίας - ΕΣΠΑ 2021-2027 και εθνικούς πόρους του υπουργείου Πολιτισμού.

Σύμφωνα με τις μελέτες και τον γενικότερο σχεδιασμό του έργου, η εμπειρία που θα έχει ο επισκέπτης από τον χώρο θα είναι μοναδική, αφού εκτός από τις υποδειγματικές υποδομές υποδοχής και πληροφόρησης του κοινού, οι οποίες θα ενισχύονται με ψηφιακές εφαρμογές, θα μπορεί να περιπλανηθεί στον χώρο μέσα από ειδικές διαδρομές που θα συνδέουν τα αρχαιολογικά τοπόσημα με το πανέμορφο φυσικό περιβάλλον.

Η διαδρομή των επισκεπτών θα αναπτύσσεται περιμετρικά και σε ικανή απόσταση από τον περίβολο, έτσι ώστε να μπορεί κανείς να έχει θέα στο σύνολο του Τύμβου και να διαμορφώνει συνολική άποψη για το τι σημαίνει αρχαιολογικός χώρος της Αμφίπολης. Ενα τμήμα της διαδρομής θα συνδέεται οργανικά με τον εκθεσιακό χώρο του Τύμβου Καστά και θα οδηγεί κατευθείαν στην είσοδο του ταφικού μνημείου, ενώ ένα άλλο τμήμα θα οδηγεί στον Μακεδονικό Τάφο ΙΙΙ, ο οποίος συντηρείται, αναδεικνύεται και εντάσσεται στην ευρύτερη διαμόρφωση του επισκέψιμου χώρου, δημιουργώντας ένα σύνολο ολιστικής εμπειρίας της επίσκεψης. Σημαντικό, επίσης, είναι ότι ο χώρος καθίσταται προσβάσιμος σε ΑμεΑ και εμποδιζόμενα άτομα.

Ποιος είναι θαμμένος;

Γι’ αυτό, λοιπόν, η συμβολή της Αμφίπολης ξεπερνά τον Τύμβο και αφορά μια τεράστιας συμβολικής αξίας περιοχή, με σημαντικά μνημεία, παράλληλες διαδρομές που θα διαμορφωθούν συνδέοντας τα ιστορικά μνημεία με τη φύση, με τον νέο μουσειακό χώρο. Οι αρχαίοι μύθοι θέλουν, μάλιστα, την περιοχή που εκτείνεται από την Αμφίπολη και πέρα, φτάνοντας ως τους Φιλίππους, το μέρος που λάτρεψαν οι θεοί και διεκδίκησαν διάφοροι κατακτητές και ηγετικές μορφές της Ιστορίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο μύθος θέλει τον Δία να μετατρέπεται σε χρυσή βροχή και να γονιμοποιεί τη Δανάη γεμίζοντας τους πρόποδες του Παγγαίου με χρυσό - ιδού ένας λόγος που οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες έδωσαν περίοπτες μάχες διεκδικώντας τον φυσικό πλούτο της Αμφίπολης. Από αυτά τα πολύτιμα και άκρως διεκδικούμενα ορυχεία έκοψε αργότερα νομίσματα ο Φίλιππος, που θα έκαναν στη συνέχεια τον διάδοχο του Αλέξανδρου πανίσχυρο μέχρι τις άκρες της οικουμένης.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι Αθηναίοι θα κατακτήσουν την Αμφίπολη το 432 π.Χ., δηλαδή την εποχή της απόλυτης κυριαρχίας τους, γνωρίζοντας ότι η περιοχή είναι πηγή ατελείωτου πλούτου: από τα ξύλα με τα οποία προμηθεύονταν πολύτιμη πρώτη ύλη για να φτιάξουν τα πλοία τους μέχρι τα ορυχεία με τον χρυσό και το ασήμι και τις απέραντες, εύφορες πεδιάδες. Με λίγα λόγια, η Αμφίπολη δεν ήταν μόνο μια ιερή περιοχή, αλλά και το μέρος που κάθε ηγέτης ήθελε για τον εαυτό του - εξ ου και τα άπειρα σενάρια που υπήρξαν για το ποιος είναι τελικά θαμμένος στον περίφημο Τύμβο Καστά. Ολα δείχνουν ότι πρόκειται για κάποιον περίοπτο άρχοντα, για κάποιον αξιωματούχο ή εταίρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για κάποιο περίοπτο πρόσωπο, κάτι που μαρτυρούν οι μαρμάρινες Σφίγγες που φυλάνε την είσοδο και στέκουν περήφανες στην πύλη που μας οδηγεί στο εσωτερικό, το οποίο χωρίζεται σε τρία μέρη, κάτι διόλου σύνηθες για τέτοιο μνημείο. Πανέμορφα είναι τα ψηφιδωτά με κομμάτια μάρμαρο και κόκκινο κονίαμα που κοσμούν το εσωτερικό, ένα χαρακτηριστικό που συναντάμε στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας, αλλά και το ταβάνι, το πάτωμα και η επένδυση με μάρμαρο Θάσου.

