Η σκοτεινή ιστορία πίσω από το «χωριό του Άι Βασίλη» που εξαφανίστηκε από τον χάρτη και αναγεννήθηκε

Το χριστουγεννιάτικο χωριό του Ροβανιέμι αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης, προσελκύοντας περισσότερους από ένα εκατομμύριο επισκέπτες ετησίως.

Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι η ιστορία του περίφημου «χωριού του Αγίου Βασίλη» έχει τις ρίζες της στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η περιοχή καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από την πολιτική της καμένης γης που εφάρμοσαν οι ναζιστικές δυνάμεις κατά την αποχώρησή τους.

Το Ροβανιέμι βρίσκεται εντός του Αρκτικού Κύκλου και αποτελεί την πρωτεύουσα της περιφέρειας της Λαπωνίας. Πίσω όμως από τον λαμπερό χριστουγεννιάτικο στολισμό και τη στενή του σύνδεση με για πολλούς- την πιο αγαπημένη γιορτή του χρόνου, κρύβεται μια βαθιά ιστορία καταστροφής και αναγέννησης.

Ένας τόπος που, παρά τις ακραίες θερμοκρασίες και τα τραύματα του πολέμου, κατάφερε να ξαναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες του και να μετατραπεί σε σύμβολο ελπίδας και φαντασίας.

Το πρώτο οίκημα στο χωριό του Αγίου Βασίλη

Σήμερα στο χωριό, βρίσκεται το Roosevelt Cottage, ένα ιστορικό ξύλινο σπίτι που χτίστηκε το 1950 σε λιγότερο από δύο εβδομάδες για να υποδεχθεί την Έλινορ Ρούζβελτ, σύζυγο του προέδρου των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούζβελτ. Σκοπός ήταν να την φιλοξενήσει για να δει την ανοικοδόμηση της πόλης μετά τον πόλεμο. Πρόκειται για το πρώτο κτίριο στο σημερινό χωριό του Αγίου Βασίλη που συμβολίζει τη φιλία ΗΠΑ-Φινλανδίας και την αναγέννηση της περιοχής.

Η Ελινορ Ρούσβελτ, 66 ετών τότε, είχε αποφασίσει να κάνει το μεγάλο ταξίδι προς τις βόρειες εσχατιές της Ευρώπης προκειμένου να δει και να περπατήσει στο Ροβανιέμι. Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης των ναζιστικών στρατευμάτων στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες, γέφυρες γκρεμίστηκαν, δημόσια κτίρια αλλά και κατοικίες βομβαρδίστηκαν. Ενδεικτικές των καταστροφών στο Ροβανιέμι είναι οι φωτογραφίες που ακολουθούν:

Αυτή την εικόνα, μιας πόλης που οι κάτοικοί της προσπαθούσαν να αναγεννήσουν κυριολεκτικά από τις στάχτες της, μετέφερε η Ρούσβελτ στον διάδοχο του συζύγου της στον προεδρικό θώκο των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν, μαζί με πολλές ακόμη δυσάρεστες λεπτομέρειες για τη δυσβάσταχτη καθημερινότητα των πολιτών, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, εκείνη τη χρονιά είχαν να αντιμετωπίσουν κι ένα κύμα έξαρσης της φυματίωσης.

«Ξεκινήσαμε μάλλον αργά το ταξίδι μας για το Ροβανιέμι στη φινλανδική Λαπωνία. Πετάξαμε πάνω από τη βόρεια Βαλτική και τον Βοθνιακό κόλπο. Κοιτώντας από το αεροπλάνο έμοιαζε πραγματικά με έναν τόπο χιλίων θαλασσών. Δεν είχα φανταστεί ποτέ τον Αρκτικό Κύκλο, αλλά πραγματικά εξεπλάγην από τον αριθμό των αγροκτημάτων. [...] Οταν προσγειωθήκαμε μας υποδέχτηκε ο κυβερνήτης της περιοχής με τη σύζυγό του και ο δήμαρχος. Κατευθυνθήκαμε αμέσως σε ένα ταχυδρομικό γραφείο στο όριο του Αρκτικού Κύκλου, ένα κτίσμα φτιαγμένο από κορμούς δέντρων, το οποίο μας είπαν πως είχαν χτίσει μόλις την προηγούμενη εβδομάδα και είχε ανοίξει για μας ώστε να είμαι η πρώτη που θα έστελνα ένα γράμμα από τον Αρκτικό Κύκλο. Αυτό που απευθύνω δηλαδή στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής», έγραφε η Ρούσβελτ στον Τρούμαν στις 14 Ιουνίου του 1950.

