Μαρκ Μαζάουερ: «H αποτυχία του ευρώ δεν πρέπει να οδηγήσει σε αποτυχία την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση»

Ο γνωστός ιστορικός του πανεπιστημίου Κολούμπια, Μαρκ Μαζάουερ, γράφει στη σημερινή έκδοση της αγγλικής εφημερίδας The Guardian ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον άρθρο για την κρίση στην Ευρώπη.

Μεταξύ άλλων, ισχυρίζεται ότι αυτή η κρίση, πέρα από τις επιφανειακές οικονομικές διαφορές των τελευταίων ετών, έχει βαθιές ιστορικές καταβολές.

Παράλληλα, υποστηρίζει ότι «οι εμπνευστές του ευρώ υπέθεσαν ότι θα συμβάλει στη δημιουργία μιας αίσθησης της κοινής ταυτότητας, αλλά απέτυχαν να δουν ότι το νόμισμα θα μπορούσε τόσο εύκολα, σε άσχημες οικονομικές συνθήκες, να θέσει σε κίνδυνο την ίδια την ενότητα της ΕΕ».

Ο παγκοσμίου φήμης ιστορικός ξεκινά, υποστηρίζοντας ότι «αυτό που συμβαίνει με την Ελλάδα, ο τρόπος που το χρέος της έχει αναδυθεί τα τελευταία χρόνια, έχει αποκαλύψει τη ρηχότητα κάθε έννοιας πολιτικής αλληλεγγύης σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο και την περιορισμένη νομιμοποίηση των πολιτικών θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Οι Έλληνες διαμαρτύρονται για τη γερμανική αγριότητα, οι Γερμανοί μιλούν για την ελληνική ασωτία. Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί πορεύονται με το φόβο ότι αν φύγει η Ελλάδα, αυτοί θα είναι οι επόμενοι. Σε όλη την ανατολική Ευρώπη, οι άνθρωποι ρωτούν γιατί τα χρήματά τους θα πρέπει να στηρίξουν ένα βιοτικό επίπεδο στην Αθήνα, που είναι πολύ υψηλότερο από το δικό τους. Και όλα αυτά αξίζει να θυμόμαστε ότι αφορούν λίγο ή πολύ μόνο τα χρήματα, την ψυχή του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά σε καμιά περίπτωση τον πιο ευγενή σκοπό γύρω από τον οποίο θα μπορούσε κανείς να πολεμήσει για την ψυχή της Ευρώπης. Ωστόσο, αν προσπαθήσουμε να δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα, είναι καθαρό ότι η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ανέκαθεν οριζόταν τόσο από τις κρίσεις όσο και από τις επιτυχίες της. Η αλήθεια είναι ότι η πορεία της ολοκλήρωσης δεν ήταν ποτέ ομαλή, και η διαδρομή προς τα εμπρός ήταν γεμάτη με αδιέξοδα από την αρχή».

Και συνεχίζει, κάνοντας μια αναδρομή στις πρώτες ημέρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης γράφοντας: «Οι περισσότεροι ιστορικοί τοποθετούν τη δημιουργία της Κοινής Αγοράς στις αρχές της δεκαετίας του 1950, με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άνθρακα και Χάλυβα και τη διάσκεψη της Μεσσήνης το 1995. Όλες οι προηγούμενες προσπάθειες για μια «ένωση» της Ευρώπης είχαν αποτύχει: κανένας σήμερα δεν θυμάται την Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη, η οποία, παρά τα μεγαλεπήβολα σχέδια, δεν ξέφυγε ποτέ από αυτά το επίπεδο των εκθέσεων. Η αμερικανική προσπάθεια οδήγησε στη δημιουργία του ΟΟΣΑ, ενώ το Συμβούλιο της Ευρώπης ποτέ δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες που υπήρχαν για αυτό. Ενώ και η πρώτη προσπάθεια για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού, της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (EDC) απέτυχε τόσο άσχημα, που ποτέ δεν έχει δοκιμαστεί ξανά από τότε. Η φιλοδοξία για μια διαρκώς πιο στενότερη «Ένωση» είχε μια λογική στις μεταπολεμικές διαδικασίες, όταν τα μέλη δεν είχαν πολύ δουλειά να κάνουν, από το να άρουν τους φραγμούς για την οικονομική συνεργασία μεταξύ των κρατών. Αξίζει επίσης να θυμηθούμε πόσο πιο αποτελεσματική ήταν η ΕΟΚ, καθώς ήταν χρήσιμη στην αναδιανομή του πλούτου πολύ πιο αποτελεσματικά από την ΕΕ, με την κοινή αγροτική πολιτική να φέρνει μεγάλα κεφάλαια από τις βιομηχανικές χώρες σε αγροτικές περιοχές της Ευρώπης».