Πολύ συζήτηση έχει γίνει για το περίφημο ψηφιδωτό με την Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα με ψυχοπομπό τον Ερμή που δεσπόζει στον χώρο. Πρόκειται για άλλη μια σαφή ένδειξη της μεγαλοπρέπειας του τάφου, καθώς αντίστοιχό του έχουμε στον Τάφο της Περσεφόνης, στα ανάκτορα των Αιγών.

Μενδώνη: «Ολιστική προσέγγιση»

Οπως δηλώνει χαρακτηριστικά η υπουργός Πολιτισμού: «Ο Τύμβος Καστά αποτελεί ένα μνημείο εμβληματικό, μεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας και σημασίας, που χρήζει ενιαίας ολιστικής προσέγγισης -τύμβος, κυκλικός περίβολος και μνημειώδες ταφικό μνημείο-, ώστε να εξασφαλιστεί η ολοκληρωμένη προστασία του και να καταστεί επισκέψιμο. Η κατασκευή του εκθεσιακού χώρου συμπεριλαμβάνεται στο ευρύτερο σύνολο των σχεδιαζόμενων υποδομών υποδοχής επισκεπτών, του Τύμβου Καστά. Εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του μνημείου, ο εκθεσιακός χώρος καλείται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των επισκεπτών και συγχρόνως να ρυθμίσει τη ροή της επίσκεψης στον Τύμβο, καθώς, λόγω του περιορισμένου χώρου του, θα επιτρέπεται η επίσκεψη ανά μικρές ομάδες. Στον εκθεσιακό χώρο, που ακολουθεί τις αρχές της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και βιοκλιματικής προσέγγισης, στόχος είναι ο επισκέπτης να έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει τα σημαντικά ευρήματα του μνημείου, να κατανοήσει συνολικά τον χώρο μέσα από ψηφιακές εφαρμογές και να βρει υποδομές για την εξυπηρέτησή του και την ευχάριστη παραμονή του στον αρχαιολογικό χώρο. Σκοπός της μελέτης προσβασιμότητας και βελτίωσης των υποδομών είναι η προστασία του αρχαιολογικού χώρου και του φυσικού περιβάλλοντος, η ανάδειξη των αξιών του συγκεκριμένου μνημειακού χώρου, η εξασφάλιση της ενοποίησης και της επισκεψιμότητας των μνημείων, αλλά και της πρόσβασης σε όλους, συμπεριλαμβανομένων των εμποδιζόμενων επισκεπτών και των ατόμων με αναπηρία. Η χωροθέτηση του εκθεσιακού χώρου του Τύμβου Καστά λαμβάνει υπόψη την ανάγκη της ολοκληρωμένης εμπειρίας για τον επισκέπτη, αλλά και για τη διατήρηση του ιστορικού περιβάλλοντος του μνημείου, που παραμένει αλώβητο από νέες ορατές κατασκευές. Το ενδιαφέρον του κοινού για το συγκεκριμένο μνημείο είναι ιδιαίτερα μεγάλο και το έργο, το οποίο έχει αναλάβει να εκτελέσει το υπουργείο Πολιτισμού, όχι μόνο θα προστατεύσει και θα αναδείξει το μνημείο, αλλά θα ενδυναμώσει το ενδιαφέρον και τη ροή των επισκεπτών και για τον ευρύτερο εξαιρετικά σημαντικό αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης. Ευχαριστώ τον τ. περιφερειάρχη και νυν επίτροπο της Ε.Ε., Απόστολο Τζιτζικώστα για τη συνεχή υποστήριξή του στο μοναδικό μνημείο του Τύμβου Καστά, όπως και την περιφερειάρχη Αθηνά Αηδονά και τη Διαχειριστική Αρχή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας για τη διαχρονικά άριστη συνεργασία μας».