Ο «άγιος Βασίλης» του Ροβανιέμι

Από πολλούς -ειδικά από τους αυτόχθονες της Λαπωνίας- η συμβολή της Ελινορ Ρούσβελτ στην αναγέννηση του Ροβανιέμι θεωρείται καθοριστική για την έκτοτε φρενήρη ανάπτυξη της περιοχής. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, ήταν η πρώτη που έστειλε γράμμα στον Αϊ-Βασίλη της εποχής, τον οποίο ενσάρκωνε περίφημα ο πρόεδρος των ΗΠΑ, παρέχοντας βοήθεια για την ανοικοδόμηση της χειμασμένης από τον πόλεμο Ευρώπης, επισημαίνεται ωστόσο ότι η Φινλανδία είχε εξαναγκαστεί από τους Ρώσους να αρνηθεί τα κονδύλια του Σχεδίου Μάρσαλ.

Ωστόσο, αν αυτή η πόλη έχει έναν πραγματικό πολιούχο, δεν είναι άλλος από τον εμβληματικό Φινλανδό αρχιτέκτονα Άλβαρ Άαλτο ή αλλιώς τον άνθρωπο που ενώ όλοι έβλεπαν μη αναστρέψιμη ολοκληρωτική καταστροφή που θα οδηγούσε στην ερημοποίηση μιας ούτως ή άλλως απομονωμένης περιοχής, είδε την ευκαιρία για μια νέα αρχή. Και μάλιστα δεν την άφησε ως σχέδιο επί χάρτου, αλλά αφιέρωσε χρόνο και ενέργεια για την κάνει πράξη με ένα πρωτοποριακό ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα πλάνο, στο οποίο αφιερώθηκε έως τον θάνατό του στα μέσα της δεκαετίας του ’70.

Η καταστροφή

Για να υλοποιηθεί βέβαια το σχέδιο του Άαλτο έπρεπε προηγουμένως η αραιοκατοικημένη αγροτική κωμόπολη των 6.000 κατοίκων της δεκαετίας του ’30 να παραδοθεί αρχικά στους ναζί και κατόπιν σχεδόν να εξαφανιστεί από τον χάρτη.

Στις 26 Οκτωβρίου του 1939 και αφού οι διπλωματικές συζητήσεις μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Φινλανδίας για αναθεώρηση των συνόρων εις βάρος της δεύτερης και αφοπλισμό των παραμεθόριων περιοχών απέβησαν άκαρπες, ξεκίνησε η εισβολή των Σοβιετικών επί φινλανδικού εδάφους. Ο σοβιετοφινλανδικός (ή χειμερινός, όπως έμεινε γνωστός) πόλεμος έληξε πέντε μήνες αργότερα, με τους Φινλανδούς όχι μόνο ηττημένους, αλλά και υποχρεωμένους, βάσει συνθήκης, να παραδώσουν στην ΕΣΣΔ ποσοστό περίπου 10% των εδαφών τους.

Ο φόβος, η ταπείνωση και οι ακροδεξιοί ταγοί της Φινλανδίας οδήγησαν κατόπιν τη χώρα και τον λαό στην αγκαλιά των δυνάμεων του Άξονα. Η Φινλανδία έγινε κεντρικός πόλος του ανατολικού μετώπου και συνεπικούρησε με τις στρατιωτικές δυνάμεις τη σοβιετική εισβολή των ναζί που ξεκίνησε το 1941.

