Forza Lanthimos!

Κι εδώ είναι ακριβώς το μυστικό του αναγνωρισμένου πλέον Ελληνα κινηματογραφιστή: ο λόγος που κριτικοί, επιτροπή και κοινό έχουν αναδείξει μέσα σε ελάχιστα χρόνια τον Λάνθιμο σε φεστιβαλικό εκπρόσωπο του ελληνικού πολιτισμού δεν είναι μόνο η σκληρή θεματική του - αντίστοιχη με τα σκληρά χρόνια που περνάει η χώρα. Ούτε τα παράδοξα σενάρια -ενίοτε ακατανόητα στο ευρύ φάσμα ενός εξωσινεφιλικού κοινού- ούτε τα καλομελετημένα πλάνα, ούτε τα αλλόκοτα περιβάλλοντα. 



Είναι τα καλαίσθητα κάδρα του, οι αλλόκοτες φιγούρες και η απόλυτη αφοσίωσή του σε μια συγκεκριμένη αισθητική, όμορφη, ανεπιτήδευτη και εντελώς ιδιοσυγκρασιακή που φέρει αποκλειστικά τη δική του σφραγίδα. Ανάμεσα σε δημιουργούς που επιθυμούν διακαώς να ανατρέψουν τις κινηματογραφικές αφηγήσεις ή να σοκάρουν, ο Λάνθιμος είναι ο παράξενος auteur που ξέρει καλά, αν και νεαρός σε ηλικία, τους αισθητικούς κανόνες. Φερμένος από μια ποπ συνθήκη που του δίδαξε μαζί το ποιοτικό και το ποσοτικό, ο Λάνθιμος δεν ένιωσε ποτέ καμία ενοχή απέναντι στα ποπ είδωλα ή την ελαφρότητα. Εξάλλου ο ίδιος ο σεναριογράφος του Ευθύμης Φιλίππου έχει παραδεχτεί πως είναι η παρέα που γαλουχήθηκε αισθητικά με τα βιντεοκλίπ, τις γρήγορες εικόνες, τα τηλεοπτικά σίριαλ, τα πρώτα κινητά, τον Γκάλη, τη Madonna και τον Σάκη Ρουβά. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Λάνθιμος έχει σκηνοθετήσει τον τελευταίο, όπως και τη Δέσποινα Βανδή ή και διαφημιστικά φιλμάκια με αντίστοιχα ευφυή σενάρια - όπως το αλησμόνητο «Put the cot down». Αυτό πολύ απλά σημαίνει πως έμαθε από νωρίς ποιοι είναι οι κανόνες του κοινού και της αγοράς, δεν ζούσε απομονωμένος σε κανένα κουκούλι, όπως έκαναν άλλοι κινηματογραφιστές, ούτε βγήκε από το μπαρουτοκαπνισμένο σύμπαν των κουλτουριάρηδων που μαζεύονταν σε υπόγειες κινηματογραφικές λέσχες και θεωρητικολογούσαν ασύστολα. Μάλιστα στον ίδιο δεν αρέσει να μιλάει πολύ, ούτε καν να δίνει συνεντεύξεις, ίσως επειδή γνωρίζει πως όλα κρίνονται στο κάθε καλάθι που ποντάρει στα φεστιβαλικά γήπεδα (ξεκίνησε μάλιστα την καριέρα του ως μπασκετμπολίστας). Ούτε βγήκε να κάνει τις εσωτερικές του συγκρούσεις, ενδεχομένως και ψυχικά αδιέξοδα, παντιέρα, αλλά προτίμησε να τα χωρέσει σε ποιητικά τετραγωνισμένα, ποπ πλάνα, να τα ποτίσει με αυτοσαρκασμό και χιούμορ (εδώ βοήθησαν και τα υπέροχα αλλόκοτα σενάρια του Ευθύμη Φιλίππου). 