Και συνεχίζει την αναδρομή του στην πορεία της λεγόμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: «Η δεκαετία της προεδρίας του Ντελόρ σημείωσε περαιτέρω βήματα προς την ολοκλήρωση χωρίς σημαντικές αναστατώσεις. Σ' αυτά περιλαμβάνονται ένας μεγαλύτερος βαθμός κινητικότητας του εργατικού δυναμικού, το πιο ελεύθερο εμπόριο, οι εκπαιδευτικές ανταλλαγές, η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη καθώς και η ενίσχυση του ρόλου του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η συνθήκη του Μάαστριχτ ήταν το κομβικό σημείο, αλλά τα αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων επιβεβαίωσαν το φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό των λαών της Ευρώπης. Υπήρξαν κράτη που αντιστάθηκαν (όπως η Ελβετία ή η Νορβηγία), όμως αυτό αντισταθμίζεται με τον μεγάλο αριθμό κρατών που θέλουν να γίνουν δεκτοί στην ΕΕ. Η διαρκής διεύρυνση της ΕΕ είναι ίσως ο κύριος λόγος για τον οποίο το κοινό νόμισμα έχει αποδειχθεί μια τόσο μεγάλη πρόκληση. Όταν ο Ζακ Ντελόρ έγινε πρόεδρος της Επιτροπής, το 1985, υπήρχαν δέκα μέλη, ενώ από τη στιγμή που έφυγε το 1994, με ενιαίο νόμισμα ήδη υπό εξέταση, υπήρχαν 16, και μια δεκαετία αργότερα, υπήρχαν 25. Αυτή η πραγματικά δραματική μεταμόρφωση έκανε την ΕΕ ένα πραγματικό ευρωπαϊκό όργανο, για πρώτη φορά. Αλλά αύξησε κατά πολύ την διαφορά πλούτου μεταξύ των μελών της. Και ταυτόχρονα έκανε τη λήψη αποφάσεων πιο περίπλοκη. Μα πάνω απ' όλα η προτεινόμενη νομισματική ένωση δεν ήταν θέμα να φέρουμε λίγες οικονομίες σε επαφή, αλλά να δημιουργήσουμε συνθήκες σταθερότητας σε ολόκληρη την ήπειρο από την Λισαβόνα στη Ρίγα».

«Αυτό δεν σημαίνει ότι υπήρχε εγγενής λόγος ώστε αυτό να μην λειτουργήσει. Για παράδειγμα, οι περιφερειακές ανισότητες πλούτου στις ΗΠΑ δεν είναι λιγότερο μεγάλες απ' ότι στην Ευρώπη. Αλλά στην Αμερική υπάρχουν δύο πράγματα που έχουν σημασία. Το ένα είναι η αίσθηση της κοινής πολιτικής υποταγής στο ομοσπονδιακό σύστημα. Το να είσαι Αμερικανός σημαίνει πολλά, το να είσαι Ευρωπαίος πολύ λιγότερα. Και το δεύτερο είναι ότι υπάρχουν μηχανισμοί για ανακατανομή του πλούτου».

«Δυστυχώς, οι εμπνευστές του ευρώ δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τη σημασία και των δύο αυτών παραγόντων. Υπέθεσαν ότι το ευρώ θα συμβάλει στην δημιουργία μιας αίσθησης της κοινής ταυτότητας μα απέτυχαν να δουν ότι το νόμισμα θα μπορούσε τόσο εύκολα, σε άσχημες οικονομικές συνθήκες, να θέσει σε κίνδυνο την ενότητα της ΕΕ. Και αφιερώθηκε πολύ περισσότερη προσοχή στην ανάγκη μιας δημοσιονομικής πειθαρχίας. Τα κριτήρια του Μάαστριχτ περιόρισαν πολύ τα περιθώρια εφαρμογής μιας κεϋνσιανικής πολιτικής, απαγορεύοντας τα ελλείμματα πάνω από το 3% του ΑΕΠ. Αυτό όμως από μόνο του ήταν αρκετά προβληματικό» επισημαίνει ο κ. Μαζάουερ.

Και μπαίνοντας πια στην κρίσιμη περίοδο, ο γνωστός ιστορικός συνεχίζει την ανάλυσή του: «Τα προειδοποιητικά σημάδια υπήρχα ήδη στην τραυματική εμπειρία των πρώην σοβιετικών χωρών της Βαλτικής. Γιατί όμως η ελληνική κρίση αποδείχτηκε πολύ πιο δύσκολη στη διαχείρισή της; Κυρίως γιατί, σε αντίθεση με τους λαούς της Βαλτικής, οι Έλληνες ήταν λιγότερο πρόθυμοι να συμβιβαστούν. Ενώ σημαντικός παράγοντας ήταν και ο οπορτουνισμός του πολιτικού συστήματος, το οποίο έβαλε την προσωπική φιλοδοξία πάνω από τις ανάγκες του έθνους του. Αντιμέτωποι με την ελληνική αντίσταση, η διπλωματία των πιστωτών ήταν και αυτή αναποτελεσματική, επιβάλλοντας λύσεις μικρής διάρκειας που είχαν περισσότερο στο μυαλό τους να βελτιώσουν τα δικά τους οικονομικά μεγέθη. Τα προγράμματα λιτότητας ήταν άσχημα σχεδιασμένα και προφανώς έκαναν τα πράγματα ακόμα χειρότερα». 

