Κώστας Τσόκλης: «Μου έρχεται να φωνάξω "βοήθεια"»

Το τελείωμά της, ωστόσο, σηματοδοτήθηκε από «βανδαλισμούς». Δεν φτάνει που κλάπηκαν τα 13 εντοιχισμένα σχέδια, που είχε χαρίσει ο Τσόκλης στο νησί ως ανάμνηση (μετά από παράκληση της γενικής γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού), αλλά και ο «Εκρηγνυόμενος Σταυρός», ένα μνημειακών διαστάσεων έργο, «ένα ανάθημα στους εκατοντάδες λεπρούς που πέρασαν τη δυστυχισμένη τους ζωή και πέθαναν ανώνυμοι πάνω στο αφιλόξενο ξερονήσι», αποκαθηλώθηκε και τελικά καταστράφηκε. Αντί όμως να μεμψιμοιρεί, ο Τσόκλης προχωράει πιο πέρα. Δημιουργεί και παρουσιάζει στην γκαλερί Αστρολάβος μια σειρά ζωγραφικών έργων εμπνευσμένων από αυτή την ανόσια πράξη, ενώ παράλληλα προετοιμάζεται για μία έκθεση στην πόλη Varese της Ιταλίας, που θα εγκαινιαστεί στις 15 Φεβρουαρίου, με την ευκαιρία της ελληνικής προεδρίας, και είναι χρηματοδοτημένη από το μεγάλο Ιταλό συλλέκτη Giuliano Gori.

Τι απέγινε τελικά ο «Εκρηγνυόμενος Σταυρός»;
Όπως έγραψε σε άρθρο του στην εφημερίδα Ανατολή ο Νίκος Τραντάς στις 15/11/2013, «ως μια άμορφη μάζα σκουριασμένων σιδερικών και καθρεπτών εγκαταλείφθηκε, μέχρι να αποφασιστεί με παρέμβαση και του προέδρου της Ελούντας, Βαγγέλη Μαυρικάκη, και σε συνεννόηση με το δήμο Αγίου Νικολάου πώς θα απομακρυνθεί και πού θα καταλήξει. Και με αυτό τον τρόπο παίχτηκε η τελευταία πράξη ενός... δράματος...». «Από τότε, δεν ξέρω τι απέγινε. Πριν, όμως, συμβούν όλα αυτά, ο κύριος Τζαβάρας μού είχε τηλεφωνήσει προσωπικά δύο φορές, διαβεβαιώνοντάς με ότι δεν θα επιτρέψει επουδενί σε κανέναν να το πειράξει. Ακολούθησαν καμιά δεκαριά τηλεφωνήματα συνεργατών του για το ίδιο θέμα. Εμείς, βασιζόμενοι στο λόγο του υπουργού, κάναμε μελέτη, πήραμε προσφορές για το πώς το έργο θα στηριχθεί καλύτερα, ώστε να αντέχει στο χρόνο και στις εκεί καιρικές συνθήκες και να μην υπάρχει ο παραμικρός κίνδυνος για τους επισκέπτες και ετοιμαστήκαμε να κατέβουμε ακόμα μία φορά στην Κρήτη για το σκοπό αυτό. Μάταιος κόπος! Σε κάποια στιγμή, έκπληκτοι, μάθαμε από τοπική εφημερίδα ότι το έργο, παρά την υπόσχεση του υπουργού και λίγες μέρες πριν από την τελική απόφαση του Κ.Α.Σ., είχε κατέβει από άσχετους με την τέχνη ανθρώπους και βρισκόταν ανάποδα ριγμένο και σαβανωμένο με λινάτσες δίπλα στην είσοδο του νησιού. Όσο για τα σχέδια, που η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού μού ζήτησε να αφήσω στο νησί σαν ανάμνηση της εκδήλωσης και τα οποία την επόμενη μέρα από το κατέβασμα της έκθεσης είχαν ήδη κλαπεί, όχι μόνο δεν έγινε από κανέναν καμία προσπάθεια να βρεθούν, αλλά αντίθετα, ακούστηκε από την υπεύθυνη αρχαιολόγο σε δημόσια συζήτηση ο υπαινιγμός ότι ίσως κλάπηκαν από εμένα τον ίδιο ή από κάποιον από τους συνεργάτες μου. Είναι να μην πιστεύεις στ’ αυτιά σου!

