Αστικό Περιβάλλον – Μία σύγχρονη «πληγή» αναζητεί άμεσα λύσεις

Τα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα) αλλά και τα μικρότερα, αντιμετωπίζουν ένα πλήθος χρόνιων προβλημάτων, αποτέλεσμα της άναρχης δόμησης που επικράτησε από την περίοδο της ταχείας αστικοποίησης εώς σήμερα. Η ανυπαρξία χωροταξικού σχεδιασμού και χρήσεων γης, η πυκνή δόμηση, οι σοβαρές ελλείψεις σε ελεύθερους χώρους (πάρκα, πεζόδρομοι), η υπερφόρτωση των συγκοινωνιακών δικτύων, ο ανεπαρκής σχεδιασμός των αστικών υποδομών (κινητικότητα πεζών, στάθμευση οχημάτων, δίκτυα κοινής ωφέλειας, συλλογή απορριμάτων, χρήση ήπιων μέσων μεταφοράς κτλ.), είναι μερικά μόνο από τα σημαντικά προβλήματα που βιώνουν σε καθημερινή βάση εκατομμύρια πολίτες.

Οι πόλεις μας είναι δυσλειτουργικές και εγκλωβισμένες σε ένα παθητικό και αναχρονιστικό μοντέλο, όπου τα πάντα αφήνονται στην τύχη τους. Δίκυκλα και Ι.Χ. επιβάλλουν το δικό τους «δίκαιο του ισχυρού». Ο λιγοστός ελεύθερος χώρος καταλαμβάνεται από τραπεζάκια καφενείων εώς.. αυτοσχέδια πάρκινγκ! Στην ουσία είμαστε σιωπηλοί μάρτυρες – και ταυτόχρονα συμμέτοχοι – της κατάργησης του δημόσιου αστικού χώρου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα της ζωής μας.

Αδιανόητο για έναν κάτοικο της Ρώμης, της Λισαβώνας ή της Σόφιας; Κι όμως, μία σύγχρονη αστική πραγματικότητα για τον κάτοικο της Αθήνας, ο οποίος την έχει αποδεχτεί, δυστυχώς, σαν κάτι το φυσιολογικό και μη αναστρέψιμο. Με το εγχώριο σύστημα διακυβέρνησης να παραμένει απλός θεατής εδώ και δεκαετίες, αδυνατώντας να παρέχει ουσιαστικές και βιώσιμες λύσεις. Τελευταία, είναι της μόδας να γίνονται κάποιες «πράσινες» παρεμβάσεις από τους Δήμους, όπως ένας ποδηλατόδρομος ή ένα ανακλαστικό οδόστρωμα για την μείωση της θερμοκρασίας. Τα αποσπασματικά αυτά έργα, που τις περισσότερες φορές χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά πρόγραμματα, δεν εντάσσονται σε ένα συνολικό σχέδιο βιώσιμης κινητικότητας των Δήμων και έχει αποδειχθεί ότι όχι μόνο δεν παρέχουν λύσεις, αλλά αντίθετα δημιουργούν πρόσθετες δυσλειτουργίες.

Υπάρχουν όμως και τα φωτεινά παραδείγματα. Ένα τέτοιο είναι ο Δήμος Ρεθύμνου, ο οποίος υλοποιώντας ένα άρτια μελετημένο Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) σε συνεργασία με το ΕΜΠ και εκμεταλλευόμενος τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία, κατάφερε, σε σύντομο χρονικό διάστημα, να μετατρέψει το Ρέθυμνο σε μία πόλη σύγχρονη, άνετη και κυρίως προσβάσιμη, τόσο για τους κατοίκους της όσο και για τον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών της. Εκτεταμένες πεζοδρομήσεις, αποκλεισμός, κατά το δυνατόν, του αυτοκινήτου από το ιστορικό κέντρο της πόλης, επαρκείς και σωστά χωροθετημένες θέσεις στάθμευσης περιφερειακά του κέντρου, δημιουργία ενιαίου δικτύου και υποδομών για το ποδήλατο, προσέδωσαν στο ιστορικό Ρέθυμνο έναν ευρωπαϊκό χαρακτήρα.

Αυτό ακριβώς χρειάζονται οι πόλεις μας. Συνδυασμένες δράσεις χωροταξικού/πολεοδομικού και συγκοινωνιακού σχεδιασμού. Με προτεραιότητα στην απρόσκοπτη κίνηση των πεζών μέσα στον αστικό χώρο και την δημιουργία σύγχρονων ολοκληρωμένων δικτύων «ήπιας μετακίνησης» που συνδέουν τις περιοχές κατοικίας με τους ελεύθερους χώρους και τους χώρους πρασίνου, τις εμπορικές περιοχές και τα δίκτυα μέσων μεταφοράς. Με στοχευμένες παρεμβάσεις στο συγκοινωνιακό δίκτυο, πεζοδρομήσεις και διαπλατύνσεις πεζοδρομίων, μείωση των θέσεων στάθμευσης επί του οδικού δικτύου και παράλληλη δημιουργία δημοτικών χώρων στάθμευσης για τους κατοίκους. Με την δημιουργία του τόσο απαραίτητου ελεύθερου χώρου για την κίνηση πεζών και ποδηλάτων.

Ο Νόμος 4599/19 για την εκπόνηση Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) από τους Δήμους είναι προς την σωστή κατεύθυνση και η υλοποίηση ολοκληρωμένων στρατηγικών Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (ΒΑΑ) σε συνεργασία με την επιστημονική και τεχνική κοινότητα είναι μονόδρομος για την βελτίωση της ζωής μας στις πόλεις. Τα χρηματοδοτικά εργαλεία υπάρχουν (ΕΣΠΑ, Πράσινο Ταμείο, Ευρωπαϊκά Προγράμματα), όμως ένα δημόσιο πρόγραμμα επενδύσεων με αποδέκτες τους Δήμους και τις Περιφέρειες θα έδινε ακόμα μεγαλύτερη ώθηση στο εγχείρημα και θα ήταν μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για την τωρινή κυβέρνηση να αφήσει το στίγμα της. Να κάνει την μετάβαση σε μια νέα εποχή. Ενισχύοντας την οικονομία και τον τεχνικό και κατασκευαστικό κλάδο της χώρας. Όχι για να κάνει την κάνει τσιμέντο όπως κάποτε. Αλλά για να την κάνει πράσινη!

Ο Δρ. Νίκος Ρουκουνάκης είναι Ειδικός Επιστήμονας του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.