«Όποιος και να έπρεπε να κατηγορηθεί, ήταν καθαρό ότι οι συνέπειες για την αλληλεγγύη στην Ευρώπη ήταν τοξικές. Και όσο η κρίση συνεχιζόταν τόσο και περισσότερο διαβρωνόταν η πολιτική κουλτούρα της Ευρώπης, αποκαλύπτοντας το μέγεθος της άγνοιας του ενός για τον άλλο, για τη χώρα και τις παραδόσεις του. Αντιμέτωποι με αυτά τα εθνικά πάθη που βγήκαν στην επιφάνεια, η πρόκληση για το ευρώ θα συνεχίσει να υπάρχει, είτε υπάρξει συμφωνία με την Ελλάδα είτε όχι. Δεδομένου ότι ακόμα και αν το ευρώ επιβιώσει, θα το κάνει σε μία ήπειρο με διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις και διαφορετικές οικονομίες. Το μεγαλύτερο και πιο σημαντικό θέμα είναι ο αντίκτυπος της κρίσης σχετικά με το μέλλον της ΕΕ. Αν η Ελλάδα αναγκαστεί να βγει από το ευρώ, είναι βέβαιο ότι θα θέσει υπό αμφισβήτηση την δυνατότητα αναστρεψιμότητας της κατάστασης. Αλλά ακόμα και αν η Ελλάδα παραμείνει, η κρίση θα πρέπει να οδηγήσει τους Ευρωπαίους να αποφασίσουν αν έχει έρθει η ώρα για μία παύση και ανασυγκρότηση» τονίζει στον Guardian ο κ. Μαζάουερ.

Και μπαίνοντας στην ουσία του προβληματισμού του, παρατηρεί: «Ακόμα και με το "όχι" των Ελλήνων στο δημοψήφισμα, ο Τσίπρας αναγνώρισε ότι ήταν ψήφος για να συνεχίσει η Ελλάδα να είναι μέλος της Ευρώπης. Και ακόμα μετά από πέντε χρόνια από τη χειρότερη ύφεση μετά το 1930, το ελληνικό κοινό αναγνωρίζει τα οφέλη από τη συμμετοχή στην Ευρώπη κάτι που συμβαίνει και στις υπόλοιπες χώρες. Αυτό είναι για ιστορικούς λόγους (μνήμες από τους πολέμους) γεωπολιτικούς λόγους (φόβοι για την Ρωσία και την πτώση της Μέσης Ανατολής), και επίσης γιατί οι λαοί μπορούν να δουν ότι τα ουσιαστικά προβλήματα στο μέλλον βρίσκονται σε άλλα επίπεδα από αυτά που έχουν στο νου τους οι πολιτικοί».

«Αλλά δεν θα έπρεπε να πιέσουμε τα πράγματα ακόμα περισσότερο, κάτι που ακριβώς κάνει το ευρώ. Γιατί πολύ συχνά παρουσιάζεται ως ζήτημα κανόνων, λες και οι κεντρικοί τραπεζίτες και όχι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των κρατών-μελών θα πρέπει να παίρνουν τις θεμελιώδεις αποφάσεις για την δημοκρατική τους ομοσπονδία. Στερούμενοι για άλλοι μια φορά την δυνατότητα αναδιανομής του πλούτου ή αλληλεγγύης μεταξύ τους. Αν η ΕΕ πάρει το μάθημα της κρίσης στην Ευρωζώνη και αφήσει στην άκρη μεγάλο μέρος από τις παρεμβατικές της πρωτοβουλίες (των οποίων το ευρώ έχει γίνει σύμβολο), η ελληνική κρίση μπορεί να αποδειχθεί απλά ένα μεγάλο πολιτικό πείραμα. Όμως αργά ή γρήγορα, το ενιαίο νόμισμα θα δημιουργήσει ξανά το ίδιο πρόβλημα μέσα στον χρόνο. Και η πολιτική που ενσαρκώνει επάνω του το ίδιο το ευρώ θα μειώσει ακόμα περισσότερο την δημοτικότητα της ιδέας της ενωμένης Ευρώπης» καταλήγει ο γνωστός ιστορικός κ. Μαζάουερ.