Νιώθετε ότι σας αναλογούν και δικές σας ευθύνες;
Είναι σίγουρο πως δημιούργησα άθελά μου ένα πρόβλημα και έχω ζητήσει συγνώμη για αυτό. Όλα μου τα έργα τα μάζεψα την ώρα που έπρεπε, όπως είχα υποσχεθεί. Είχα, όμως, επισημάνει (πράγμα που είχε γίνει δεκτό από το Κ.Α.Σ.) ότι, αν ο τόπος μού ενέπνεε ένα άλλο έργο, πέραν της αρχικής πρότασης, θα το πραγματοποιούσα επιτόπου. Δυστυχώς ή ευτυχώς, το καινούριο αυτό έργο, ο «Εκρηγνυόμενος Σταυρός», προέκυψε και δημιουργήθηκε με μεγάλο ενθουσιασμό, πολλούς κόπους, κινδύνους και χρήματα, αλλά και με τις ευλογίες όλων των παραγόντων. Κανένας μας, όμως, δεν σκέφτηκε τι θα απογίνει μετά το τέλος της εκδήλωσης. Κανένας μας δεν υπολόγισε ότι το έργο αυτό, λόγω μεγέθους και υλικών, δεν μπορούσε κατά κανέναν τρόπο να μεταφερθεί και ότι έπρεπε μοιραία ή να παραμείνει στη θέση του ή να καταστραφεί. Εγώ, ως άνθρωπος της τέχνης, όπως όμως και πολλοί άλλοι, όταν ήρθε η ώρα της απόφασης, είπα και στη συνέχεια έντονα υποστήριξα ότι έπρεπε να παραμείνει στη θέση του. Γιατί και ανάθημα στους λεπρούς ήταν, τα ίχνη των οποίων τείνουν να εξαφανιστούν από το νησί, αλλά και γιατί έδινε ένα νόημα σε όλη τη γύρω περιοχή. Οι άνθρωποι, όμως, των ανασκαφών και της προστασίας των έργων τέχνης θέλησαν να καταστραφεί. Και το κατέστρεψαν! Ας πούμε, λοιπόν, ότι ήταν μια διαμάχη μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, με νικητή το παρελθόν, όπως πάντα συμβαίνει στον τόπο μας. Άλλοτε για καλό και άλλοτε για κακό.



Με ποιον τρόπο μπορεί να συνυπάρξει η σύγχρονη τέχνη με ένα αρχαιολογικό μνημείο;
Με τον ίδιο τρόπο που συνυπάρχουν τα ενετικά οχυρά τείχη με τα οθωμανικά χαλάσματα, με την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, με τους εργάτες και τους φύλακες που δουλεύουν πάνω στο νησί, με τους άσεμνα ντυμένους και αδιάφορους τουρίστες, τις έγχρωμες ομπρελίτσες των ξεναγών, τα καραβάκια που συνεχώς πηγαινοέρχονται αδειάζοντας φουρνιές φουρνιές τους επισκέπτες, τη βρόμα των μέχρι πρότινος εγκαταλελειμμένων αποχωρητηρίων. Τη συνέχεια της ζωής δηλαδή. Όμως το πείσμα και η μνησικακία εύκολα βρίσκουν κάλυψη, προστατευμένα από ανόητους νόμους, από εθνικιστικές προθέσεις κάθαρσης και, δυστυχώς, από τη σιωπή των φίλων που απαξιούν να εμπλακούν (με το δίκιο τους ίσως) σε μια τέτοια μάταιη διαμάχη. Γι’ αυτό και ο Παρθενώνας από μήτρα ζωής κατάντησε ένα κουφάρι, ένα τσόφλι αυγού, που γεννά θαυμασμό ίσως σε όσους κάτι καταλαβαίνουν από αρχιτεκτονική, αλλά και θλίψη απέραντη σε όσους αναζητούν την ιστορία του τόπου μας. Μέχρι και τις πληγές που άφησαν επάνω του οι μπόμπες του Μοροζίνι μασκαρεύουν. Μου έρχεται να βάλω μια φωνή «βοήθεια, εξαφανίζουν τα ίχνη της ιστορίας του τόπου! Σταματήστε τους, συλλάβετέ τους!». Ακόμη και ο βανδαλισμός αποκτά μια γοητεία, όταν σκεπάζεται από τη χρυσή σκόνη του χρόνου και έχει τη θέση του στην Ιστορία, σαν παράδειγμα προς αποφυγή. Αρκεί να μην έχουν εξαφανίσει τα ίχνη του.