Οταν μεγαλώνεις στο μεταίχμιο μιας δεκαετίας που έχει ξεπεράσει τις μεγάλες επαναστάσεις και έχει αποδομήσει τα σπουδαία είδωλα, το μόνο που σου μένει να κάνεις είναι να βγάλεις τη γλώσσα στον ίδιο τον εαυτό σου: και είναι γι’ αυτό ακριβώς που ο Λάνθιμος είναι σπουδαίος ακριβώς επειδή ποτέ δεν υποστήριξε ότι είναι. Παραλαμβάνοντας το βραβείο της δυσκοίλιας πάντα κριτικής επιτροπής του πιο δύσκολου -μετά τη Βενετία- κινηματογραφικού φεστιβάλ, ευχαρίστησε την επιτροπή, τον Τιερί Φρεμό και τον κολλητό και συνεργάτη του Ευθύμη Φιλίππου. Ούτε τυμπανοκρουσίες, ούτε μεγάλα λόγια, ούτε «ευχαριστώ, μαμά και μπαμπά και άγιο φεστιβαλικό πνεύμα». Ακόμη και τον φόρο τιμής που έπρεπε να αποτίσει στη μητέρα πατρίδα, το έκανε μετά, στη συνέντευξη Τύπου και με έμμεσο τρόπο. Ενιωσε μάλιστα παράξενα όταν μια Γιαπωνέζα δημοσιογράφος βρήκε αναλογίες ανάμεσα στον «Αστακό» και την «Οδύσσεια», ενώ σε ερώτηση Πορτογάλου δημοσιογράφου τόνισε ότι δεν είχε σκοπό να στείλει μήνυμα στην Ευρώπη για τις πολιτικοοικονομικές επιλογές της, αλλά «αν το θεωρήσει κάποιος αυτό, θα είναι καλό. Δεν θέλαμε όμως να αποδείξουμε κάτι περισσότερο».
Στην ουσία, ο «Αστακός», παρά τα δύσκολα μηνύματα που στέλνει ώστε να τα ερμηνεύσει όπως θέλει ο κάθε θεατής, είναι μια ταινία για τον έρωτα - μια ελεγεία για τον χαμένο ρομαντισμό. Τα πλάνα του δίνουν το στίγμα της σκοτεινής ατμόσφαιρας που περιβάλλουν τις ταινίες του - αυτό το αίσθημα ασφυξίας που μπορεί να καταβάλει τον καθένα χωρίς όμως να το κάνει υπαρξιακό δράμα. Λένε, για παράδειγμα, ότι ο ανταγωνιστής του Λάνθιμου, ο πρωτοεμφανιζόμενος Ούγγρος Λάζλο Νέμες, έπρεπε να πάρει τον Χρυσό Φοίνικα αφού η ταινία του ήταν απίστευτα εντυπωσιακή τεχνικά, είχε ένα θέμα-γροθιά στο στομάχι -το Ολοκαύτωμα- και πρωταγωνιστή έναν γνωστό ποιητή στον οποίο αφιέρωνε αψεγάδιαστα ζουμαρίσματα. Ωστόσο, ελάχιστες εφημερίδες αφιέρωσαν περισσότερες από δυο-τρεις αράδες στον αδικημένο Ούγγρο κινηματογραφιστή, ενώ όλοι μιλούσαν για τον πόλο έλξης, τον Λάνθιμο. «Θα τον σηκώσει τον Φοίνικα ή όχι;» αναρωτιόντουσαν για μέρες. Θα καταφέρει ο Ελληνας δημιουργός να κατατροπώσει σπουδαίους δημιουργούς όπως ο επίσης αδικημένος Πάολο Σορεντίνο, ο βετεράνος του καλού σινεμά Χου Χσιάο Χσιεν, η άξια Μαϊουέν Λε Μπεσκό του «Mon Roi», ο σπουδαίος Ζακ Οντιάρ (ο οποίος τελικά πήρε και το πρώτο βραβείο); 