Τι θα δούμε στο μουσείο

Από όλα αυτά τα περίοπτα, πανέμορφα στοιχεία του κάτω Κόσμου -την Περσεφόνη, τις περήφανες Καρυάτιδες, τις Σφίγγες- τεκμαίρεται ότι πρόκειται για ένα ταφικό μνημείο που έχει να πει τη δική του ιστορία, την οποία θα μπορεί να δει αναλυτικά ο επισκέπτης μέσω των ειδικών ψηφιακών εφαρμογών που θα έρχονται σε εικονική διάδραση με το μνημείο. Για την ακρίβεια, όλη η αρχαιολογική έκθεση που θα περιλαμβάνεται στον ειδικό μουσειακό χώρο θα αφηγείται την ιστορία του τάφου και θα δίνει την ευκαιρία να γίνει αντιληπτή η σπουδαιότητα του μνημειακού συνόλου του Τύμβου Καστά.

Η έκθεση θα δομείται σε τρία τμήματα και, σύμφωνα με πληροφορίε,ς θα περιλαμβάνει, εκτός από το περίφημο κεφάλι της Σφίγγας, το οποίο για την ώρα φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης, την πολυσυζητημένη γραπτή ζωφόρο, τα φτερά των Σφιγγών, τη μαρμάρινη θύρα που δεν χωρούσε στο μουσείο.

Αναλυτικά, στο πρώτο τμήμα, στην Αίθουσα 1, θα εκτίθενται σε προθήκες ευρήματα από το μνημείο με πληροφορίες πλήρως και ισότιμα προσβάσιμες σε όλους. Στο δεύτερο τμήμα, στην Αίθουσα 2, με τη χρήση των νέων ψηφιακών εφαρμογών ο επισκέπτης έρχεται σε εικονική διάδραση με το μνημείο. Στο τρίτο τμήμα, στην ανοιχτή στοά με θέα στο μνημείο, ο επισκέπτης αποκτά συνολική αντίληψη του Τύμβου και αντικρίζει το τμήμα του περιβόλου που σώζει την αυθεντική μαρμάρινη όψη του.

Η γραπτή ζωφόρος

Οσον αφορά τα ευρήματα από τον Τύμβο που θα εκτίθενται στον χώρο εκτός από το κεφάλι της Σφίγγας, τα φτερά και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, πολυσυζητημένη είναι η γραπτή ζωφόρος που θα εκτεθεί στο κοινό. Ολοι θυμόμαστε την εντύπωση που μας είχε κάνει η αποκάλυψη της γραπτής ζωφόρου εννιά χρόνια πριν από τον αρχιτέκτονα και ειδικό σε θέματα αναστύλωσης αρχαίων χώρων Μιχάλη Λεφαντζή, ο οποίος μας είχε εξηγήσει την περίτεχνη αρχιτεκτονική του κτιρίου. Ειδικότερα, μας είχε αποκαλύψει ότι τα επτά τμήματα της ζωφόρου είχαν βρεθεί στην ανατολική πλευρά του τρίτου θαλάμου και έχουν ύψος 25 εκατοστά στην ανατολική και 20 στη δυτική πλευρά. Από τα ανάγλυφα και τις λοιπές παραστάσεις, όπως τους δελφικούς τρίποδες, εικάζεται ότι ο χώρος προφανώς συνδεόταν με ειδικές τελετές και με μια σημαντική ιέρεια και κατόπιν με ταφές.

Η ζωφόρος αποτυπώνει τη ζωή ενός ήρωα, μας δίνει διάφορες πληροφορίες για τα έθιμα και τις συνήθειες των Μακεδόνων, αφού απεικονίζει ιππείς φέροντες τα χαρακτηριστικά κράνη με τα όπλα αφημένα στο πλάι, αλλά και μια φαρέτρα και βέλη τα οποία φυλάσσονται από μια Σφίγγα.

Επίσης, ένα ιδιαίτερο τοπίο που περιλαμβάνεται στη ζωφόρο εμφανίζει έναν αφηρωισμένο νεκρό και με διάφορα άλλα στοιχεία και πληροφορίες που καθιστούν την ανάγλυφη αυτή παράσταση μοναδική στο είδος της. Σημαντική είναι η λεπτομέρεια της παράστασης που εμφανίζει έναν δεύτερο νεκρό με κόκκινο μανδύα, γεγονός που προφανώς παραπέμπει σε βασιλιά, ο οποίος τελικά αποθεώνεται και φτάνει να κάθεται σε θρόνο μαζί με τους θεούς του Ολύμπου! Ολα αυτά τα στοιχεία αυξάνουν ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον για τα μεγάλα αινίγματα του Τύμβου και την απαράμιλλη ωραιότητά του, που καθιστούν την ανακοίνωση του νέου μουσειακού χώρου και τη γενικότερη αναβάθμιση της περιοχής σε περίοπτο γεγονός.