Τι σημαίνει συμβολικά, για εσάς, 
ο σταυρός;
Ο σταυρός είναι ίσως το πιο διαδεδομένο λαϊκό σύμβολο που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Έχουν γραφτεί για αυτόν υπέροχοι ύμνοι, έχουν προταθεί χιλιάδες παραλλαγές του – άλλοτε από όργανο μαρτυρίου (που ουσιαστικά αυτό ήταν) μετουσιώθηκε σε σύμβολο ελπίδας και άλλοτε από σύμβολο ελπίδας σε όργανο εγκλημάτων και λεηλασιών. Είναι ένα αμφίσημο σύμβολο και αυτό εμένα με γοητεύει. Το χρησιμοποιώ από χρόνια στη δουλειά μου, όχι ως δείγμα προσωπικής μου ευλάβειας, αλλά γιατί διαθέτει μια αυτονομία. Συνδυάζει δηλαδή τη μορφή με το περιεχόμενο και αυτό είναι από τα πρωταρχικά ζητούμενα της τέχνης. Έχει επίσης μια αναμφισβήτητη γεωμετρική τελειότητα. Στη Σπιναλόγκα το χρησιμοποίησα με διπλή σημασία: ως θέμα ενός έργου τέχνης και ως ανάθημα στους λεπρούς, που μόνη τους παρηγοριά ήταν η θρησκεία. Στη νέα μου αυτή έκθεση στον Αστρολάβο εξυπηρετεί τους σκοπούς της τέχνης και μόνο. Τα έργα που θα δούμε, λοιπόν, είναι μια προσπάθεια λύτρωσης. Αντί όμως να εξακολουθήσω να θρηνώ, αντέδρασα δημιουργικά, εμπνεόμενος όμως πάντα από αυτή την περιπέτεια. Εξού και ο τίτλος της έκθεσης.



Παράλληλα θα παρουσιάσετε μια έκθεση στο Varese, στην Ιταλία.
Έχει κι αυτή το ενδιαφέρον της, που δεν είναι άσχετο με αυτά που λέγαμε παραπάνω. Ξέρεις ότι έζησα και δούλεψα στην Ιταλία αρκετά χρόνια, όπου έκανα καλούς φίλους και πολλές εκθέσεις. Το έργο που θα δείξω τώρα είναι η «Άρτεμις» που ανήκει στο Ε.Μ.Σ.Τ., γνωστό από το 1997 τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλα μέρη του κόσμου. Όμως τώρα έχει κάπως διαφοροποιηθεί, ώστε να συνδιαλέγεται με τις τοιχογραφίες του 18ου αιώνα που κοσμούν τη Sala Veratti, όπου θα εκτεθεί. Έχουν όμως τονιστεί και οι προθέσεις μου σε ό,τι αφορά τη μοίρα της Ελλάδας και της τέχνης της, καθώς η έκθεση γίνεται με την ευκαιρία της ελληνικής προεδρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.








Διαβάστε περισσότερα στο PEOPLE που κυκλοφορεί μαζί με το ΘΕΜΑ.