Τρία χρόνια αργότερα και αφού η συντριβή των Γερμανών ήταν πια προδιαγεγραμμένη, οι Φινλανδοί συνθηκολόγησαν με τους Σοβιετικούς, αναλαμβάνοντας μάλιστα την υποχρέωση καταβολής δυσθεώρητων πολεμικών αποζημιώσεων - και βέβαια την εκδίωξη των εναπομεινάντων ναζιστικών στρατευμάτων από τα εδάφη τους. Το Ροβανιέμι, στο οποίο οι Γερμανοί είχαν δημιουργήσει ένα από τα μεγαλύτερα αεροδρόμιά τους και θεωρούνταν πόλη στρατηγικής σημασίας για το ανατολικό μέτωπο, πλήρωσε βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες ζωές και υλικές καταστροφές. Οι ναζί οπισθοχώρησαν, αλλά άφησαν πίσω τους χάος, αίμα, καμένη γη.

Το σχήμα ταράνδου

Το όραμα του Άαλτο ξεπήδησε μέσα από τη στάχτη του πολέμου. Λαμβάνοντας ως δεδομένο κάτι που κανείς δεν είχε παρατηρήσει προηγουμένως, ότι δηλαδή η ρυμοτομία του Ροβανιέμι θύμιζε την ανατομία του ταράνδου, άρχισε να σχεδιάζει μια νέα βιώσιμη, φιλική στο περιβάλλον και προσαρμοσμένη στο ιδιάζον κλίμα της περιοχής πόλη, κατασκευάζοντας μάλιστα οικονομικές κατοικίες στο κόστος των οποίων θα μπορούσαν να ανταποκριθούν οι φτωχοποιημένοι αυτόχθονες.

Ο Φινλανδός αρχιτέκτονας μπορεί να μην πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο του -άφησε πίσω του τρία σημαδιακά κτίρια, το συναυλιακό μέγαρο, το δημαρχείο και τη βιβλιοθήκη της πόλης- αλλά κατάφερε να δώσει μια πνοή αναζωογόνησης, να προσφέρει την πιο πολύτιμη πρώτη ύλη της ελπίδας στην πόλη, την οποία οι κάτοικοί της αποφάσισαν να εξελίξουν επενδύοντας τα ρέστα τους σε μια ιστορία που μεταλαμπαδευόταν από γενιά σε γενιά. Τον μύθο του Αϊ-Βασίλη.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο λαοπρόβλητος άγιος βρισκόταν στην περιοχή Κορβατουντούρι, σε ένα σημείο ακόμα πιο βόρεια του Ροβανιέμι, ακόμα πιο παγωμένο και, κυρίως, ακόμα πιο δυσπρόσιτο. Με λίγο αποτελεσματικό μάρκετινγκ και χάρη στην υποδομή του αλλοτινού αεροδρομίου της Λούφτβαφε, το οποίο παραμένει το διεθνές αεροδρόμιο της πόλης έως σήμερα, τα στίφη των τουριστών, υποκινούμενα κυρίως από περιέργεια, δεν άργησαν να ξεκινήσουν να αποβιβάζονται στην απάτητη περιοχή του Αρκτικού Κύκλου.

Ο μύθος της πατρίδας του Αϊ-Βασίλη ξεκίνησε να διαδίδεται από τα μέσα των 80s, γιγαντώθηκε τη δεκαετία του ’90 και, όπως μαρτυρούν τα στοιχεία, παραμένει ακμαίος και προσοδοφόρος για την περιοχή της Λαπωνίας μέχρι και σήμερα. Και σχεδόν πιστευτός.

Το χωριό του Αγίου Βασίλη δημιουργήθηκε στα 80s και «οι ντόπιοι έρχονταν εδώ και έβλεπαν τους τουρίστες, άκουγαν τη διαφορετική γλώσσα. Ήταν ατραξιόν για τους ντόπιους οι τουρίστες», όπως είπε η Tuija Alariesto έφορος στο επαρχιακό μουσείο Λαπωνίας στο Ροβανιέμι.

Σήμερα, στο Ροβανιέμι, ο μύθος του Αγίου Βασίλη συνυπάρχει με τα ίχνη της Ιστορίας. Πίσω από τα φωτάκια, τα ξύλινα σπιτάκια και τα παιδικά γράμματα, βρίσκεται μια πόλη που γνώρισε την καταστροφή και «απάντησε» με δημιουργία, φαντασία και ελπίδα.