Στο σύνολό τους οι κριτικοί παραδέχτηκαν πως φέτος οι σπουδαίοι δημιουργοί ήρθαν στις Κάννες χωρίς κάποια αριστουργηματική ταινία που να έκανε τη διαφορά και για την οποία να μιλούσαν όλοι. Ωστόσο, ανταποκρίθηκαν στο ύψος της φήμης τους, με εξαίρεση τον αλλοτινό νικητή Γκας Βαν Σαντ ο οποίος εμφανίστηκε με το «Sea of Trees», που δεν πήρε ούτε μία θετική κριτική από κανέναν. Πάντως, οι Γάλλοι και οι Βρετανοί δήλωναν ενθουσιασμένοι με τον Λάνθιμο. Ακόμη και ο περισπούδαστος Νάιτζελ Αντριους των «Financial Times» έγραψε ότι «ο Λάνθιμος έγινε και πάλι το πρόσωπο της ημέρας, όπως το 2009 με τον “Κυνόδοντα”, αλλά αυτή τη φορά με διαφορετικό τρόπο χάρη στον “Αστακό”. Σε αυτή την “τραγικωμωδία” που μιλάει για τον θάνατο, τον έρωτα, την επανάσταση και την ευθανασία, ίσως να μπαίνουν πολλά κυρίως πιάτα στο τραπέζι, άλλα λίγο παραψημένα και άλλα άψητα, όλα όμως προκαλούν πολλή συζήτηση».




Και ο λόγος δεν είναι μόνο ο άνισος, όπως λένε, «Αστακός» -καλοψημένος στο πρώτο μέρος, κάπως άψητος στο δεύτερο- αλλά ο ίδιος ο Λάνθιμος, ο οποίος πλέον έχει αποδείξει ότι από τρομερό παιδί των φεστιβάλ -που ήδη μετράει μεγάλα βραβεία από Κάννες και Βενετία- έχει μεταμορφωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα σε καταξιωμένο δημιουργό. Δεν το λες και λίγο ή μάλλον καλύτερα το λες κατόρθωμα, αφού έχει μπει στην καρδιά της κινηματογραφικής βιομηχανίας, έχει αποσπάσει φήμη και χρήματα από το πουθενά και έχει κάθε λόγο να θεωρείται από τα πρόσωπα που κάθε φεστιβάλ θέλει να περιλαμβάνει στη δική του λίστα. 
Η άλλοτε έκπληξη ή το ξαφνικό πυροτέχνημα που έκανε γνωστό τοις πάσι το «παράδοξο ελληνικό σινεμά» τώρα έχει γίνει ο κατεξοχήν Ελληνας δημιουργός που στέλνουμε «στα εξωτερικά» και ξέρουμε ότι θα έρθει πίσω με βραβεία.



Τα μεγάλα λόγια δεν χρειάζονται στην περίπτωση του Λάνθιμου, αφού μιλάνε τα ίδια τα έργα - και ίσως να μην τα έχει κι ο ίδιος ανάγκη αφού ξέρει πως, όταν οι άλλοι κουτσομπολεύουν για το σινάφι ή γκρινιάζουν για τις κρατικές επιχορηγήσεις, αυτός μπορεί να βρίσκει παραγωγούς και να κλείνει πρώτης τάξης αστέρια. Γιατί ποια άλλη ταινία Ελληνα δημιουργού έχει καταφέρει να μαζέψει τόσα αστέρια και μάλιστα απ’ αυτά που ακροβατούν με αριστουργηματική ικανότητα ανάμεσα στο ποιοτικό και το χολιγουντιανό σινεμά; Η απάντηση από μόνη της αποδεικνύει ότι η προφορά και μόνο του ονόματος «Λάνθιμος» αρκεί για να κάνει περήφανη την Ελλάδα -ανεξάρτητα από το ένα ή δύο, από τα πολλά ή τα ελάχιστα βραβεία- όντας ένας από τους λίγους λόγους που μπορεί να κάνει γνωστό το όνομα της χώρας για καλό. Αυτή η παρηγοριά αρκεί και δικαίως ο υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης έσπευσε να συγχαρεί τον Ελληνα κινηματογραφιστή για την επιτυχία του. Να σημειώσουμε, τέλος, ότι ο Λάνθιμος είναι από τα παιδιά που ξεκίνησαν χωρίς μία στην τσέπη, με όνειρα και τσαγανό και με μοναδικό όπλο τους την αγάπη για το σινεμά και για τη δημιουργία. Και τα κατάφερε. Ας του το αναγνωρίσουμε.